Từ hơn 40 năm nay ông Bộ Trường Bộ GD&ĐT nào lên cũng đặt vấn đề đổi mới, rồi cải tổ, rồi thay đổi toàn diện nền giao dục nước nhà.

Xa hơn, từ cuộc cải cách giáo dục năm 1951 cho đến nay, chúng ta loay hoay mãi mà chưa thấy lối ra. Chưa thấy lối ra vì như con ngựa dùng cho việc kéo xe, mắt đã bị bịt kín 3 phía, chỉ còn một phía để đi thẳng mà thôi…

Gần đây Bộ quyết định cải tổ, thay đổi theo hướng hiện đại, chạy qua tận Mỹ Châu La Tinh học hỏi. Năm nay lên tuốt các nước Bắc Âu có nền giáo dục nghiêm túc với nhiều thành tựu mà cả thế giới phải ngưỡng mộ!

Trước hết là sự việc áp dụng mô hình VNEN lấy từ Colombianay đã không có tác dụng tích cực!

Sự thất bại là chuyện phải chờ đợi!

Từ 42 năm nay, Bộ GD&ĐT đã đem tuổi trẻ Việt Nam ra thử nghiệm để rồi chẳng đi đến đâu, rồi cũng chẳng lưu tâm đến những hậu quả cho vài thế hệ đã trải nghiệm. Khi mang về mô hình này, Bộ có nghiên cứu kỹ lưỡng không? Bộ chỉ làm theo kiểu phong trào. Không ít người đặt ra câu hỏi, phải chăng khi có tiền từ ngân hàng thế giới là triển khai rầm rộ nhưng từ một năm nay (tháng 8/2016) nguồn tiền đã cạn kiệt, dự án bị phản đối từ mọi nơi nên Bộ phải chấp nhận khai tử không kèn không trống thôi…

Mô hình VNEN đến từ Colombia, áp dụng cho người dân vùng núi thưa thớt dân cư mà đem về Việt Nam cho vùng đô thị đông dân, có truyền thống giáo dục tuy chưa tối ưu cũng đã có chút nền nếp qui củ rồi… nên thất bại cũng là điều dễ hiểu.

Đem VNEN về áp dụng nguyên si mà không chịu theo dõi điều chỉnh, không lắng nghe phản ảnh của các giáo viên tâm huyết, các bậc phụ huynh có ý thức về tương lai con em mình, thì hậu quả là một sự phá sản không hơn không kém, chẳng để lại vết tích dấu ấn nào đáng kể nào hết!

Năm nay Bộ GD&ĐT lại có dự định sẽ áp dụng chương trình giáo dục của Phần Lan!

Chính tôi trong những năm 2000, sau khi tham khảo các thống kê về thành quả giáo dục các nước (PISA) do Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD)thực hiện, đã lần đầu tiên nhắc đến Phần Lan như một mẫu mực giáo dục đào tạo cần học hỏi trong một bài phỏng vấn của báo chí Việt Nam.

Nay đọc báo Tuổi Trẻ (5/9/2017) giật tít lớn trên trang nhất: “VN sẽ 'nhập khẩu' giáo dục Bắc Âu?”, tôi không khỏi ngỡ ngàng.

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đã dẫn một phái đoàn hùng hậu đi thăm các nước Bắc Âu và ký kết nhiều bản ghi nhớ hợp tác!

Thú thật, từ “nhập khẩu giáo dục” làm tôi hoang mang vì hệ thống giáo dục Phần Lan đâu phải là một sản phẩm có bản quyền, Phần Lan không bế quan tỏa cảng, nước nào cũng có thể tham khảo và đem về áp dụng thôi. Nếu phải dùng sách giáo khoa của họ thì phải nghiên cứu tường tận, chọn lọc ngành nghề, cấp bậc trình độ nghiêm túc trước khi đề nghị đem về Việt Nam sử dụng… Việc này không thể theo cảm hứng, thực thi theo kiểu phong trào mà phải có tổ chức của một ban tu thư hẳn hoi, làm việc dài hơi. Lần nữa, tôi không (hay chưa) thấy có sự chuẩn bị chu đáo cần thiết cho một quyết định đổi mới thực thụ về chương trình giáo dục.

Nhưng điều quan trọng nhất không phải sách vở hay chương trình đào tạo mà là quan điểm, đường lối, triết lý giáo dục…

Đổi mới giáo dục thật sự cần sự vận hành của cả thể chế chính trị, sự tham gia của toàn xã hội, sự chia sẻ đồng thuận của toàn dân!

Không thể đơn giản ghép một chính sách giáo dục của một xứ sở này vào một xứ khác có chế độ chính trị khác nhau.  Trong khi đó, ở ta, quyền chủ động của Bộ, Sở giáo dục, Trường học, thầy cô là có giới hạn, tính tự chủ chưa cao, cơ chế phản biện còn hạn chế.

Việt Nam có thật sự muốn xây đựng một nền giáo dục nhân văn, tôn trọng tính trung thực đa dạng của tri thức, vì tương lai con em, không áp đặt mà để con em tự lựa chọn, tạo điều kiện để có con em có thói quen phản biện và sáng tạo không?

Chính một quan chức giáo dục Phần Lan đã đưa ra nhận xét về sự khác biệt căn bản giữa giáo dục Việt Nam và Phần Lan ngày nay:

“Giáo viên của chúng tôi được trao quyền tự chủ rất lớn; họ được tự do trong phương pháp sư phạm, tài liệu dạy học và tổ chức chương trình. Giáo viên cũng như học sinh không bị kiểm soát và giám sát nghiêm khắc. Chúng tôi không có những bài kiểm tra tiêu chuẩn vì không muốn học sinh phải bị áp lực. Điều quan trọng, chúng tôi cần học sinh cảm thấy vui vẻ, thoải mái khi tới trường”.

Phải nói thêm là học sinh, sinh viên Bắc Âu không phải theo học những bài giảng giáo điều, xơ cứng, hoặc  lạc hậu gây phản cảm cho người dạy cũng như người học.

Giáo dục Việt Nam có dám theo Phần Lan ở điểm căn bản này không?

Chưa thực hiện điểm mấu chốt này thì “nhập khẩu” giáo duc từ Âu, từ Mỹ, từ Hàn Quốc chỉ là một việc làm nửa chừng, chỉ là thêm một động tác vẽ vời đế báo chí đăng tải cho vui mỗi năm ngày khai giảng mà thôi!

Còn chương trình giàng dạy thì đi xa tìm kiếm làm chi cho tốn thời gian, ngân sách!

Chỉ cần lấy lại chương trình giáo dục của GS Hoàng Xuân Hãn xây dựng chỉ trong 4 tháng năm 1945 và đã được đưa ra áp dụng. Thực tiễn chương trình giáo dục này đã có kết quả rất khả quan và được công nhận.

Dĩ nhiên là chương trình này đã có trên 70 tuổi, cần điều chỉnh, thích nghi với sự phát triển của khoa học hiện đại, cần bổ sung sau khi tham khảo Phần Lan, Hàn Quốc hay các nước tiên tiến khác./.