Khoảng 20/2/2015 gì đó, ngưỡng cửa ngày Quân lực (23/2) thời Liên Xô, tôi lướt web Nga thấy, nhan đề “Tôi có cảm giác là Lesha Navalnyi (Alexei Navalnyi, nhà hoạt động nổi tiếng chống tham nhũng và chống một số chính sách của Điện Cẩm Linh) muốn xộ khám” ( nay mới biết là bài phỏng vấn một nhà hoạt động xã hội có tiếng của Nga, Artemy Trosky). Tim thắt lại một cảm giác khó tả, nhưng tôi cậy mình bận nhiều thứ, kể cả việc lo “nước mắm, dưa hành” nên không đọc tin ngay.

Một tuần sau có tin Boris Nemtsov bị ám sát! Tôi từng đọc các nghiên cứu của Nemtsov về chế độ mới ở nước Nga, và khâm phục tác giả về cách trình bày khoa học, mạch lạc, gợi mở suy ngẫm… Dù các bạn ở Nga an ủi đây là việc có thể đoán trước, tôi thấy vẫn khó “lại người” sau những tin thế này.

Hôm nay có chút thời gian ngồi xem lại tin Alexei Navalnyi muốn xộ khám, thì thấy ngoài bài phỏng vấn nhà hoạt động văn hóa Artemy Trosky, còn có vài ý kiến khác của xã hội mạng (social network) Nga, một cách biệt lập, có cùng cảm giác như Trosky.

Đơn cử, trên Twitter, diễn viên Nga có tiếng A. Enikeev viết: “tôi nghĩ là Navalnyi cố tình chạy ra (metro) với những tờ truyền đơn của mình, để (bị phạt) ngồi khám 15 ngày, để rồi không đi (tham gia tuần hành chống khủng hoảng) ngày 1/3 (2015)”.

Việc tìm kiếm có thể còn dẫn đến bài phỏng vấn trên Echo Moskva 15/1/2015, khi Navalnyi thừa nhận: “Mọi người đều bảo tôi: cậu đang (cố tình) đâm đầu vào rắc rối để người ta bỏ tù cậu” (Всеговорят, тынарываешься, чтобытебяпосадили).

Còn nhớ trong một phỏng vấn năm 26/12/2011, trong đó phóng viên trực diện chất vấn Navalnyi: “Chắc ông cũng đọc thấy trên mạng Internet những cáo buộc, là Navalnyi đang cố tình ngồi tù, để còn đánh bóng mình như người thuộc về giai tầng “tù ra” (ходка). Thời Liên Xô chuyện này rất mốt, mỗi khi người chống chế độ (dissident) ở tù ra là bắt đầu nghe (những từ lóng): nằm giường gạch, “dính phích”, “tà ru” (шконки, ходка, вертухаи)… Thậm chí chúng (những từ lóng) thành ngôn ngữ của giới trí thức”…

Nhưng hôm nay, tôi đọc bài phỏng vấn Stanislav Belkovsky (4/3/2015)[1] với nội dung chủ yếu xoay quanh vụ ám sát B. Nemtsov, và vấn đề Ukraine, có những khía cạnh khác. Còn nhớ Belkovsky, nguyên Viện trưởng Viện chiến lược quốc gia Nga (2004 – 2009) một tác giả nổi tiếng phê phán ông chủ lâu năm của Điện Cẩm Linh từ đầu thế kỷ này, và là người đã tiên đoán cuộc đào tẩu của  Yanukovych 2 tháng (!) trước cuộc tự phế vương này xảy ra.

Trong bài phỏng vấn này, Belkovsky bình ý kiến của xã hội Mạng, là trong vụ Nemtsov, Novalnyi đã được chính nhà tù Nga cứu!

Belkovsky cho rằng quy hoạch của ông Chủ điện Cẩm Linh không phải là xử lý Novalnyi về chính trị, mà đẩy nhà hoạt động chống đối chế độ này vào dây chuyền các vụ xử phạt về hình sự, cốt sao gầy dựng được Navalnyi trong mắt dân tình như một tay gian lận (về các giá trị vật chất) loại tầm tầm, để vụ Navalnyi không kết thúc một cách bi thảm đến mức tập hợp dân chúng (vào những hoạt động phản đối Điện Cẩm Linh).

Belkovsky cho rằng việc Navalnyi xộ khám 15 ngày trước cuộc tuần hành “Mùa xuân” (1/3/2015) có thể có nhiều cách lý giải. Nhưng Belkovsky cho rằng “ai đó” đã biết về dự kiến sẽ “loại bỏ” một nhà hoạt động đối lập tầm cỡ vào những ngày này. Và người ta quyết định đưa Navalnyi ra khỏi danh sách những đối tượng có thể bị “tế” (bằng cách “cất” vào tù). Vẫn là để không biến Navalnyi thành một thánh tử vì đạo trong lòng dân chúng, mà chỉ ở mức một “phạm nhân hình sự” thôi.

Belkovsky đã liên tục xin lỗi về những kiến giải lạnh lùng về cái chết của đồng bào, và về việc “cân linh hồn” giữa Navalnyi và Nemtsov. Ông cho rằng ở Nga mạng người chẳng đáng là bao, và đưa ra khái niệm “giá thanh lý” đối với một nhân vật chống đối chính trị, hay một người chống tham nhũng đơn thuần (ликвидационнаястоимость). Rằng loại bỏ một người ở Nga không xuất phát từ quan điểm chính trị hay quan niệm đạo đức, mà xuất phát từ khâu đánh giá, việc loại bỏ này (sát thủ) sẽ thực hiện với bao nhiêu tiền. Chẳng hạn, Belkovsky đánh giá mạng mình chỉ đáng giá 5000 Mỹ kim…

Nhưng Belkovsky cũng có hàm ý nếu “anh” cản trở những vụ việc (tiêu cực), gây thiệt hại cho kẻ muốn tham nhũng (lấy cắp công quỹ) bao nhiêu tiền, thì anh có thể phải đền mạng bằng mức số tiền gây thiệt hại cho “khổ chủ” – là băng nhóm đang có ý đồ tham nhũng.

Điều đáng chú ý là, Belkovsky cho rằng B. Nemtsov là “vật tế thần” khi “đến hẹn”. Đến một thời điểm nhất định, phải “thanh lý” một ai đó, dù sự lựa chọn như thế mang tính khó đoán và không xảy ra thường xuyên, nhưng gây hậu quả nặng nề (khái niệm ‘thiên nga đen’/черный лебедь)  Ở phần cuối bài ba lần Belkovsky nhắc đến những món quà truyền thống người ta hay tặng cho đàn ông, nhất là những người đeo lon, vào ngày Quân lực nước này tháng 2 hàng năm. Ông ví cái chết của Nemtsov như khăn phu la hay hộp thuốc lá, hay bộ đồ cạo râu – quà mừng những vị thuộc các bộ công lực (2 triệu người đeo lon), và cũng có thể dành cho lãnh đạo tối cao của bộ máy này. Sẽ khó cho người đọc hiểu Belkovsky ngụ ý đây là quà dành cho người “đáng mặt đàn ông” nói chung, hay là sự đe dọa (?), chỉ thấy người phỏng vấn cho so sánh như thế của Belkovsky thật là khủng khiếp.