Quốc gia châu Á này là tâm điểm của đa dạng sinh học, nhưng các nhóm bảo tồn trong nước và quốc tế đang đấu tranh để ngăn chặn các cuộc diệt chủng động vật.

Bất chấp những cuộc chiến thảm khốc kéo dài với Nhật, Pháp, Trung Hoa và Mỹ trong suốt thế kỷ qua, Việt Nam là một kho báu. Đây là một trong những tâm điểm của thế giới về sự đa dạng sinh học, theo các nghiên cứu khoa học[1].

Có 30 công viên quốc gia ở một quốc gia lớn hơn New Mexico một chút, và có nhiều loại động vật[2] như ở những safari nổi tiếng Kenya và Tanzania.

Khỉ Hà Tĩnh ở Trung tâm cứu hộ Linh dương Nguy hiểm, Công viên Quốc Gia Cúc Phương

Nguồn: The New York Times

Trên thực tế, hàng trăm loài thực vật và động vật mới được phát hiện ở Việt Nam trong ba thập kỷ qua, và nhiều hơn nữa được ghi nhận mỗi năm. Ví dụ như loài sao la giống như linh dương. Khuôn mặt khắc khổ, dịu dàng của nó trông như thể nó vừa trốn thoát trong bức tranh giấc mơ về rừng của Henri Rousseau. Được công bố như là loài “unicorn” (kỳ lân) cuối cùng vì sự hiếm có của nó, sao la là động vật sống trên cạn lớn nhất từng được phát hiện kể từ năm 1937.

Một đàn tê giác nhỏ đã mất từ ​​lâu, một con nai tác và một con thỏ sọc cũng đã xuất hiện. Cũng vậy, một con bọ khổng lồ, dài 21 inch, và nhiều loại chim - chim hét! - cá, rắn và ếch cho đến nay chưa biết hoặc được cho là đã tuyệt chủng.

Các khu rừng Việt Nam che chở hai chục loài linh trưởng - vượn, khỉ, culi và voọc, thường có màu sắc khiến cho bộ lạc loài người trông tầm thường vì sự tương phản.

Một email quảng cáo tôi nhận được từ Vườn quốc gia Cúc Phương[3] đang trêu ngươi: “Rừng nguyên sinh có gần 2.000 loài cây và trong số đó có một số loài động vật quý hiếm và đáng kinh ngạc sinh sống, như: báo đốm, voọc Delacour, cầy hương, rái cá và gấu đen châu Á! …Cú, sóc bay, lorise, dơi và mèo.”

Nhưng khi cố gắng sắp xếp để đến thăm, những người tổ chức du lịch mà vợ tôi và tôi đã liên lạc đã do dự một cách kỳ lạ về các khu vực tự nhiên và động vật hoang dã, và họ tiếp tục đưa chúng tôi trở lại thắng cảnh đơn điệu hoặc đến các thành phố. Và sau đó là email này: “Bạn đã từng đến Việt Nam trước đây, hay biết tình hình ở đó chưa? Nó rất đẹp nếu bạn chưa biết.”

Khủng khiếp cho cuộc sống hoang dã?

“Rất nhiều như vậy. Ở Việt Nam, các công viên quốc gia chủ yếu chỉ có tên, và săn trộm (thường được thực hiện bởi các nhân viên kiểm lâm của công viên) và tệ hơn là đã tàn phá động vật hoang dã.”

Các cuộc gọi cho nhân viên bảo tồn sống và làm việc tại Việt Nam dường như đã hóa giải những mâu thuẫn. Vâng, đất nước này là một tâm điểm của sự đa dạng các loài hoang dã. Không, du lịch hoang dã không được theo đuổi nhiều, và Việt Nam cũng đã trở thành một trung tâm thế giới về tội phạm buôn bán động vật hoang dã[4].

Các quần thể hoang dã của Việt Nam đã bị bao vây bởi sự hủy hoại môi trường sống vì dân số bùng nổ, đồng thời bị bắn, bẫy và bắt sống một cách hiệu quả đến nỗi các công viên quốc gia và các khu vực tự nhiên khác hiện đang bị ảnh hưởng bởi hội chứng rừng trống rỗng, thậm chí cả động vật nhỏ và chim đã bị săn bắn đến tuyệt chủng ở địa phương. Các nước châu Á khác cũng đang ở trong các giai đoạn khác nhau của cùng một sự thay đổi. Người ta thường nói rằng nhiều loài mới biến mất trước khi khoa học có thể khám phá ra chúng[5].

Sự suy giảm của Việt Nam đặc biệt dữ dội. Ví dụ, trong một báo cáo bảo tồn quốc gia từ xa duy nhất dành riêng cho saola và các động vật quý hiếm khác, 23.000 bẫy dây rẻ tiền nhưng hiệu quả gây tử vong đã được tìm thấy vào năm 2015, năm gần đây nhất[6]. Hàng chục ngàn trong số những cái bẫy này được đặt mỗi năm cho đến khi có thể bị tịch thu.

Mặc dù đã có những cuộc điều tra chuyên sâu, nhưng không có gì có thể kiểm chứng được điều gì đã xảy ra với một con sao la kể từ khi một bức ảnh được chụp từ sáu năm trước. Con tê giác cuối cùng bị những kẻ săn trộm bắn ở Vườn quốc gia Cát Tiên[7] vào năm 2010. Những con hổ đã bị săn đuổi một cách hiệu quả. Chỉ có những quần thể không đáng kể gấu và voi lẩn trốn trong những khu rừng nhỏ, dễ bị tổn thương. Gần như tất cả các loài linh trưởng có nguy cơ tuyệt chủng.

Một số cuộc tàn sát này cung cấp vị thuốc cho Đông y truyền thống ở Việt Nam và Trung Quốc láng giềng. Ví dụ từ một danh mục dài các công dụng bao gồm: dương vật hổ chữa chứng bất lực, mật gấu chữa ung thư, sừng tê giác chữa say, mật culi giảm nhiễm trùng đường hô hấp nghiêm trọng phát sinh do ô nhiễm không khí ở Việt Nam. Thậm chí nhiều động lực hơn là để cung cấp nhu cầu thịt động vật hoang dã tràn lan trong các nhà hàng đô thị. Đây là một vấn đề rất lớn, Barney Long, Giám đốc bảo tồn loài của Tổ chức Bảo tồn Động vật Hoang dã Toàn cầu cho biết.

“Đây không phải là thịt rừng mà người nghèo săn lùng làm thức ăn,” ông nói. “Việc dẫn các đối tác kinh doanh hoặc nhân viên chính phủ đi nhà hàng động vật hoang dã là một biểu tượng địa vị. Và thành thật mà nói, nó đang ở một quy mô lạ lùng. Chúng tôi không phải nói về một hoặc hai loài, mà toàn bộ quần thể động vật hoang dã biến mất”.

Sau khi thám hiểm thêm, vợ chồng tôi quyết định đi bằng mọi cách, sắp xếp bay đến Hà Nội, ở phía Bắc, và nhanh chóng di chuyển đến các vùng hẻo lánh của Việt Nam. Sau đó, chúng tôi đi về phía Nam đến Thành phố Hồ Chí Minh, Sài Gòn cũ, dạo một vòng các công viên và khu thiên nhiên ở đó.

Trong suốt chuyến đi kéo dài hai tuần của mình, chúng tôi thấy rằng một số loài quý hiếm vẫn còn giữ được, mặc dù trong tình trạng bị đe dọa. Và chúng tôi đã may mắn được làm chứng cho cuộc đấu tranh của người Việt ở địa phương và các cộng sự nước ngoài, để ngăn chặn các cuộc diệt chủng động vật.

Cúc Phương, công viên quốc gia đầu tiên của cả nước, cách một vài giờ về phía Nam của Hà Nội. Nó được Hồ Chí Minh cho lập ra vào năm 1962, người đã tiên tri rằng “sự phá hủy rừng hiện tại của chúng ta sẽ dẫn đến những ảnh hưởng nghiêm trọng đến khí hậu, sản suất và cuộc sống. Rừng là vàng. Nếu chúng ta biết cách bảo tồn và quản lý nó tốt, nó sẽ rất có giá trị”.

Nhưng bất chấp sự nhạt nhẽo trong giấy mời mà chính phủ cấp cho công viên để chúng tôi được phép đến thăm, không có thêm voọc Delacour nào trong những khu rừng này, cũng không có loại nào khác. Cũng không có gấu, báo hay mèo nhỏ hơn, trừ khi chúng được giấu kỹ đến nỗi ngay cả các nhà khoa học cũng không thể tìm thấy chúng, Adam Davies, Giám đốc Trung tâm Cứu hộ linh trưởng nguy cấp, nói với tôi.

Thay vào đó, bộ sưu tập động vật quý hiếm phong phú nhất có thể được tìm thấy dọc con đường công viên hẹp và yên tĩnh được làm bởi các trung tâm cứu hộ động vật rốt cuộc cuộc là một loại đường cao tốc bảo tồn. Tại Trung tâm cứu hộ Linh trưởng, du khách có thể nhìn thấy bốn loài voọc (còn gọi là khỉ ăn lá) gần như tuyệt chủng, vượn và culi, trong số đó nhiều con đã được giải cứu khỏi những kẻ buôn bán động vật hoang dã. Chúng được hồi phục sức khỏe trở lại, được nhân giống khi có thể, và trong những hoàn cảnh đặc biệt may mắn, được đưa trở lại tự nhiên. Những kẻ săn trộm làm cho phần còn lại của công viên quốc gia này trở nên quá thù địch với cảnh quan có nguy cơ giải phóng hầu hết các loại động vật, ông Davies nói.

Cách vài bước là hai trung tâm cứu hộ khác. Một bảo vệ hàng chục loài rùa, nhiều con có vẻ đẹp nổi bật và tất cả chúng đều có nguy cơ tuyệt chủng. Trung tâm kia dành cho mèo báo bị tịch thu, cầy hương, cầy mực - được so sánh với một cây lau bụi có mùi như bỏng ngô tươi - và tê tê, một loài động vật giống như armadillo (armadillo) có thịt và vảy có thể kiếm được 500 đô la một pound (0,45kg) trong các nhà hàng hoặc trong hiệu thuốc đông y ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Tê tê (Pangolin) hiện là loài động vật có vú bị buôn bán nhiều nhất trên thế giới, một danh hiệu rất không mong muốn”, anh Davidies nói.

Trung tâm của anh ấy đã đưa trả lại một số loài voọc Delacour cực kỳ nguy cấp đến vùng hoang dã trong Khu bảo tồn Thiên nhiên Đầm lầy Vân Long[8], cách đường khoảng 90 phút. Ở đó, chúng tôi lên một chiếc thuyền nhỏ tại một bến đỗ và được một hướng dẫn viên địa phương đưa đi nửa ngày trong một hẻm núi được bảo vệ.

Sau đó quay trở lại, chúng tôi nghe thấy tiếng gọi của một người nông dân. Anh đang hào hứng chỉ vào một số cây rung lắc ở bờ đối diện. Cuối cùng một đàn gồm 10 con voọc đã xuất hiện - loài này phía trên có màu đen trông giống như râu ria và nửa dưới trắng - và chúng tôi đã dành hầu hết thời gian để xem chúng chải chuốt và đuổi theo nhau và đắm mình dưới ánh mặt trời. Nếu may mắn, chúng sẽ tiếp tục được bảo vệ ở đây và không trở thành thức ăn cho các nghề buôn bán thịt hoặc thú cưng.

Để xem gấu, chúng tôi lái xe đến vườn quốc gia Tam Đảo[9], nằm trên một sườn núi cao dài phía Bắc Hà Nội. Một thị trấn nghỉ dưỡng trong công viên có nhiều cần cẩu xây dựng và xe cẩu tải trọng nặng, một phần của sự bùng nổ xây dựng quốc gia.

Trong thung lũng bên dưới là khu bảo tồn gấu do tổ chức Động vật Châu Á[10] vận hành và đôi khi mở cửa cho du khách. Chúng tôi đã xem hai loài - gấu mặt trăng và gấu mặt trời nhỏ hơn - nô đùa, bơi và leo trèo trong một môi trường giải trí được xây dựng đặc biệt. Cả hai đều có lông hoang dã của gấu đen Bắc Mỹ và có cổ trắng sống động. Chúng đã đến đây từ các trang trại nuôi gấu lấy mật, nơi chúng sống trong sự giam cầm tàn khốc, vì mật của chúng liên tục được chiết xuất cho đến khi hết.

Việc nuôi như thế bây giờ là bất hợp pháp, mặc dù sơ hở làm cho luật pháp khó thực thi, ông Tuấn Bendixsen, Giám đốc trung tâm cho biết. “Khai thác mật gấu vẫn đang diễn ra”, ông nói. “Bạn vẫn có thể mua nó ở Hà Nội nếu muốn”.

Nhiều con gấu mà ông ấy nhận được “mất chân, hoặc tổn thương khác,” ông ấy nói, “khiến cơ hội trở lại với môi trường hoang dã của chúng mong manh. Và vùng đất hoang dã bền vững cho những sự giải thoát như vậy ngày càng hiếm, khi dân số và nền kinh tế quốc gia tăng trưởng”.

Tham nhũng ảnh hưởng đến chính phủ một đảng của Việt Nam, cùng với nền kinh tế đang phát triển, là những yếu tố chính trong sự biến mất của môi trường sống tự nhiên và các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Tham nhũng được coi như một nguyên nhân chính khiến các biện pháp bảo vệ kém và việc thực thi luật pháp của các nhóm bảo tồn mà chúng tôi đã tiếp xúc chùng xuống.

Andrew Tilker, một nhà nghiên cứu thực địa người Mỹ chuyên theo dõi sao la và các loài quý hiếm khác cho biết, “có nhiều vấn đề với tham nhũng trong tất cả các thành phần của xã hội Việt Nam”.

Một số quan chức can đảm chống lại, và cả các nhóm bảo tồn trong nước lẫn quốc tế có thể nói là thành công. Nhưng quan điểm đồng thuận là triển vọng rộng lớn hơn với các loài hoang dã ở Việt Nam đang nhanh chóng xấu đi. Chính phủ đã giành được thứ hạng tham nhũng từ nhóm Minh bạch Quốc tế[11] có thể được tóm tắt một cách dộ lượng là “buồn thảm”.

Chúng tôi đã chứng kiến ​​sự bất đồng của những nguyện vọng trong thời gian ở gần Ninh Bình, cách một vài giờ về phía Nam của Hà Nội. Ở đó, chúng tôi đã tìm thấy chỗ ở đáng yêu nhất trong chuyến đi của chúng tôi tại một nơi được gọi là Vườn Tam Cốc[12]. Ở đây có một vài ngôi nhà gỗ nằm ẩn mình trong một khung cảnh tươi tốt, được bao quanh bởi những khối đá vôi khổng lồ và cao nguyên mà chúng ta chỉ thấy trong các bức tranh màu nước. Chúng tôi đã chọn nơi này vì nó cách Công viên chim Thung Nham[13] nửa giờ đi xe đạp.

Chúng tôi chui vào công viên vào một buổi chiều muộn và tự hỏi liệu chúng tôi có bị lạc đường không. Mặc dù được chào mời như một điểm “du lịch sinh thái”, công viên đã được một tập đoàn du lịch tiếp quản với những kế hoạch lớn. Chúng tôi đi qua những bãi cỏ rộng và những hồ nước lớn nơi rìa rừng, tất cả đều được cắt tỉa cẩn thận và hoàn toàn không có sự sống của chim. Trên bờ gần, máy khoan, cưa xích và xe tải nghiền nát không khí trong sự mở rộng đầy tham vọng của một khu nghỉ mát ven hồ - không được tính toán kỹ để duy trì môi trường sống của chim.

Cuối cùng, chúng tôi đặt một chiếc thuyền và tìm thấy một người phụ nữ với chiếc nón lá truyền thống và một mái chèo to. Với một khoản phí nhỏ, cô chèo chúng tôi và ba hành khách khác ra hồ nước trông cằn cỗi và hướng tới một bức tường tre. Xếp ống nhòm. Không có chim để xem, hoặc nghe. Có lẽ đó chỉ là vì thời tiết.

Mười phút sau, chúng tôi bắt đầu nghe thấy âm thanh giống như một cuộc trò chuyện kích động giữa các thành viên của nhóm sách lớn nhất thế giới, ở một nơi nào đó ngoài tầm nhìn. Sau đó, thuyền của chúng tôi lướt vào một lùm cây với hàng trăm diệc và cò, mỗi con to như một đứa trẻ 2 tuổi, ngồi, vỗ về hoặc có lúc che kín bầu trời. Đó là một niềm vui, nhưng tương lai của nó có thể phụ thuộc vào dự án xây dựng gần đó, và liệu những hồ nước trang nghiêm, trông có vẻ cằn cỗi bên cạnh có phải là triệu chứng của cách cảnh quan này sẽ được quản lý.

Tất nhiên, Việt Nam không đơn độc trong việc không bảo vệ các loài hoang dã của mình. Tại Hoa Kỳ, nhiều động vật được bảo vệ thành công của chúng tôi đang bị đẩy ra rìa[14]. Các sáng kiến ​​từ chính quyền Trump đã đẩy lùi việc xác định[15] của một số di tích quốc gia và sẽ làm suy yếu Đạo luật về các loài có nguy cơ tuyệt chủng[16].

Nếu có hy vọng về di sản thiên nhiên của Việt Nam, chúng ta học được, một số trong đó thuộc về các nhóm bảo tồn sáng tạo, đôi khi can đảm như nhóm Giáo dục về thiên nhiên -Việt Nam[17]. Họ thúc đẩy nghiên cứu, điều tra tội phạm, đấu tranh chính trị và vận động pháp lý về phía trước. Những việc mang lại rủi ro.

Một nguồn hy vọng khác cho Việt Nam nằm ở việc thu hút cộng đồng địa phương tham gia bảo vệ động vật hoang dã bằng các ưu đãi kinh tế. Ví dụ, Quỹ Động vật hoang dã Thế giới[18] tài trợ cho việc trồng mây và keo bền vững làm vùng đệm cho các khu bảo tồn thiên nhiên được bảo tồn dọc biên giới phía Tây với Lào. Ở những nơi khác, các nhóm môi trường trả cho người dân địa phương một mức lương đủ sống để tuần tra rừng nhiệt đới và thu thập hàng ngàn cái bẫy chết người.

Du lịch, phát triển nhanh chóng ở Việt Nam, cũng có thể duy trì các khu vực hoang dã, mặc dù chỉ khi nó được quản lý cẩn thận. Lượng khách du lịch quốc tế đạt gần 15,5 triệu[19] trong năm 2018 - tăng đáng kinh ngạc 64% so với con số năm 2016, điều này giải thích khu rừng của cần cẩu xây dựng mà chúng ta đã thấy ở bờ biển phía xa của Vịnh Hạ Long, khi các khách sạn cao tầng mọc lên ở vùng ven Vườn quốc gia Cát Bà. Chúng lần lượt giải thích sự phân mảnh môi trường sống và gần như tuyệt chủng của voọc Cát Bà và các loài khác từng sinh sống trong thắng cảnh này. Khoảng 60 trong số các động vật vẫn còn trong quần thể bị cô lập, nơi các hoạt động cho ăn và nuôi dưỡng gần như bị tịch thu. Trong những năm 1960, có khoảng 3.000.

Chúng tôi đi về phía Nam đến thành phố Hồ Chí Minh và từ đó tôi đi một mình ba ​​hoặc bốn giờ về phía Bắc để dành một vài ngày trong Vườn quốc gia Cát Tiên[20]. Vào một buổi chiều náo nhiệt, một nhân viên kiểm lâm trẻ tuổi bảnh bao đã dẫn một vài người trong chúng tôi “đi dạo trong hoang dã” hai giờ. Lần này chúng tôi thực sự ở trong rừng hoang sơ.

Điều duy nhất chúng tôi bắt gặp là những bầy đỉa trên đất khô. Chúng tìm thấy chúng tôi rất nhanh: Những bông hoa máu xuất hiện trên tất của tôi khi tôi cúi xuống để nhặt những sinh vật khỏi mắt cá chân của tôi. (Kiểm lâm viên đi giày cao)

Trung tâm Loài Linh trưởng có Nguy cơ Tuyệt chủng Dao Tiên[21], nằm trên một hòn đảo vài phút xuôi dòng, có thể cho du khách thấy một số loài, bao gồm cả vượn vui nhộn đang chuyền qua tán cây cao. Đôi khi chúng bắt đầu một buổi hòa nhạc bất ngờ, gần như điếc tai. Nghe có vẻ như một bản giao hưởng của những tiếng còi trượt, còi báo động và các liệu pháp lớn nhất thế giới. Bài hát Gibbon phản bội vị trí của những loài này, loài tốt bụng của chúng ta, cho những người săn bắn trong công viên quốc gia bên kia sông. Đôi khi chúng bị bắn rơi khỏi những cái cây đằng kia, và bị bán để ăn ở các thành phố.

Các nhân viên kiểm lâm và những người khác mà tôi đã nói chuyện tại Cát Tiên đã khẳng định rằng quần thể động vật ở đây đang suy giảm; rằng một số kiểm lâm đã bị bắt gặp thông đồng với các thợ săn để sát hại những con vật có giá trị cao (mặc dù họ được cho là bị xử lý nghiêm khắc), và các kiểm lâm kiếm được khoảng 200 đô la mỗi tháng.

Tôi ở lại rìa của công viên trong Chòi Rừng Cat Tien[22] được trang bị tốt. Chủ sở hữu của nó, Dương Thị Ngọc Phương và Gary Leong, làm việc để giúp bảo vệ Cát Tiên khỏi du lịch đại chúng và thiết lập quan hệ kinh tế với các cộng đồng địa phương nghèo khó để can ngăn họ khỏi nạn săn trộm. “Không có động vật, có rất ít lý do cho sự tồn tại của công viên” ông Leong nói. “Chúng tôi phải cung cấp cho mọi người ít vốn trong việc bảo vệ chúng”.

Điều đó có nghĩa rằng, ít nhất là một phần, để tạo ra các khuyến khích kinh tế cho người dân địa phương để bảo tồn các loài bản địa trong môi trường sống tự nhiên của chúng. Và nó cần phải bắt đầu sớm, những người ủng hộ động vật hoang dã nói.

Bà Vũ Thị Quyên Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên Nhiên Việt Nam phát biểu trong một cuộc họp về bảo vệ động vật hoang dã quý, hiếm

“Mỗi ngày chúng ta đều thức dậy và nói: "chúng ta có thời gian không? Có loài nào trong số những loài này có thời gian? Có phải chúng ta đang đấu tranh với một cuộc chiến mà chúng ta đã thất bại? bà Vũ Thị Quyên, Giám đốc điều hành của Trung tâm Giáo dục Thiên Nhiên Việt Nam nói. “Nhưng nếu chúng ta không chiến đấu, thì chúng ta chắc chắn thất bại”.

Việt Xuân (dịch)

Nguồn:https://www.nytimes.com/2019/04/01/travel/vietnam-wildlife-species-ecotravel-tourism.html?smid=fb-nytimes&smtyp=cur&fbclid=IwAR3PHcEeSip4kY5Seyv1ztiRyE3m6B9hExXYCig8cj6BksoB60tVwiVz1Zg

Chú thích:

[1]https://www.usaid.gov/vietnam/biodiversity-conservation