Văn hóa Nghệ An

Trên mạng có lưu truyền một phán đoán của bà Thatcher cố Thủ tướng Anh như sau: “Các bạn căn bản chẳng cần lo ngại về Trung Quốc, bởi lẽ trong tương lai vài chục năm thậm chí một trăm năm nữa, Trung Quốc không thể nào đem lại cho thế giới bất kỳ tư tưởng mới nào.”

Cho tới hôm nay, đồng bào chúng ta còn chưa thấy giá trị và ý nghĩa quan trọng nhất của tín điều chân lý “người người bình đẳng” đối với “nguồn động lực văn minh” căn bản nhất của một dân tộc, xã hội, quốc gia; đồng bào ta còn biện hộ cho sự giết người của Khổng Tử [1], biện hộ cho sự thuyết giáo giả dối về “Lễ Nhạc” của Khổng Tử, biện hộ cho “Thuyết Thiên mệnh, Thuyết Huyết thống, Thuyết Tôn pháp, Thuyết Nhân trị, Thuyết Cực quyền, Thuyết Chuyên chế” mà Khổng Tử triệt để bảo vệ; tóm lại là biện hộ cho “Quan bản vị” [2] của chế độ phong kiến. Cho tới nay người ta còn nói Khổng Tử từng là người có những chủ trương đúng đắn trong lịch sử TQ, nói ông ta là “hạt giống” ưu tú của nền văn hóa truyền thống hơn 2000 năm qua, thậm chí còn mù quáng đi tìm trong truyền thống văn hóa Nho giáo của Khổng Tử những nguồn tài nguyên văn hóa hiện đại như “hiến chính”, “dân chủ”, “tự do”, “nhân văn”...

Ai có thể nghĩ rằng những người TQ ấy là một cộng đồng có “tư tưởng” được nhỉ? Đề nghị các văn nhân TQ cho tôi biết : trong nền văn hóa truyền thống của con người và dân tộc từng chôn vùi niềm tin chân lý “người người bình đẳng” liệu có thể có “nguồn tài nguyên” văn hóa hiện đại như “hiến chính”, “dân chủ”, “tự do”, nhân văn” được chăng? Đầu óc quý vị sinh ra và lớn lên như thế nào vậy? Những người sở hữu loại đầu óc ấy liệu có thể có tư tưởng đích thực của con người ư?

Tôi rất kinh ngạc khi thấy tại sao các nữ chính khách phương Tây lại đều trực tiếp phê bình TQ và tất cả họ đều không lịch sự nói ra những lời vô cùng vô cùng khó nghe.

Gần đây trên mạng có đưa tin về bài diễn văn nói tại ĐH Harvard của bà Hillary vợ cựu Tổng thống Mỹ Clinton, nguyên Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ. Trong bài nói này bà Hillary đã phê bình người TQ theo kiểu như vậy. Lời bà ấy gay gắt không kém bà Thatcher chút nào, hơn nữa còn cụ thể hơn: “Sau đây hai chục năm TQ sẽ trở thành nước nghèo nhất trên toàn cầu.”

Căn cứ của bà Hillary là:

1- Xét về số người xin ra nước ngoài định cư thì 90% gia đình quan chức và 80% nhà giàu TQ đều đã xin di cư hoặc có ý định di cư. Vì sao tầng lớp thống trị và tầng lớp có quyền thế của một quốc gia lại mất lòng tin vào đất nước mình như vậy? Đây thật là điều khó hiểu!

2- Người TQ không hiểu mình nên gánh vác những trách nhiệm và nghĩa vụ gì đối với nhà nước và xã hội với tư cách một cá thể của xã hội, lại càng không hiểu về trách nhiệm và nghĩa vụ nên đóng góp cho cộng đồng quốc tế. Về cơ bản, nền giáo dục và các phương tiện truyền thông TQ đều căm ghét hoặc ma quỷ hóa các dân tộc khác và nước khác, làm cho nhân dân TQ mất lý trí và mất sự phán đoán công bằng.

3- TQ là một trong số ít những quốc gia đáng sợ trên thế giới không có tín ngưỡng. Thứ duy nhất toàn dân từ trên xuống dưới sùng bái là quyền lực và tiền bạc, ích kỷ tự tư tự lợi. Một quốc gia lớn mà không có tình thương yêu con người, đánh mất sự đồng tình thì sao có thể giành được sự tôn trọng và tín nhiệm của cộng đồng quốc tế?

4- Cái gọi là chính trị của Chính phủ TQ chẳng có gì ngoài sự lừa dối nhân dân, đi ngược lại tính người. Đại chúng nhân dân TQ ngày xưa là nô lệ của quyền lực, ngày nay diễn biến thành nô lệ của đồng tiền. Một quốc gia như thế sao có thể được tôn trọng và tín nhiệm?

5- Phần lớn người TQ từ trước tới nay chưa được học về ý nghĩa của một cuộc sống có thể diện và được tôn trọng. Dân chúng TQ cho rằng tất cả những gì cuộc đời cần giành được là quyền lực và tiền bạc, và họ coi như thế là thành công. Toàn dân tham nhũng, suy đồi, mơ hồ – một hiện tượng chưa từng có trong lịch sử nhân loại!

6- [Người TQ] mặc sức phá hoại môi trường, gần như điên cuồng chiếm đoạt tài nguyên thiên nhiên. Lối sống vô độ, phí phạm ấy cần tới mấy Trái Đất để thỏa mãn nhu cầu? Như thế sao mà không làm cho các nước khác lo ngại?!

Tiếp đó bà Hillary phê bình: Chính phủ TQ không thể cứ tập trung sự chú ý của mình vào nước khác và chuyển dịch sự quan tâm của dân chúng TQ sang các nước khác, tạo ra kẻ địch của mình, chuyển sức ép mình đang gánh chịu sang cho thế giới bên ngoài gánh chịu. Họ nên đi theo trào lưu thời đại và xu thế của văn minh nhân loại, chủ động thay đổi quan điểm, quan tâm tới đời sống của nhân dân, coi trọng dân chủ, không thể từ chối và áp chế nhân dân một cách vô trách nhiệm. Nếu không thì TQ chỉ có thể ngày càng mất ổn định, sẽ xuất hiện những biến động xã hội lớn và tai họa nhân đạo. 20 năm sau, TQ sẽ trở thành nước nghèo nhất thế giới. Điều đó có lẽ sẽ là tai họa của toàn nhân loại, cũng vậy, sẽ là tai họa của nước Mỹ.

Phê bình càng cụ thể càng gây ra phản cảm. Vì thế sự phê bình của Hillary thường bị người TQ dùng mọi cách đối phó lại, còn lời phê bình của bà Thatcher thì người TQ chẳng thấy phản cảm gì hết, họ đều cho rằng đấy chẳng qua là “lời lẽ điên rồ của một bà lão” mà thôi.

Tôi thì lại cho rằng toàn bộ lời lẽ của hai bà ấy đều nói trúng điểm yếu của người TQ. “Điểm yếu” gì vậy? “Điểm yếu” về bản chất toàn bộ nền văn hóa, chính trị, kinh tế trong lịch sử truyền thống TQ. Lời phê bình của họ hoàn toàn nhất trí với sự phê bình của chúng ta về các “tội ác” của “truyền thống văn hóa”, “truyền thống chính trị”, “truyền thống kinh tế” của Khổng Tử và Nho giáo của ông. Người TQ chúng ta ngày nay thực ra vẫn sống trong toàn bộ “truyền thống” lịch sử (văn hóa, chính trị, kinh tế) của Khổng Tử và Nho giáo của ông. Chẳng cần nói quá nhiều, ít nhất có ba điều như sau: về văn hóa là nói dối, về chính trị là cấm [dân] nói, về kinh tế là bóc lột và lừa bịp. Xin hỏi đó chẳng phải là những sự thật vô cùng rõ ràng đấy sao?

Lẽ tự nhiên cũng đã có những điểm khác nhau cực lớn, song điều tôi muốn nói là sự khác nhau có biểu tượng kinh nghiệm vô cùng lớn. Loại biểu tượng kinh nghiệm khác nhau này ở đâu? Xin trả lời: sau khi văn hóa phương Tây vào TQ – kể cả việc hình thái ý thức “chủ nghĩa xã hội – chủ nghĩa cộng sản” của chủ nghĩa Marx sau khi du nhập vào TQ , quả thực đã mang lại ảnh hưởng sâu sắc của niềm tin chân lý “người người bình đẳng” xưa nay chưa từng có trong truyền thống TQ. Có một điều rất hiển nhiên: trong ý thức của người TQ suốt hơn 2000 năm qua tuyệt đối không tồn tại sự phân chia giai cấp về cái gọi là giai cấp bóc lột và giai cấp bị bóc lột, giai cấp hữu sản và giai cấp vô sản. Trong lòng người TQ chỉ tồn tại mối quan hệ quân thần, quan dân vĩnh viễn đúng, không thể thay đổi. Còn một điều hiển nhiên nữa: đúng là tại TQ ngày nay mối quan hệ quan-dân đã được cải thiện rất lớn, không còn tình trạng như thời xưa vua quan mặc sức làm mọi điều ác với dân. Ít nhất thì ngày xưa không thể có những lời nói ngoài miệng “phục vụ nhân dân” như ngày nay, tuy rằng có lúc cũng xảy ra những sự kiện xấu tương tự, thí dụ kiểu xác định tội danh dựa vào lời nói, hoặc “án văn tự” [nguyên văn Văn tự ngục].

Cho dù thế nào, TQ hiện đại và cận đại so với bọn vua quan, đế quốc ngày xưa đúng là khác rất nhiều và nên nói là đã tiến bộ nhiều. Nhưng xét về căn nguyên của sự tiến bộ ấy, tôi vẫn cho rằng đó là do ý thức “người người bình đẳng” trong đầu óc người dân TQ đã thực sự tăng lên nhiều. Không ai có thể phủ định điều này, thế nhưng dù vậy bản chất của lịch sử TQ, cũng tức là bản chất ý thức hệ của Khổng Tử và Nho giáo của ông, thì vẫn chưa bị nhổ tận gốc, thậm chí nó vẫn còn gây tác dụng cực xấu rất rõ ràng ngăn trở lịch sử TQ tiến lên.

Đây chính là nguyên nhân sâu sắc vì sao tôi phải kiên quyết phê phán “truyền thống văn hóa, chính trị, kinh tế” của Khổng Tử và Nho giáo. Ngày nay đa số mọi người chỉ hời hợt nhìn thấy ảnh hưởng của “chủ nghĩa Marx-Lenin” thời kỳ gần đây mà hoàn toàn không nhìn thấy ảnh hưởng lịch sử có tính bản chất hơn ở tầng sâu của Khổng Tử và Nho giáo. Chính là ảnh hưởng lịch sử ngoan cố ở tầng sâu ấy đã gây ra tình trạng người TQ căn bản không có “tư tưởng” – bà Thatcher đã nói đúng điểm đó, rồi bà Hillary khi đào bới tình hình lịch sử nhân tính TQ cũng nói tới điểm đó.

Cho dù như vậy, tôi vẫn cứ phải phản bác họ. Bà Thatcher có thể nói trước kia người TQ không có tư tưởng, cũng có thể nói cho tới nay người TQ vẫn chưa có tư tưởng, nhưng khi bà nói thậm chí sau đây 100 năm nữa người TQ vẫn không có tư tưởng, thì thực ra bà ta thật sự không biết gì.

Chẳng riêng bà Thatcher không biết mà trên thực tế toàn bộ giới tư tưởng, giới trí thức phương Tây cũng không biết gì. Đáng buồn là giới học thuật TQ ngày nay cũng thế, họ hoàn toàn chẳng biết gì, họ căn bản đã tê liệt cảm giác. Chính vì vậy mà phần đông họ vẫn như cũ, đang yêu cầu tiếp tục kiên trì “tôn Khổng” [3], yêu cầu tiếp tục phục hồi giáo dục truyền thống Khổng-Nho. Thật là những thây ma còn sống.

Cái vô tri mà tôi nói là sự vô tri của toàn thế giới đối với tư tưởng “Đạo đức kinh” của Lão Tử, tức sự vô tri của giới tư tưởng, giới trí thức phương Tây đối với tư tưởng “Đạo đức kinh”, cũng là sự vô tri của giới trí thức trong nước TQ. Tất thảy họ đều không nhìn thấy cái vĩ đại của tư tưởng “Đạo đức kinh”, lẽ tự nhiên lại càng không nhìn thấy sẽ có một ngày nào đó, bắt đầu từ thế kỷ XXI, người TQ sẽ phát hiện thấy sự vĩ đại của tư tưởng Lão Tử và tích cực chủ động tham gia học tập rộng rãi, truyền bá, nghiên cứu sâu và phát huy sâu sắc tư tưởng Lão Tử. Nếu đã thực hiện điều đó mà có ai còn bảo rằng người TQ không có tư tưởng thì kẻ ấy thật sự là kẻ mù.

Đây gần như là một cuộc đua, tức cuộc đua giữa dự đoán của bà Thatcher với dự đoán của tôi. Lẽ tự nhiên cũng gồm cả cuộc đua càng căng thẳng hơn để xem dự đoán của bà Hillary rốt cuộc có thể thực hiện được hay không, cuối cùng ai sẽ thắng? Tuy rằng tôi có quyết tâm mạnh mẽ, thậm chí có niềm tin, nhưng nói cho đến cùng đây không chỉ là việc của một cá nhân tôi mà là việc của toàn bộ dân tộc Trung Hoa! Các đồng bào của tôi liệu có thể nhận thức được sự vĩ đại của Lão Tử hay không đây? Điều quan trọng hơn là liệu đồng bào tôi có thể trước tiên nhìn thấy căn nguyên lịch sử của việc mình chưa có “tư tưởng” hay không? Ít nhất những người thuộc vào cái “ý thức hệ” cho tới ngày nay vẫn còn mù quáng kiên quyết yêu cầu trở lại với Khổng Tử và Nho giáo – những người đó căn bản không có bất kỳ “tư tưởng” nào đáng nói. Họ chẳng thể nhìn thấy [căn nguyên lịch sử của việc mình chưa có “tư tưởng”].

Nếu tất cả đều như vậy thì quả thật bà Thatcher đã nói trúng một cách hoàn toàn, triệt để, sâu sắc về tương lai của người TQ. Đồng thời dự đoán của bà Hillary cũng rất có thể trở thành hiện thực tàn khốc của TQ 20 năm sau.

Sở dĩ tôi cho rằng người TQ nên cảm ơn bà Thatcher và bà Hillary, đó là do hai bà đã đem lại cho người TQ sự kích thích của lời phán đoán tràn đầy lực va đập tinh thần mạnh mẽ. Liệu người TQ có thể dũng cảm đứng dậy và qua đó dùng tư tưởng vững vàng của dân tộc mình để trả lời hai bà không? Song le cái tư tưởng ấy phải thật sự là tư tưởng chính tông của người TQ mà tuyệt đối không phải là tư tưởng do người phương Tây bán sang rồi được người TQ thay hình đổi dạng bên ngoài. Người TQ hoàn toàn có thể mạnh bạo hơn mà căn bản chẳng cần cảm thấy mình thấp kém phương Tây một cái đầu.

Nhưng cái người TQ thực sự có tư tưởng, thực sự có tư tưởng mới đối với toàn thể nhân loại ấy, phải là người TQ đã có được sự nhận thức hoàn toàn mới về Lão Tử vĩ đại và đi theo Lão Tử, chứ không phải là [đi theo] kẻ thuần túy lưu manh văn hóa, chính trị như Khổng Tử, và bọn lưu manh mới của TQ đang bám theo kẻ lưu manh cũ Khổng Tử. Thực ra xét trên ý nghĩa “văn minh” nghiêm chỉnh về tư tưởng thì tất cả bọn Tân Nho gia, Tân tân Nho gia thời cận đại và hiện đại đều là bọn “lưu manh mới”, tự giác hoặc không tự giác.

Nguyễn Hải Hoành dịch

Ghi chú của người dịch:

* Tiêu đề trong bản gốc là: “Người Trung Quốc nên cảm ơn bà Thatcher vì bà từng nói 100 năm nữa Trung Quốc cũng không có tư tưởng mới”.

** LiMing, âm Hán-Việt là Lê Minh, triết gia TQ, 1944-, chuyên nghiên cứu logic học, lý thuyết điều khiển, và văn hóa nhân loại học. Viết nhiều, trong đó các bàiVì sao người TQ “ngu xuẩn” như vậy; Triết học phương Tây chết rồivà loạt bài trên mạng Phượng Hoàng mạnh mẽ phê phán Khổng Tử được dư luận quan tâm nhiều.

[1] Nguyên văn tác giả dùng từ Khổng Khâu 孔丘, tức tên thật của Khổng Tử.

[2] Một kiểu quan niệm giá trị trong xã hội TQ cũ, xác định giá trị của con người dựa vào chức vụ của người đó trong hệ thống quan chức chính quyền, cho rằng chức vụ càng cao thì giá trị xã hội càng cao, và ngược lại.

[3] Tôn trọng Khổng Tử, có thể hiểu là tôn thờ Khổng Tử.

Nguồn: