Nguyễn Văn Tố (Người đứng ngoài cùng bên phải) chụp ảnh chung với Chủ tịch Hồ Chí Minh.     

Nguồn: hanoitv

Nguyễn Văn Tố là một nhân sĩ có tiếng trước Cách mạng Tháng Tám. Ông làm việc tại Trường Viễn Đông Bác Cổ (École Française d’Extrême - Orient - một cơ quan nghiên cứu lịch sử văn hóa của người Pháp được thành lập ở Đông Dương vào năm 1898). Ông là một học giả uyên bác, một nhà nghiên cứu trên lĩnh vực KHXH&NV. Ông viết nhiều bài khảo cứu, giới thiệu truyền thống văn hóa dân tộc bằng tiếng Pháp trên những tạp chí có uy tín như: Nam Phong, Đông Thanh, Trí Tri, Tri Tân, Thanh Nghị… Những công trình nghiên cứu liên ngành và chuyên sâu, bao quát nhiều lĩnh vực khoa học xã hội của ông đã gây được tiếng vang lớn, thể hiện một tấm lòng yêu nước nồng nàn. Kỷ niệm 130 năm ngày sinh của ông (05/6/1889-05/6/2019), chúng tôi đánh giá giá trị các bài viết của ông trên Tạp chí Thanh Nghị để khẳng định lại những giá trị cốt lõi về tư tưởng của ông đóng góp cho sự phát triển của đất nước.

Tạp chí Thanh Nghị số 105

Nguyễn Văn Tố, bút hiệu Ứng Hòe, sinh ngày 05/6/1889, tại Đông Thành thuộc tổng Tiền Túc, huyện Thọ Xương cũ (nay là phường Cửa Đông, quận Hoàn Kiếm), trong một gia đình thị dân ở Hà Nội[[1]]. Cha là ông Nguyễn Văn Thịnh, mẹ bà Lê Thị Kim, Nguyễn Văn Tố có hai người anh em trai đều làm giáo viên, vợ ông là bà Vũ Thị Chắt người làng Mọc - (nay là phường Nhân Chính, Thanh Xuân, Hà Nội). Vợ chồng ông có 3 người con, con gái lớn làm nghề buôn bán, con trai đầu là Nguyễn Văn Bảo học ở trường Bưởi (trường bảo hộ) đến năm 1935 thì sang Pháp, con trai thứ 2 là Nguyễn Văn Tá là giáo viên dạy sinh học tại trường Chu Văn An, Hà Nội về hưu 1990 và theo gia đình sang định cư tại Canada. Sau Cách mạng Tháng Tám, Nguyễn Văn Tố giữ chức Bộ trưởng Cứu tế Xã hội trong Chính phủ Cách mạng lâm thời. Ông là Đại biểu Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội khóa I, Quốc vụ khanh trong Chính phủ Liên hiệp Việt Nam lâm thời (1946).

Thuở nhỏ, Nguyễn Văn Tố học chữ Hán, sau chuyển sang Pháp học. Sau khi tốt nghiệp Trường Thông ngôn (Collège des interprètes), với bằng trung học, ông được nhận vào làm việc tại Trường Viễn Đông Bác Cổ (École Française d’Extrême - Orient), một cơ quan nghiên cứu lịch sử văn hóa của người Pháp ở Hà Nội, một trung tâm khoa học nhân văn tập hợp các nhân vật danh giá bậc nhất mà số đông là người Pháp. Không chỉ là một học giả uyên bác của Viện Viễn Đông Bác Cổ, ôngcòn là thành viên của Đông Kinh Nghĩa Thục, đã từng cùng với Cụ cử Lương Văn Can, Hoàng Tăng Bí, Dương Bá Trạc… hô hào quốc dân học chữ quốc ngữ từ đầu thế kỷ XX. Năm 1938, Nguyễn Văn Tốlà Hội trưởng Hội Truyền bá Quốc ngữ và là người có công lớn trong việc xóa nạn mù chữ ở Việt Nam.

Là một học giả uyên thâm Hán học, tinh thông Tây học, đóng góp trí tuệ siêu việt trên các lĩnh vực sử học, văn học, văn bản học, khảo cổ học, ngôn ngữ học, dân tộc học, tôn giáo học... Những bài viết của Nguyễn Văn Tố, không chỉ khẳng định tầm uyên bác của tri thức, tinh thần nghiêm túc của một nhà sử học, nhà nghiên cứu mà còn thể hiện rõ tấm lòng yêu nước nồng nàn của một nhân sĩ.

Các bài viếtcủa ông đăng trên tạp chí Thanh Nghị[[2]] về đề tài “thanh niên”; “Sử ta so với sử Tàu”; “Nền giáo dục bình dân” rất công phu, có tính giáo dục và truyền thống hơn cả. Đó là những tư tưởng mới đối với thanh niên và truyền bá tri thức lịch sử, văn hóa Việt Nam nhằm thức tỉnh lòng yêu nước cho đồng bào mình, rất có giá trị học thuật, có tính chiến đấu cao và ẩn chứa sự kêu gọi chống thực dân Pháp trong đó.

Những bài khảo cứu của Nguyễn Văn Tố trên Tạp chí Thanh Nghị tựu trung có thể phân làm mấy loại như sau:

1. Các bài viết về vấn đề về “Thanh niên”

Với một trí tuệ uyên thâm, nghiên cứu nhiều, đọc nhiều, Nguyễn Văn Tố đã nhận thức được động lực cho sự phát triển của một quốc gia, sự thành công của một dân tộc là thanh niên. Cho nên, thanh niên trở thành đề tài được ông phân tích trên một Tạp chí có uy tín lúc bây giờ - Tạp chí Thanh Nghị. Trong khoảng thời gian 1942-1943, ông đã công bố 5 bài viết về thanh niên, với những nội dung khác nhau, tất cả đều nói lên nỗi lòng, suy nghĩ của ông về vai trò, sứ mệnh của thanh niên đối với vận mệnh sự phát triển của đất nước.

Nghiên cứu đầu tiên của ông về vấn đề thanh niên đăng trên tạp chí Thanh Nghị là bài viết “Thanh niên đối với sự học” (1942, số 14, tr. 13). Ông cho rằng Thanh niên là lực lượng nòng cốt trong xây dựng và phát triển đất nước, chính vì vậy đối với thanh niên, việc đầu tiên là cần phải coi trọng việc học, học để làm người, học để có trí thức, học để làm việc, học để biết phân biệt trắng, đen, tốt, xấu và học là để yêu nước, học để làm một người cách mạng chân chính. Như vậy, trong tư duy, tầm nhìn của Nguyễn Văn Tố đã nhìn thấy Thanh niên - “lực lượng tiên phong trong khám phá và chiếm lĩnh tri thức”, Ông coi việc học của thanh niên là việc quốc gia đại sự, là sự thịnh vượng và phát triển của một dân tộc.

Không chỉ dùng lại ở sự học, Ông cho rằng thanh niên ngoài việc học để có “tài” cần phải tu dưỡng “đạo đức”, “tài và đức” phải đi liền với nhau. Đây cũng chính nội dung bài viết thứ 2 “thanh niên với lễ giáo” của ông đăng trên tạp chí Thanh Nghị (1942, số 23, tr. 11). Nội dung cốt lõi của bài viết này, ông bàn về các vấn đề nêu cao về ý thức văn hóa và đạo đức đối với thanh niên “từ lời ăn, tiếng nói, ngay cả trong giao tiếp và cách ăn mặc của thanh niên trong cuộc sống hàng ngày”. Ông cho rằng, đó chính là chuẩn mực đạo đức của người thanh niên, và cũng chính là sự tôn trọng đối với xã hội, đối với mọi người, chính là sự thể hiện văn hóa, sự phát triển của một dân tộc. Tư tưởng đó của ông hướng đến xây dựng một thế hệ thanh niên Việt Nam có học thức, đạo đức văn hóa và văn minh, hình thành nhân cách con người cách mạng vừa có tri thức vừa có đạo đức, tài và đức phải đi đôi với nhau.

Rõ ràng là giá trị của con người phải bao gồm cả tài và đức. Đức và tài bổ sung, hỗ trợ cho nhau để con người trở thành toàn diện, đạt hiệu quả cao trong quá trình làm việc và cống hiến. Tư tưởng của Nguyễn Văn Tố về “đức” và “tài” của thanh niên đã khẳng định trí tuệ và tầm nhìn, ông đã “nhìn xa trông rộng”, có tầm nhìn về tương lai cho dân tộc, cho đất nước về sau.

Để có tri thức, ngoài việc học, ông cho rằng thanh niên cần phải tu thân, cần phải chăm chỉ, nghiêm túc học hành, phải coi trọng việc học và đề cao việc học, khó khăn, gian khổ cũng phải lấy việc học để vươn lên, phải vượt lên mọi hoàn cảnh để tiếp thu tri thức, chiếm lĩnh tri thức. Cũng chính vì vậy trong năm 1943 trên tạp chí Thanh Nghị, ông đã đề cập về vấn đề học tập của Thanh niên với bài viết “Thanh niên với cần lao” (1943, số 26, tr. 23). Để chứng minh việc học là quan trọng đối với thanh niên ông đã lấy dẫn chứng thanh niên từ nước Pháp, rồi trong thời kỳ phong kiến đời vua Lê Hiến Tông ở nước ta, có nhiều tấm gương thanh niên đã vượt khó học tập để thành danh, góp công xây dựng và chấn hưng đất nước. Vì vậy, theo ông, trong mọi thời đại thì thanh niên cần phải coi việc học, việc nghiên cứu là việc trọng đại, phải vượt qua mọi khó khăn, thử thách để vươn lên, không được thấy khó khăn mà từ bỏ.

Cũng chính trên Tạp chí Thanh Nghị (1943, số 32, tr. 21), trong bài “Thanh niên với việc làng”, Nguyễn Văn Tố đã đề cập đến vai trò của thanh niên không chỉ đối với sự phát triển chung của xã hội, mà ông còn cụ thể vai trò của thanh niên đối với sự phát triển của các làng quê, thanh niên phải có nhiệm vụ truyền bá tri thức đến các làng quê, đưa tri thức đến làng xã, làng xã có phát triển thì đất nước, quốc gia mới phát triển. Suy ngẫm tư tưởng của Nguyễn Văn Tố lúc bây giờ và hiện nay công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, cả dân tộc chung tay cùng một mục tiêu làm cho“dân giàu nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”, vì vậy, cùng với nhân dân cả nước, Trung ương đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã phát động phong trào đưa 500 tri thức trẻ (thanh niên) về các vùng sâu vùng xa để làm việc, truyền bá tri thức, xây dựng và phát triển ở những làng quê khó khăn...

Thanh niên cần phải sáng tạo, cần phải giám nghĩ, giám làm và đó cũng chính là nội dung cốt lõi mà Nguyễn Văn Tố viết “Thanh niên với âm nhạc”, trên Tạp chí Thanh Nghị (1943, số 36, tr.19). Ông đã mượn âm nhạc để biểu lộ tinh thần của thanh niên trong cuộc sống, trong xây dựng đất nước, Ông cho rằng âm nhạc như văn chương đi vào lòng người, cũng giống như vai trò của thanh niên phải có sự sáng tạo, vì sáng tạo là khởi nguồn cho mọi thành công - hiện nay chúng ta đang phát động phong trào khởi nghiệp trong thanh niên để xây dựng đất nước.

Như vậy, giá trị và ý nghĩa của các bài viết về “thanh niên” của Nguyễn Văn Tố trên tạp chí Thanh Nghị đã khẳng định tầm nhìn của ông đối với một thế hệ là bệ phóng của dân tộc, thế hệ thanh niên Việt Nam. Do đó, cần phải giáo dục về tri thức, về đạo đức, về sự sáng tạo, về lòng nhiệt huyết… cho thanh niên, và trong mọi giai đoạn lịch sử cần phải lấy thanh niên, coi thanh niên là động lực thúc đẩy xây dựng và phát triển đất nước.

2.Các bài viết về “Sử học”

Chỉ trong khoảng hơn một năm 1943-1944, Nguyễn Văn Tố đã viết trên 10 bài viết “Sử ta so với sử Tàu”,cho đăng trên nhiều tạp chí, trong đó tạp chí Thanh Nghị là chủ yếu nhất, nội dung cốt lõi của các bài viết ấy là: trích dịch và giới thiệu những tư liệu quan trọng về văn hóa truyền thống của dân tộc, cụ thể là những bài giới thiệu và trích dịch các văn bia Tiến sĩ ở Văn Miếu. Có thể nói, Nước ta mãi đến thời Lý, Trần mới bắt đầu công việc biên soạn lịch sử và số tác phẩm thời đó còn lại đến nay chỉ cóĐại Việt sử lược, Việt điện u linh, An Nam chí lược.Vì vậy, trong nghiên cứu lịch sử, nhất là thời Lý, Trần về trước, cần khai thác những tư liệu liên quan trong các thư tịch cổ của Trung Quốc và dĩ nhiên cần đối chiếu giữa nhiều nguồn thông tin, giữa sử ta và sử phương Bắc để tìm ra sự thật lịch sử. Vì vậy, Nguyễn Văn Tố đã viết nhiều bài dưới đề mục chung là “Sử ta so với sử Tàu” để khảo về những tên hiệu cổ như “Giao Chỉ, Xích Quỷ, Văn Lang…”.

Mặt khác, các bài viết về “Sử học” củaNguyễn Văn Tố còn có một mục tiêu rất quan trọng là khảo cứu một số vấn đề cụ thể để chuẩn bị cho một công trình tổng hợp về lịch sử Việt Nam. Ý tưởng này được ông nói rõ trong lời mở đầu của “Sử ta so với sử Tàu”: “Có người kêu rằng 20 năm nay không thấy ai làm được quyển Nam sử nào dày bằng quyểnViệt Nam sử lượccủa ông Trần Trọng Kim, hay quyểnHistoire moderne du pays d’ Annamcủa ông Charles Maybon. Tôi tưởng cái đó không lấy gì làm lạ, vì rằng một cuốn sử Nam mà chép được những việc xưa nay chưa ai chép đến, thì phải tìm tòi khó học, góp nhặt, so sánh mà sách chữ Hán thì lại chép tản mát ra nhiều chỗ. Sử học cũng như khoa học, không chú ý làm sách cho dày, chỉ cốt tìm được nhiều điều mới, xưa nay chưa ai nói đến, hoặc chứa những chữ của người trước chép sai. Nếu kê cứu đâu ra đấy, thì tự khắc có người hội ý lại, để dọn thành sách phổ thông. Lúc bấy giờ mới làm sách dày, mới gọi là tổng hợp, trước kia còn là phân tích.

Sử ta đã đến thời kỳ tổng hợp chưa?

Kể đại cương về các đời vua, thì những quyển sử Nam xuất bản từ trước đến giờ, cũng có thể gọi là tạm đủ. Nhưng xét đến sự sinh hoạt của dân chúng, việc tuyển lính, cách thi học trò, sự giao thiệp với các nước láng giềng… thì hãy còn thiếu nhiều lắm. Phải tìm lâu thì may mới thấy, mà sử liệu không những ở trong văn thư, còn ở các đồ cổ tích nữa”[4].

Qua đoạn trích trên đã phản ánh khá đầy đủ quan điểm sử học của Nguyễn Văn Tố. Ông cho rằng, một công trình sử học, giá trị không phải ở độ dày của công trình đó, trước hết phải là công phu tra cứu, thu thập tư liệu, phát hiện những cái sai của người đi trước, bổ sung nhiều cái mới. Tư liệu theo quan điểm của ông, không phải chỉ “văn thư” tức tư liệu chữ viết mà tư liệu “còn ở các đồ cổ tích nữa” tức các di tích, di vật lịch sử. Ông cho rằng, nhận thức lịch sử không phải chỉ viết về “các đời vua” mà còn phải viết về sinh hoạt của dân chúng về quân sự, giáo dục, về quan hệ với nước ngoài… Nó phải bao quát được các mặt về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội…

Qua những bài khảo cứu và những cuộc tranh luận“Sử ta so với sử Tàu”, trên Tạp chí Thanh Nghị, Nguyễn Văn Tố tự thể hiện là một học giả sử học tinh thông dựa trên cơ sở nắm vững các nguồn tư liệu thư tịch của ta và Trung Quốc. Trong các bài khảo cứu, ông đã kê cứu, trích dẫn rất nhiều thư tịch cổ của Trung Quốctừ Nhị thập ngũ sử tức 25 bộ sử về các triều đại Trung Quốc cho đến các bộ sách cổ nhưThủy kinh chú, Thái bình hoàn vũ ký, Nguyên Hòa quận huyện chí, Tư trị thông giám, Độc sử phương dư kỷ yếu, Việt kiệu thư, An Nam chí…. Trong các thư tịch cổ của ta, ông đã khai thác tất cả các thư tịch cổ và là người đầu tiên sử dụng cuốnĐại Việt sử lược là bộ sử sớm nhất (thời Trần) còn bảo tồn đến nay nhưng bị thất lạc sang Trung Quốc, đến thời Thanh mới được sưu tầm, khắc in và đưa vào Tứ khố toàn thư. Chính lối kê cứu đó, là những sự thật lịch sử được xác minh làm sống lại những giá trị văn hóa và những trang sử đích thực của dân tộc.

Kiến thức sâu rộng, sự bản lĩnh vững vàng về phong thái của một nhân sĩ uyên bác, bao trùm lên tất cả con người của Nguyễn Văn Tố là tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc cao. Dưới chế độ thực dân, những trang viết về lịch sử, “Sử ta so với sử Tàu” của ông không chỉ nâng cao hiểu biết về lịch sử, văn hóa dân tộc mà còn gợi lên những suy nghĩ về tinh thần yêu nước, đã khẳng định những giá trị sự thật về lịch sử của dân tộc Việt Nam, về xác nhận chủ quyền biên giới của nước ta qua các triệu đại… Khẳng định về lòng tự tôn, tự hào dân tộc về tinh thần yêu nước không khuất phục của nhân dân ta so với mọi kẻ thù xâm lược…

3. Kết luận

Ứng Hòe - Nguyễn Văn Tố là một học giả uyên bác, một nhà sử học, nhà nghiên cứu lớn của đất nước, đã có công gây dựng nền tảng khoa học cho sự phát triển của các lĩnh vực nghiên cứu KHXH&NV Việt Nam hiện đại. Những kết quả nghiên cứu của Nguyễn Văn Tố đã góp phần thức tỉnh lòng yêu nước và dấy lên yêu cầu chấn hưng văn hóa dân tộc. Ở ông, có những giá trị của dân tộc, cốt cách con người Việt Nam chân chính. Đánh giá lại những bài viết và tư tưởng của ông trên Tạp chí Thanh Nghị trong điều kiện hiện nay, càng có giá trị về mặt lý luận và thực tiễn, góp phần vào giáo dục cho thế hệ trẻ Việt Nam trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay.

* Viên Khoa học xã hội - Đại học Vinh

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trần Đức Cường (2009), “Học giả Nguyễn Văn Tố, người tham gia sáng lập, Hội trưởng hội truyền bá quốc ngũ Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, số tháng 6.

2. Chuyên mục trên tạp chí Thanh Nghị “Sử ta so với sử Tầu”//1944, số 60, tr.5; số 62, tr. 21; số 66, tr.11; số 68, tr. 15; số 72, tr. 11; số 79, tr.9; số 81, tr. 7, số 82, tr.13; số 84, tr.21; số 88, tr. 20; số 90, tr. 8; Số 105, tr.16.

3. Các bài viết về Thanh Niên của Nguyên Văn Tố trên Tạp chí Thanh Nghị:

- Thanh niên đối với sự học//1942, số 14, tr. 13

- Thanh niên đối với lễ giáo//1942, số 23, tr. 11

- Thanh niên đối với cần lao//1943, số 26, tr. 23

- Thanh niên đối với việc làng // 1943, số 32, tr. 21

- Thanh niên với âm nhạc // 1943, số 36, tr. 19

4. Ứng Hòe Nguyễn Văn Tố (1997): Đại Nam dật sử, Sử ta so với sử Tàu, Hội Khoa học lịch sử Vịêt Nam, Hà Nội.

5. Phan Huy Lê (2009),  “Ứng Hòe  -  Nguyễn Văn Tố một chí sỹ yêu nước, một liệt sỹ anh hùng, một học giả uyên bác trong nhiều lĩnh vực”. Tạp chí Xưa và Nay số 333 tháng 6.