Chiều ngày 30/7/ 2025, thực hiện chủ trương của Sở văn hóa, thể thao và Du lịch, làng Thượng Thọ xã Đại Đồng đã tổ chức Lễ khởi công trùng tu xây dựng đền làng Thượng Thọ. Đây là một công trình văn hóa tâm linh của một vùng đất học nên nhận được sự quan tâm của đông đảo người dân.

Phối cảnh Đền sau khi hoàn thành

Làng Thượng Thọ nằm ven tả ngạn Sông Lam, (trước đây thuộc xã Thanh Văn huyện Thanh Chương) là một dải đất xanh tươi cây cối. Làng đã có lịch sử khoảng 600 năm, gắn liền với sự khai phá và phát triển của dòng họ Nguyễn Tài - một dòng họ khoa bảng khá nổi tiếng trên quê hương xứ Nghệ. Theo các tài liệu còn lưu giữ được, thủy tổ của dòng họ Nguyễn Tài làng Thượng Thọ là Nguyễn Hiền và Nguyễn Trung Ngạn - hai bậc tuổi trẻ tài cao quê gốc tại Nam Định, sớm được ghi danh bảng vàng và lập được nhiều công trạng dưới triều đại nhà Trần.

Thời phong kiến, đơn vị làng và họ thường gắn liền chặt chẽ với nhau, các dòng họ lớn thường quần tụ thành một làng, nên từ lâu đã có tên gọi “Làng Thượng Thọ - họ Nguyễn Tài” là như vậy. Qua quá trình vận động và phát triển, thêm nhiều mối quan hệ xã hội được hình thành và xác lập, làng Thượng Thọ ít nhiều đã có sự đổi thay, có thêm 4-5 dòng họ khác về đây cùng sinh sống. Trong đó khoảng 70% số hộ thuộc dòng họ Nguyễn Tài. Dưới thời phong kiến dù chỉ có khoảng 70 hộ dân sinh sống nhưng làng Thượng Thọ đã có 1 tiến sỹ, 4 cử nhân và nhiều hương cống, ghi dấu ấn là một vùng đất học. Ngày nay, con cháu dòng họ Nguyễn Tài đã và đang nối tiếp truyền thống cha ông, nhiều người đã trở thành nhà khoa học, nhà quản lý, văn nghệ sỹ trong đó nổi tiếng nhất là các GS, TS Nguyễn Tài Cẩn, nhạc sỹ Nguyễn Tài Tuệ, nhà giáo Nguyễn Tài Đại - nguyên Thư ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Trưởng Ty giáo dục Nghệ Tĩnh, Nghệ An trên 20 năm…

Theo thần phả và các tài liệu cũ để lại đền làng Thượng Thọ đã được xây dựng ở phía bắc làng, sát bờ Sông Lam để thờ ông Nguyễn Giản - người được vua Lê ban sắc là “Phan phong khải kiến thành hoàng” có công chiêu dân tạo lập nên làng Thường Thọ và nhiều nhân thần khác của làng cùng các vị chức sắc đỗ đạt của dòng họ Nguyễn Tài. Cùng với Đền làng tại đây còn có di tích Giếng làng. Đền và Giếng từng là những nơi sinh hoạt tâm linh cũng như đờì sống thường nhật của dân làng nhưng do thời gian và các biến thiên của lịch sử nên đã bị hư hỏng, mai một. Năm 2006, dân làng đã lập một miếu thờ ngay trên nền cũ của Đền mở đầu cho việc khôi phục, làm lại đền mới hôm nay.

Trong quá trình xây dựng NTM và thực hiện cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”, thể theo nguyện vọng của Nhân dân trong làng và con cháu các dòng họ, UBND xã Thanh Văn (trước đây, nay là Đại Đồng) và UBND huyện Thanh Chương (cũ) đã lập dự toán, xin chủ trương và kêu gọi xã hội hóa huy động nguồn lực để trùng tu, xây dựng lại Đền và Giếng làng Thượng Thọ. Được sự nhất trí của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, làng đã tổ chức lễ khởi công để trùng tu, xây dựng. Tổng giá trị công trình dự toán khoảng 1.5 tỷ đồng, toàn bộ là do người dân và con em xa quê đóng góp. Trong đó gia đình anh Nguyễn Hữu Nghĩa - một người con của làng đang công tác tại Hà Nội quyên góp hơn 1 tỷ đồng.

Các khán thờ và các nhân vật sẽ được thờ tự tại Đền Thượng Thọ

Tại lễ động thổ, các đại biểu và Nhân dân cũng đã ủng hộ hơn 20 triệu đồng. Công trình dự kiến sẽ hoàn thành vào dịp đón Tết cổ truyền Bính Ngọ 2026. Sau khi hoàn thành, xã Đại Đồng và làng Thượng Thọ sẽ lập hồ sơ trình cấp có thẩm quyền xếp hạng di tích theo quy định.