Đền Phủ Quận mới được trùng tu tôn tạo

Quận công Đậu Bá Toàn sinh năm Canh Tý 1720 trong một gia đình quý tộc tại làng Siêu Quần, xã Như Kinh, huyện Gia Lâm, xứ Kinh Bắc. Ông là người có tư chất thông minh, tài trí nhanh nhẹn, văn võ song toàn. Năm 20 tuổi, sau khi giành giải cao tại kỳ thi võ, ông gia nhập vào đội quân binh dưới sự chỉ huy của Quận Huy Hoàng Đình Bảo. Nhận thấy Đậu Bá Toàn là một người có tài, biết cách tổ chức, Quận Huy đã giao cho ông trông coi vùng đất Thanh Chương (thuộc phủ Đức Thọ), chiêu tập binh mã, chăm lo sản xuất để cung cấp lương thực cho quân binh. Trong thời gian ông về trấn thủ vùng Thanh Chương đã giúp Nhân dân ổn định cuộc sống, bổ sung lực lượng trai đinh, cung cấp lương thảo cho quân đội của triều đình vua Lê. Nhờ những đóng góp to lớn, ông được vua Lê ban tước Quận công.

Toàn cảnh lễ giỗ lần thứ 227 của Quận công Đậu Bá Toàn

Rất đông đại biểu, con cháu về dự lễ giỗ Quận công Đậu Bá Toàn

Lãnh đạo huyện Thanh Chương và xã Thanh Khê dâng hương tưởng nhớ Quân công Đậu Bá Toàn

Đến những năm 20 của thế kỷ XVIII, bộ máy quan lại Lê - Trịnh dần dần rơi vào khủng hoảng. Thuế khóa nặng nề, lũ lụt, hạn hán liên tiếp xảy ra khiến cuộc sống của Nhân dân rơi vào cảnh cùng cực. Điều đó đã dẫn đến bùng nổ các cuộc nổi dậy của nông dân. Nổi bật là cuộc khởi nghĩa Tây Sơn năm 1771. Tháng 7/1788, vua tôi Lê Chiêu Thống chạy đi cầu viện nhà Thanh hòng đánh bại quân Tây Sơn đã làm dấy lên làn sóng căm phẫn trong Nhân dân. Khi quân Thanh ào ạt tấn công vào nước ta, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế (niên hiệu là Quang Trung) rồi lập tức tiến quân ra Bắc. Quang Trung đến Nghệ An, Đậu bá Toàn đã mang theo binh lính và trai đinh trong vùng gia nhập vào quân đội của vua Quang Trung kéo ra Bắc tiêu diệt quân Thanh, bảo vệ quê hương, đất nước. Trong 4 đạo quân của Quang Trung, Đậu Bá Toàn theo đạo thứ hai do Đô đốc Đặng Tiến Đông chỉ huy đánh vào đồn Khương Thượng và nhiều trận chiến khác.

Tài trí, tâm lực của ông còn được biết đến nhờ chiến công tìm và dẫn voi chiến bị lạc của nữ tướng Bùi Thị Xuân về. Nhờ những đóng góp trong cuộc chiến chống quân Thanh cùng việc khai khẩn đất đai, xây dựng cuộc sống ấm no cho người dân, năm 1791 ông được triều vua Quang Trung phong tước quận công, chức thượng tướng quân. Đây là lần thứ 2, ông được phong tước này.

Đến năm 1790, do tuổi cao sức yếu nên Đậu Bá Toàn xin về trí sĩ tại vùng đất Thanh Chương. Được chuẩn y, ông cùng con cháu về ở thôn Bào Quan (tên cũ của thôn Bảo Đức) xã Thanh Khê tiếp tục chiêu dân, lập ấp, mở rộng diện tích canh tác. Bên cạnh đó, ông cũng ra sức kêu gọi dân nghèo tứ xứ về đây quần tụ, làm ăn sinh sống. Quận công Đậu Bá Toàn được Nhân dân trong vùng xem như vị thủ lĩnh, tôn làm “trùm trưởng”. Cũng vì dân tứ xứ theo về ngày một đông, diện tích quần cư, diện tích canh tác ngày một mở rộng nên dần dần từ một thôn là Bảo Quan đã lập ra nhiều thôn mới như thôn Mô Vĩnh, Lai Nhã, Thanh Chử, Bàn Thạch, Thịnh Đại, Ná Điền, Hòa Quân…

Quận công Đậu Bá Toàn mất ngày 28/01 năm Mậu Ngọ 1798. Sau khi ông mất, được táng tại thôn Bảo Đức cũ nay là thôn Đức Thanh, xã Thanh Khê (nay là xã Thanh Quả) và tôn làm thần, lập đền thờ phụng, truy tặng danh hiệu “Bản thôn thành hoàng báo ứng quan phủ Quận”. Xét thấy công lao giúp nước, hộ dân và sự linh ứng của thần nên các triều đại phong kiến đã ban 09 sắc phong với hiệu bụt thờ: “Dực vận tán trị, công thần đặc tấn phù quốc thượng tướng quân, nam quân đô đốc, Toàn quận công thượng trụ quốc Đậu tướng công lịch triều sắc phong kim triều da tặng chi mỹ tự tối linh tôn thần”. Triều đình Khải Định năm thứ 2 (1917) đã ban sắc giao cho các làng này “cùng phụng sự vị thần: Lê triều đặc tiến, phù quốc thượng tướng quân, tả phủ đô đốc, hùng đôn duệ quận công Đậu tướng công”.

Quân công Đậu Bá Toàn được coi như thủy tổ của dòng họ Đậu Nghệ An, ngày nay, con cháu của dòng họ đã sinh sôi, phát triển, chia tách khắp cả Nghệ An - Hà Tĩnh và mọi miền đất nước. Đền Quan Quận thường được gọi là Phủ Quận trở thành nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh làng xã, là công trình văn hóa phục vụ và đáp ứng nhu cầu thăm viếng, tưởng niệm người có công với dân với nước, gắn với tín ngưỡng thờ thần của cộng đồng dân cư rộng lớn. Trên cơ sở các di tích còn giữ được và ghi nhận những công lao to lớn của Quận công Đậu Bá Toàn, ngày 02/3/2011, UBND tỉnh Nghệ An cấp bằng công nhận đền Quan Quận là di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh.

Trong những năm trở lại đây, đền thờ Quận công Đậu Bá Toàn tiếp tục được Đảng và Nhà nước các cấp quan tâm, đông đảo các tổ chức, cá nhân cung tiến để tu bổ, phục hồi. Hàng năm cứ vào ngày 28/01 âm lịch, đã tổ chức lễ giỗ Quận công Đậu Bá Toàn thu hút hàng ngàn lượt con cháu, Nhân dân và du khách thập phương đến phúng viếng chiêm bái, tưởng nhớ công đức của Ngài và cầu mong mọi sự tốt lành, bình an, ấm no, hạnh phúc.

                                                                                                                        ĐH.