Greta Thunberg (16 tuổi) - người mặc áo kẻ và sinh viên Pháp tập trung tại Paris, Pháp (EPA)

Một ngày mùa hè năm ngoái, ở tuổi 15, Greta Thunberg nghỉ học, ngồi trước Tòa nhà Nghị Viện Thụy Điển. Việc làm đó không ngờ đã khởi động một phong trào đấu tranh vì môi trường khắp toàn cầu hiện nay.

Thất vọng vì các nhà lãnh đạo thiếu chú ý và có hành động thiết thực chống lại việc trái đất đang nóng lên, Greta đã nghỉ học, ngồi trước Tòa nhà Nghị viện Thụy Điển với một ba lô đầy sách vở, một chai nước và đồ ăn nhẹ cùng một tấm bìa các tông với dòng chữ “skolstrejk for klimatet” (Nghỉ học vì Khí hậu).

 Greta Thunberg ngồi trước Tòa nhà Nghị viện Thụy Điển với tấm bìa các tông

có dòng chữ “skolstrejk for klimatet” (Nghỉ học vì Khí hậu). Nguồn: Internet

Hành động của cô lấy cảm hứng từ các sinh viên của trường Parkland ở Florida, rời khỏi các lớp học để phản đối luật súng của Hoa Kỳ dẫn đến vụ thảm sát trong khuôn viên của trường này.

Ngày đầu tiên là ngày 20 tháng 8 năm 2018. Cùng với tấm bìa cạc tông, Greta đã phát các tờ rơi trong đó cô viết ra một số thông tin mà cô nghĩ mọi người nên biết. Ngày đầu tiên, cô ngồi một mình từ khoảng 8h30 sáng đến 3h chiều. Cha mẹ cô đã cố gắng can ngăn cô. Các bạn cùng lớp từ chối tham gia và thầy cô giáo khuyên cô trở lại trường.

Sau tuần đầu tiên, việc làm của Greta đã thu hút sự chú ý của các tờ báo lớn nhất của Thụy Điển. Sau ba tuần nghỉ học, cuối cùng Greta đã trở lại trường học vào các ngày từ thứ hai đến thứ năm còn thứ Sáu cô vẫn nghỉ học, hay đúng hơn tự học ở trước Nghị Viện[1].

Không ai ngờ rằng Greta đã trở thành người khởi xướng một phong trào thanh thiếu niên quốc tế chống biến đổi khí hậu. Tên của cô gái tóc tết đuôi sam giờ đây đã được biết đến trên khắp thế giới như một tấm gương của sự quyết tâm và hành động tích cực. Các nguyên thủ quốc gia và lãnh đạo các công ty lần lượt bị cô chỉ trích trực diện. Biểu ngữ “skolstrejk for klimatet” của cô đã được dịch sang hàng chục ngôn ngữ khác nhau trên thế giới.

Chỉ trong vòng nửa năm cô đã gặp Tổng thư ký Liên Hợp Quốc và phát biểu tại Hội nghị biến đổi khí hậu của tổ chức này ở Ba Lan[2], gặp Tổng thống Pháp - Emmanuel Macron, chia sẻ bục giảng với Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean-Claude Juncker và đã được thủ tướng Đức, Angela Merkel ủng hộ và khích lệ. Lần lượt, các cựu vận động viên và các nhà khoa học lão thành đã coi cô là tin tức tốt nhất cho phong trào khí hậu trong nhiều thập kỷ.

Và, cũng chưa đầy nửa năm hàng trăm triệu người trên khắp thế giới được biết rõ hơn về cô gái nhỏ bé với cái tên Greta Thunder và gia đình cô.

Cô gái trầm cảm trong một gia đình nghệ sĩ

Greta sinh ra trong một gia đình cả bố và mẹ đều hoạt động nghệ thuật. Mẹ của cô, Malena Ernman, là một trong những ca sĩ opera nổi tiếng nhất Thụy Điển. Cha của cô, Svante Thunberg, là một diễn viên và sáng tác. Greta có một em gái là Beata. Hồi còn bé Greta là một đứa trẻ bình thường, không khác gì với những đứa bé cùng tuổi, ngoài ít nói và hơi nhút nhát.

Greta kể: "Tôi nhớ ở trường, thầy cô giáo cho chúng tôi xem những bộ phim về đồ nhựa dưới đại dương, những con gấu Bắc cực đói khát, v.v... Tôi đã khóc khi xem chúng. Các bạn cùng lớp của tôi quan tâm khi họ xem phim, nhưng khi xem xong, họ bắt đầu nghĩ về những điều khác. Tôi không thể làm như thế. Những hình ảnh đó đã đọng mãi trong đầu tôi”.

Vào khoảng tám tuổi, khi cô mới biết về biến đổi khí hậu, cô đã bị sốc khi người lớn dường như không coi trọng vấn đề này. Đó không phải là lý do duy nhất khiến cô bị trầm cảm vài năm sau đó, nhưng nó là một yếu tố quan trọng.

Greta đã viết trên Twitter của mình và nói với một nhà báo của The New Yorker rằng cô nhìn “thế giới khác một chút, từ một góc nhìn khác. Tôi có một sự quan tâm đặc biệt. Đó là điểm chung của những người mắc chứng tự kỷ”[3].

“Tôi cứ nghĩ về nó và cứ băn khoăn không biết mình có tương lai không. Và tôi giữ điều đó cho riêng mình bởi vì tôi không phải là một người nói nhiều, cũng không phải là người khỏe mạnh. Tôi trở nên rất chán nản và ngừng đi học. Khi tôi ở nhà, bố mẹ tôi chăm sóc tôi và chúng tôi bắt đầu nói chuyện vì chúng tôi không có gì khác để làm. Và sau đó tôi nói với họ về những lo lắng của tôi và quan tâm của tôi về khủng hoảng khí hậu và môi trường”.

 “Họ chỉ nói với tôi mọi thứ sẽ ổn thôi. Điều đó đã giúp ích, tất nhiên, nhưng thật tốt khi nói chuyện. Và sau đó tôi tiếp tục, nói về điều này mọi lúc và cho bố mẹ xem các tranh ảnh, sơ đồ, phim, bài báo và báo cáo. Dần dần, họ bắt đầu lắng nghe những gì tôi nói. Đó là khi tôi nhận ra rằng tôi có thể tạo ra sự khác biệt. Và khi nghĩ đến việc làm thế nào để thoát khỏi trầm cảm tôi đã nghĩ: thật lãng phí thời gian khi cứ nghĩ về nó vì tôi có thể làm rất nhiều điều tốt đẹp với cuộc sống của mình. Và giờ đây tôi đang cố gắng để làm điều đó”.

Greta bắt đầu ngừng ăn thịt và không mua bất cứ cái gì mà cô không thấy cần. Từ năm 2015, Greta không đi máy bay và một năm sau mẹ cô, Malena Ernman, một ca sĩ opera nổi tiếng cũng “noi gương” con gái không tham gia các show diễn ở nước ngoài vì lý do đi máy bay gây tác hại đến môi trường. Còn bố Greta thừa nhận: “Greta đã buộc chúng tôi phải thay đổi lối sống. Chúng tôi bắt đầu ăn chay, quan tâm đến biến đổi khí hậu và đọc sách báo viết về nó như con gái”.

Gia đình Greta đã lắp đặt hệ thống điện mặt trời và bắt đầu trồng rau cho gia đình mình ở ngoại vi thành phố. Họ cũng đã mua một chiếc ô tô điện để đi xa khi cần, còn trong phạm vi Stockholm cả nhà chủ yếu đi lại bằng xe đạp. Cùng với cảm giác nhẹ nhõm vì sự thay đổi của cô con gái trầm lặng và ủ rũ trước đây, họ rất vui bị thuyết phục bởi lý lẽ của cô.

Bố cô nói: “Greta tiếp tục cho chúng tôi xem phim tài liệu và chúng tôi cùng đọc sách. Greta đã thay đổi chúng tôi và bây giờ nó đang thay đổi rất nhiều người khác. Không có dấu hiệu gì về điều này trong thời thơ ấu của cháu cả. Không thể tin được. Nếu điều này xảy ra, bất cứ điều gì cũng có thể xảy ra”.

Ngọn hải đăng của hy vọng

Sự nổi lên của Thunberg trùng hợp với mối quan tâm ngày càng tăng của giới khoa học. Một loạt các báo cáo gần đây đã cảnh báo các đại dương đang nóng lên và các cực tan nhanh hơn dự kiến. Năm ngoái, Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc đã nêu ra những nguy cơ vượt qua 1,5^oC của sự nóng lên toàn cầu. Theo Ủy ban này để có bất kỳ cơ hội nào tránh được kết cục đó, khí thải phải giảm nhanh vào năm 2030. Điều đó đòi hỏi nhiều áp lực hơn đối với các nhà chính trị - và không ai tỏ ra hiệu quả hơn trong tám tháng qua so với Thunberg.

Việc làm của Greta đã gây tiếng vang lớn và nhận được sự ủng hộ của những người chống biến đổi khí hậu ở các nước châu Âu và một số nước châu Mỹ.

“Noi gương” Greta, từ tháng 11/2018, một nhóm bạn trẻ Phần Lan cùng chung quan điểm đã phát động một ngày mang tên “Đồng hành cùng Greta” bằng cách tập trung trước tòa nhà Nghị viện Phần Lan mỗi trưa thứ sáu hàng tuần để gây sức ép với các nhà chính trị Phần Lan, đòi họ có những hành động hiệu quả hơn đối với vấn đề biến đổi khí hậu.

Không chỉ ở Thụy Điển, Greta còn tham dự các cuộc tuần hành chống biến đổi khí hậu ở nước ngoài. Ngày 20/10/2018, Greta đã đi tàu biển sang Helsinki để tham gia tuần hành cùng với người Phần Lan. Trong bài phát biểu trước khoảng 10.000 ngàn người tại sự kiện này, Greta đã nói: “Nhiều người nói rằng Thụy Điển và Phần Lan là những nước nhỏ và điều chúng ta làm không thấm tháp gì. Nhưng tôi nghĩ nếu một số người trẻ có thể gây được sự chú ý trên thế giới bằng việc không đến trường một số tuần thì thử tưởng tượng những gì chúng ta có thể làm được cùng nhau nếu chúng ta muốn”.

Sau Helsinki, Greta đã có mặt ở London và phát biểu tại cuộc mít tinh đầu tiên của phong trào “Chống lại Sự hủy diệt” ở London[4]. Tại đây, cô đã kêu gọi: “Các nước như Thụy Điển và Anh cần bắt đầu giảm lượng khí thải ít nhất 15% mỗi năm. Chỉ có như thế chúng ta mới giảm bớt nhiệt độ của trái đất bớt 2^oC. Mọi thứ cần được thay đổi. Bắt đầu từ hôm nay”.

Tháng 01/2019, Greta đã đi tàu hỏa 32 giờ liền để đến dự Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos (Thụy Sĩ). Tại đây cô đã phát biểu trước các nguyên thủ và các nhà lãnh đạo hàng đầu của nhiều lĩnh vực trên thế giới: “Tôi không muốn quý vị hy vọng. Tôi muốn quý vị hoảng sợ. Tôi muốn quý vị cảm thấy nỗi sợ hãi tôi cảm thấy mỗi ngày. Và sau đó tôi muốn quý vị hành động”.

Tiếp theo, giới trẻ ở hàng loạt thành phố lớn khác ở Hà Lan, Italia, Bỉ[5], Australia, Nhật Bản… cũng tổ chức các cuộc tuần hành và mít tinh hưởng ứng hành động của Greta. Một phong trào mang tên #Fridaysforfuture đã hình thành và đang lan rộng với hai cuộc mít tinh với quy mô lớn là ngày 14/12/2018 và ngày 15/3/2019  vừa qua. Trên trang Twitter của một người cho biết cuộc mít tinh thứ hai này đã diễn ra tại 2.052 địa điểm ở 123 quốc gia trên khắp thế giới[6].

Greta nói rằng: “Điều bạn làm hay không làm hôm nay sẽ ảnh hưởng đến cả cuộc đời của bạn cũng như con và cháu bạn. Có thể chúng sẽ hỏi vì sao bạn không làm gì và vì sao những người biết và có thể nói ra đã không nói ra”.

Bạn có thể nghĩ rằng điều này sẽ đặt sức ép của thế giới lên đôi vai của cô bé 16 tuổi, nhưng cô khẳng định không cảm thấy áp lực.

“Tôi không quan tâm những gì tôi làm - những gì chúng tôi đang làm - là hy vọng hay không. Dù sao, Chúng ta cần phải làm điều đó. Ngay cả khi có không còn hy vọng và mọi thứ đều vô vọng, chúng ta phải làm điều gì có thể”[7].

Khi được hỏi liệu cô có trở nên lạc quan hơn không vì vấn đề khí hậu đang được chú ý trong chương trình nghị sự chính trị và các chính trị gia ở Mỹ và châu Âu đang xem xét các Thỏa thuận xanh mới nhằm đẩy mạnh quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo. Câu trả lời trung thực của cô là: “Không, tôi không hy vọng nhiều hơn so với khi tôi bắt đầu. Khí thải ngày càng tăng và đó là điều duy nhất quan trọng. Tôi nghĩ rằng đó cần phải là trọng tâm của chúng ta. Chúng ta không thể nói về bất cứ điều gì khác”.

Cô dự định sẽ biểu tình bên ngoài quốc hội vào mỗi thứ Sáu cho đến khi các chính sách của Chính phủ Thụy Điển phù hợp với thỏa thuận khí hậu Paris. Điều này đã dẫn đến cái mà cô gọi là đối lập kỳ lạ: cân bằng bài tập toán với cuộc chiến cứu hành tinh; chăm chú lắng nghe giáo viên và chê bai sự non nớt của các nhà lãnh đạo thế giới; cân nhắc mối đe dọa hiện hữu của biến đổi khí hậu bên cạnh sự lựa chọn đau đớn về những môn học cần học ở trường trung học.

Phía trước vẫn còn nhiều mệt mỏi. Cô vẫn dậy lúc 6 giờ sáng để sẵn sàng đến trường. Các cuộc phỏng vấn và viết bài phát biểu có thể khiến cô ấy làm việc 12 đến 15 giờ một ngày. Tất nhiên, nó tốn rất nhiều năng lượng. “Tôi không có nhiều thời gian rảnh. Nhưng tôi chỉ nhắc nhở bản thân tại sao tôi làm việc này, và sau đó tôi chỉ cố gắng làm hết sức có thể”. Cha cô cho biết: cho đến nay, điều này dường như không ảnh hưởng đến kết quả học tập của Greta. Cô ấy làm hết các bài tập về nhà và nằm trong top năm trong lớp.

Năm 2018, Greta được Tạp chí Times bình chọn là một trong 25 nhân vật dưới 20 tuổi có ảnh hưởng nhất trên thế giới[8]. Cô gái nhút nhát và trầm cảm ngày nào, đã nói với Tạp chí Times: “Tôi không (chưa) được quyền bầu cứ, vì vậy đây là cách mà tôi có thể làm để tiếng nói của mình được lắng nghe”.

Ngày 14/3/2019, truyền thông thế giới dồn dập đưa tin Greta Thunber được ba nhà lập pháp Na Uy đề cử vào danh sách ứng viên của giải Nobel Hòa bình thế giới năm 2019.

Năm 1903, một cụ tổ bên bố của Greta là nhà vật lý và hóa học Thụy Điển - Svante Arrhenius, người đã phát hiện ra hiệu ứng nhà kính và được nhận giải Nobel về hóa học. Liệu năm 2019 này (tức 116 năm sau), Greta có được nhận giải thưởng danh giá như cụ tổ của cô không?