Lâu nay khán giả cả nước đã được nghe nhiều ca sỹ thể hiện rất hay làn điệu Dân ca Nghệ Tĩnh “ Giận mà thương”. Hầu như ai cũng nghĩ đây là làn điệu cổ mà không biết rằng nó chỉ mới có từ khoảng 50 năm nay và có chủ nhân đích thực của nó.  

Năm 1970, tác giả Nguyễn Trung Phong viết kịch ngắn dân ca Nghệ Tĩnh “Khi ban đội đi vắng”. Vở kịch là câu chuyện của một cặp vợ chồng ở nông thgoon xứ Nghệ những năm hợp tác hóa. Biết Ban đội (cán bộ HTX) đi vắng, anh chồng tranh thủ đi buôn một chuyến lên chợ Lường [Đô Lương]. Thời đó, đi buôn là một vấn đề lớn, là vi phạm pháp luật, nghiêm trọng lắm. Vì sợ pháp luật, sợ ảnh hưởng đến danh dự và trách nhiệm xã viên, người  vợ khuyên chồng không nên vi phạm. Khi dàn dựng, đến tình huống này, trong các làn điệu cổ, không có làn điệu nào phù hợp để diễn tả được trạng thái tâm lý, sự đan cài, níu kéo giữa các trạng thái cảm xúc, giữa lý trí và tình cảm, giữa cái chung và cái riêng của hai vợ chồng. Bí quá, sau mấy ngày suy tính nát óc, cuối cùng Nguyễn Trung Phong đã “tạo’ ra một làn điệu mới để diễn tả tình huống kịch này. Đó là là làn điệu “Giận mà thương” mà mãi đến nay, gần như mặc nhiên, nó đã đi vào đời sống dân gian, đã bị, mà cũng là được folklore hóa, trở thành tài sản của dân/nhân gian.

            Nguyễn Trung Phong sinh năm 1929 tại làng Trung Phường, xã Diễn Minh – Diễn Châu, nguyên là Phó trưởng Ty Văn hóa Nghệ Tĩnh. Ông là người không qua một trường lớp đào tạo âm nhạc hay sân khấu nào, nhưng đã trở thành một tác gia kịch bản nổi tiếng của Nghệ An trong những năm kháng chiến chống Mỹ. Tác phẩm sân khấu lớn nhất của ông là kịch bản chèo “ Cô gái Sông Lam”, đoạt HCV hội diễn sân khấu toàn quốc năm 1962. Với vở này, tối 27/5/1962 đoàn chèo Nghệ An được mời vào Phủ Chủ tịch công diễn. Hôm đó, Nguyễn Trung Phong đã được Bác Hồ tặng huy hiệu của Người .

            Từ một vở chèo, năm 1974, “ Cô gái Sông Lam” được chuyển thể sang kịch hát Dân ca Nghệ Tĩnh. Trải qua gần nửa thế kỷ, nhưng “ Cô gái Sông Lam” đặc sắc ngày ấy vẫn và sẽ là một tác phẩm kinh điển của của sân khấu Nghệ An một thời. Tác giả Nguyễn Trung Phong và các cộng sự của ông sẽ tồn tại lâu dài trong lịch sử sân khấu xứ Nghệ.

Cuối tháng tám vừa rồi, khi về Diễn Minh, tôi đã tìm đường đến thăm nhà ông. Quả thực, là người trong huyện, nhưng đến lúc này tôi mới biết nhà ông. Không chỉ vậy, đến đây, tôi mới biết ông còn có ba người anh em nữa đều là những văn nghệ sỹ. Đó là các ông Nguyễn Trung Hiếu, Nguyễn Trung Đính và Nguyễn Trung Giáp. Nhà ông giờ chỉ còn bà vợ đã 86 tuổi, ở một mình, quanh năm lo hương khói cho ông. Các con ông đều đi làm xa, đến ngày giỗ, ngày tết mới về…. Thắp nén hương viếng ông, nhìn trên bàn thờ có hai khung ảnh, bên cạnh bức chân dung ông là một bức ảnh đen trắng đã đổ màu không còn rõ nét. Bà cụ nói : “ Ngày sắp ra đi, ông dặn thằng con trai đầu vô trong ty Văn hóa tìm chụp lại bức ảnh Bác Hồ tặng huy hiệu cho ông và nhớ đặt lên bàn thờ khi ông mất”. Miệng bỏm bẻm nhai trầu, một thoáng im lặng bà cụ nhìn tôi nói có ý trách móc: “ Sau ngày ông ấy đi đến nay, anh là cán bộ trong ty đầu tiên về thắp hương cho ông ấy. Từ ngày có lễ chùa Cổ Am, ngày lễ năm nào tui cũng nghe nói trong tỉnh về đông lắm, rứa mà có ai ghé qua thắp cho ông nhà tui một que hương mô! Mà lại oan cho tui, hàng xóm coi ti vi thấy diễn và hát những bài của ông Phong, họ lại đến hỏi thăm và cứ tưởng tui nhận được tiền nhà nước trả cho ông ấy…”. Tôi hiểu ý bà muốn nói về bản quyền tác giả, nhưng không diễn đạt được.

Những câu chuyện của bà cụ như xoáy vào tôi. Định nói với bà một điều gì đó, nhưng tôi không thể! Bất chợt tôi lại nghĩ đến chuyện vừa rồi Dân ca ví dặm đã được được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại…

Chắp tay vái ông lần nữa, tôi chia tay bà rồi ra về với những nỗi niềm khó tả, khó nói. Tôi chợt nhớ trong một bài viết, NSUT Đình Bảo có nhận xét: “ Ông là một người hiền hậu và tài năng, là người viết kịch giỏi nhất của Nghệ An trong những năm chống Mỹ …”. Và lại nhớ một lần nhạc sỹ An Thuyên về Vinh, làm tổng đạo diễn một chương trình Vinh đón nhận quyết định là đô thị loại I, trong một lần trao đổi, khi Cao Xuân Thưởng nhắc đến Phan Lương Hảo (tác giả vở “ Vua Mai ”) và Nguyễn Trung Phong ( tác giả vở “ Cô gái Sông Lam” ), An Thuyên đã tiếc nuối: “ Nguyễn Trung Phong xứng đáng được tặng giải thưởng Nhà nước về VHNT, nhưng rất tiếc cho đến nay những đóng góp của ông vẫn chưa được ghi nhận”…

Có ai còn nhớ Nguyễn Trung Phong?