VHNA: Sáng ngày 13/12/2012, Sở Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Nghệ An phối hợp cùng UBND huyện Quỳnh Lưu tổ chức Lễ đón nhận bằng công nhận di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh cho Đền Voi. Đến dự có đại diện lãnh đạo Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch,  huyện Quỳnh Lưu; xã Quỳnh Hồng cùng đông đảo nhân dân trong vùng.

Đền Voi  còn có tên gọi khác là Đền Nhân Sơn. Gọi là Đền Voi vì trước đây tại cổng đền có tượng 2 con voi lớn được được đắp bằng vôi vữa có hình thù độc đáo. Tên Đền Nhân Sơn là gọi theo địa danh của làng Nhân Sơn.

Đền Voi là một di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật cổ kính, thiêng liêng, được xây dựng từ thế kỉ XVIII, đến nay có lịch sử gần 300 năm. Đền Voi được tọa lạc tại trung tâm của làng Nhân Sơn, tổng Thanh Viên, huyện Quỳnh Lưu, phủ Diễn Châu, trấn Nghệ An xưa (nay là xóm 2, xã Quỳnh Hồng, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An) có vị trí ở thế đất quý: Bên tả có núi Long sơn làm Thanh Long, bên hữa có núi Tương sơn làm Bạch Hổ, sau lưng là gối Tam thai, phía trước chầu Quế hải. Đây thực là nơi phong thủy rất đẹp. Đền Voi thờ 3 vị thần bản thổ của làng là ông Phan Văn Bài, Hồ Cảnh Xí, Nguyễn Duy Thời; về sau phối thờ các bậc tiền nhân đã có công giúp dân, giúp nước, giúp làng trong công cuộc đấu tranh bảo vệ tổ quốc. Đền Voi được xây dựng thời Lê với quy mô nhỏ, kiến trúc đơn giản. Đến năm Canh Ngọ, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 11(năm 1750) đền được xây dựng lại 1 nhà gồm 3 gian bằng gỗ lim lợp ngói về sau. Đền ngày càng được tu bổ to lớn hơn. Gần nhất là năm 1936 Đền Voi được trùng tu xây dựng lại 6 tòa, được bố cục theo kiểu nội công – ngoại quốc bao gồm nhà Hậu cung, nhà Bái đường, hai nhà nối liền Hậu cung và bái đường; trước nhà Bái đường là hai nhà tả vu, hữu vu rồi đến cổng tam quan, trước cổng 2 tượng voi lớn. Tam quan Đền Voi được xây dựng vào thời Nguyễn, có kiến trúc cổ kính, đồ sộ, được xây dựng công phu và đẹp. Như vậy qua nhiều lần thay đổi vị trí, từ năm 1750 đến nay, Đền Voi vẫn tọa lạc tại vị trí cũ với lịch sử gần 300 năm.

Sau này, một số đền thờ, miếu, nghè trong làng Nhân Sơn cũ bị phá dỡ, hư hỏng, nhân dân đã rước long ngai, bài vị các thần về phối thờ tại Đền Voi. Do đó hiện nay Đền Voi phối thờ thêm Tứ vị Tam Nương, Tam tòa Lý Nhật Quang, Hoàng Tá Thốn, hậu thần Hồ Phi Tứ, ông xứ bản Đồng Môn và ông Nghè Long Sơn.

Trãi qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, thiên tai và chiến tranh, một số công trình cũ Đền Voi bị hư hỏng nặng và xuống cấp. Do vậy, Đền Voi hiện nay chỉ còn lại các công trình: cổng chính của tam quan, nhà Bái đường, Hậu cung và hai nhà tả vu, hữu vu. Mặt bằng kiến trúc theo kiểu chữ khẩu, có diện tích 2.088m², đền nhìn ra hướng Đông Bắc, trước mặt là đường liên thôn, xung quanh lầ khu dân cư đông đúc.

Mặc dù đã gần 300 năm, trãi qua nhiều lần được tu sửa, Đền Voi vẫn giữ được khá nguyên vẹn các các hạng mục công trình gốc, có quy mô lớn đã tồn tại hàng trăm năm, kiến trúc tinh xảo và còn lưu giữ nhiều hiện vật quý như các mảng chạm khắc trên gỗ, câu đối, 01 đôi hạc, đặc biệt là 4 bia đá cổ. 

Hành năm, tại đền diễn ra nhiều kỳ tế lễ, nhất là vào ngày Lễ kỳ phúc 16/3 hàng năm, hàng ngàn du khách thập phương và nhân dân  trong vùng đã tụ hội về đây dâng hương, tỏ lòng thành kính, tưởng nhớ công lao của các bậc tiền nhân có công xây dựng quê hương, đất nước.