Cuốn giáo trình ra đời năm 2017, tác giả của nó là PGS. Tachiana Philimonova, người có thâm niên giảng dạy văn học Việt Nam lâu năm tại Viện Á-Phi thuộc trường đại học tổng hợp Moskva mang tên Lomonosov. Sách dày 271 trang gồm 4 chương:

Chương I. Văn học Việt Nam nửa sau thế kỉ XIX tới hai thập niên đầu thế kỉ XX -giai đoạn chuyểntiếp từ văn học truyền thống sang văn học hiện đại, theo đó:

- Nửa sau thế kỉ XIX: giai đoạn chuyển tiếp thứ nhất.

- Đầu thế kì XX tới những năm 20: giai đoạn chuyển tiếp thứ hai.  

Chương 2. Diện mạo hiện đại của văn học Việt Nam giai đoạn 30-45 trong thơ và văn xuôi. Vấn đề chủ nghĩa hiện đại.

Chương 3. Văn học Việt Nam giai đoạn 1945 -1975, bao gồm:

- Văn học kháng chiến chống Pháp

- Vị thế độc tôn của văn học HTXHCN ở miền Bắc Việt Nam

- Trạng huống văn học ở miền Nam Việt Nam .

Chương 4. Văn học VN giai đoạn sau 1975 và những khuynh hướng phát triền mới của nó

- Văn học hiện thực

- Văn học không theo khuynh hướng hiện thực và vấn đề của chủ nghĩa hậu hiện đại.

Chúng tôi xin có một số nhận xét ngắn gọn, cơ bản sau đây về cuốn giáo trình này:

1. Về tính cấp thiết.

Cuốn sách đáp ứng nhu cầu cần thiết khái quát lịch sử văn học Việt Nam ở chính giai đoạn thế kỉ XX. Là bởi giai đoạn văn học truyền thống của Việt Nam đã được trình bầy một cách căn bản trong chuyên khảo “Văn học Việt Nam thế kỉ X-XIX” (M. 1977) của cố giáo sư N.I. Nikulin – người sáng lập ngành nghiên cứu văn học Việt Nam tại Nga, còn về văn học Việt Nam hiện đại thì chưa có một công trình nào. Cuốn giáo trình này là sự tiếp nối các công trình của GS. Nikulin nhằm cho người đọc, đặc biệt là sinh viên, có được một cái nhìn bao quát về bức tranh toàn cảnh của văn học Việt Nam từ trung đại tới hiện đại, một nền văn học thống nhất về tiến trình lịch sử, không bị chia cắt bởi những lí do ngoài văn hóa, văn học.

2. Tính khoa học khách quan

Cuối thế kỉ XX, trước những biến đổi lớn lao trong các lĩnh vực tư tưởng chính trị, văn hóa xã hội ở nước Nga, cũng như ở Việt Nam, xuất hiện một lượng tư liệu khổng lồ cho phép trình bầy một cách tương đối đầy đủ, khách quan sự phát triển của văn học Việt Nam dưới ánh sáng của những quan điểm mới. Trong tiểu mục “Vấn đề của chủ nghĩa hiện đại” tác giả điểm qua những dấu ấn của chủ nghĩa hiện đại trong sáng tác của các nhà thơ trong phong trào Thơ Mới, trong nhóm Dạ đài giai đoạn 30-45, như kết quả của quá trình “Âu hóa” của văn học Việt Nam, sự hòa nhập của nó vào giòng chung của văn học thế giới . Ở chương 4 - Văn học Việt Nam giai đoạn sau 1975, tác giả dành một tiểu mục dày dặn để phân tích dấu ấn hậu hiện đại trong văn học Việt Nam giai đoạn những năm 80, đặc biệt ở sáng tác của hai nhà văn Nguyễn Huy Thiệp và Phạm Thị Hoài.

Một trong những điều làm nên sự khác biệt của cuốn giáo trình này, đó là tiểu mục “Trạng huống văn học miền Nam Việt năm giai đoạn 1945-1975”. Dựa trên lượng tư liệu phong phú, sự đánh gia khách quan, cái nhìn nhân bản, tác giả phân tích những tác phẩm của các nhà văn tiêu biểu thuộc nhiều khuynh hướng của văn học miền Nam Việt Nam giai đoạn này, sự đóng góp của họ vào tiến trình triển chung của văn học Việt Nam hiện đại.

Qua cách trình bầy vấn đề tác giả hướng độc giả tới cái nhìn mới về quá trình văn học Việt Nam thế kỉ XX, cái được, cái mất trong sự phát triển gia tốc của nó vào giòng chung của văn học nhân loại, tính toàn thể, không chia cắt của bức tranh văn học Việt Nam thế kỉ XX.

3. Kết luận

Cuốn giáo trình không dầy, so với các bộ Lịch sử văn học Việt Nam nói chung, lịch sử văn học Việt Nam thế kỉ XX ở ta, nói riêng, song nó đã đưa ra một loạt những vấn đề quan trọng liên quan tới tiến trình chung của văn học, đồng thời đề cập tới những hiện tượng lịch sử văn học cụ thể (các tác giả, tác phẩm, sự kiện.

Nếu chú ý tới cách thức phân kì văn học Việt Nam thế kỉ XX trong cuốn sách, việc tác giả đặt trọng tâm phân tích các trào lưu khuynh hướng nghệ thuật và những vấn đề của nó trong từng giai đoạn lịch sử, người đọc dễ dàng nhận thấy cái nhìn lịch sử khách quan, sự bám sát mảng tư liệu phong phú, nắm bắt theo rõi sự vận động của đời sống sáng tác đa dạng, sự không lệ thuộc vào những tư tưởng thủ cựu cho mình là chân lí cuối cùng trong một lĩnh vực sáng tạo luôn phải cách tân, biến đổi. Có thể cuốn sách chưa thỏa mãn được người đọc bởi lớp các tác phẩm đưa vào phân tích còn mỏng, chưa đề cập tới mảng văn học Việt Nam ở nước ngoài, một mảng văn học quan trọng làm nên bộ mặt đa dạng của văn học Việt Nam thế kỉ XX, một số những hiện tượng văn học nổi trội ở giai đoạn giao thời thế kỉ XX-XXI chưa được cập nhật, song nếu xem cuốn giáo trình như một cách đặt vấn đề, một cách thức đưa ra những nguyên tắc cơ bản để xây dựng bộ văn học sử, thì nó đã thành công.

                                                     Đào Tuấn Ảnh, Viện văn học.