Trên báo Sự thật của Đảng cộng sản Nga ra 16/4/2015[1], tác giả Olga Kondrateva phản ảnh tệ nạn nepotism (thói nâng đỡ họ hàng trong quan trường, thói gia đình trị) như một dự báo về tương lai của nền quản trị, nền kinh tế, và tương lai dân tộc. Dưới đây là lược thuật bài viết này. [Các tiểu mục là do/của người dịch đặt].

Theo từ điển Brockhaus và Efron, nepotism là “tập tục xác lập từ đời Innocent VII (thế kỷ 14), theo đó các cha cố La Mã cấp những vị trí thu nhập cao và danh giá nhất trong xã hội cho họ hàng của mình”.

Nepotism có gốc latin là nepose, có nghĩa là “cháu”. [độc giả Việt có thể liên hệ đến cách giải thích của ông cha ta: thời Pháp thuộc các ứng viên vào ghế quyền lực thường là “con ông” (Chánh tổng, Đốc phủ…) và “cháu cha” ( cháu cố đạo, vì cha cố không có con) – Người  lược dịch]. 

Sống chết mặc bay

Một chiếc xế hộp phóng siêu tốc đã đâm chết hai học sinh trung học đi bộ trên quốc lộ gần làng Krutest thuộc tỉnh Nizhegorodsk, rồi bỏ hiện trường phóng ào đi. Người dân làng nhận ra chủ chiếc xe hàng hiệu láng cóng này, tên là Ivan, nhưng nổi tiếng vì có họ với quan huyện sở tại, trong quá khứ (ông huyện này) là thương gia. Ivan vừa cãi nhau với người tình, nên làm một ngụm thuốc tiên chữa phiền muộn là vodka, rồi phóng xe cho khuây khỏa… Sau khi vụ việc xảy ra có những người lạ và “trầm lặng” đến xóa hết dấu vết do xe để lại, nên tới nay vẫn chưa lập được hồ sơ vụ án. Những cáo giác của người dân bản địa, dù dóng dả như chuông nhà thờ làng Krutest, chưa vượt qua được bức tường đặc kịt“im lặng đáng sợ” của quan giới. 

Tháng 12/1944,  Mihail Popop, con một quan chức “bự” ngành thanh tra giao thông tỉnh Voronej đâm chết hai vợ chồng người dân một thành phố thuộc tỉnh này. Những nhân chứng nhận thấy Mihail say lả đi bên tay lái, trong xe còn có một chai cô nhắc đã cạn. Sau khi xảy ra vụ việc, các thanh tra giao thông xuất hiện, tháo biển xe giấu đi, mặc kệ những nạn nhân lúc đó vẫn có dấu hiệu của sự sống, vì chiếc xe cấp cứu duy nhất tới được hiện trường được các quan dùng để đưa… kẻ gây tai nạn vào viện.

Xét nghiệm máu cho Mihail Popop được thực hiện sau 1 ngày, vì thế không có dấu hiệu gì của độ cồn. Những người thân của hai nạn nhân ban đầu được tìm cách mua chuộc (đề xuất cấp căn hộ cho họ), khi thấy không mua được, thì màn dọa dẫm họ bắt đầu. Tới lúc này, người dân chợt nhớ ra là năm 2005, anh của Mihail Popov từng đâm chết một em nhỏ, nhưng lại không phải chịu một án phạt nào.

“Bố tao to hơn”

30/12/2014, Eduard Zinnurov, con trai ngài Vildan Zinnurov, phó chủ tịch chính quyền tỉnh Ulianovsk, nguyên lãnh đạo một doanh nghiệp nhà nước của tỉnh nhà, khi điều khiển con xế xịn chở bạn bè mình, đã lao sang làn giao thông theo hướng ngược lại. Cảnh sát giao thông Andrei Arapov, nhận thấy vụ việc này, đã đuổi theo, nhưng lái xe Eduard Zinnurov đã không tuân theo hiệu lệnh của người đại diện pháp luật. Sau đó cảnh sát Andrei Arapov quay về nhà. Nhưng Eduard Zinnurov và bạn bè lại quay xe đuổi theo công an viên này! Tới chỗ đỗ xe, Andrei Arapov vừa ra khỏi xe thì bị Eduard Zinnurov và lũ bạn bè ngông ngạo đã xông vào đánh người cảnh sát này, rồi dùng súng lục loại dùng tự vệ (traumatic gun) bắn vào Andrei Arapov. Tuy nhiên, theo một số nhà quan sát, vụ việc càn rỡ này lại là… cuộc đấu kiểu “xã hội đen” xem “bố thằng nào to hơn (чейжеотец "круче"). Vấn đề là Arapov đâu phải con dân thường, mà là con quan chức ngành nội vụ (công an) của thành phố Barysh thuộc tỉnh Ulianovsk. Kết quả là Andrei Arapov phải nằm liệt trên giường bệnh. Vụ việcđược xử lý ra sao? Nó đượctreotrongkhôngkhí.

Quanchức cảnh sát Nga cao cấp, có con bị nạntrong xô xát kiểu“hìnhsự”đã chẳng cố tìm kiếm công lý. Đấy là chưa kể cha của Andrei Arapov lại vừa từ cấp tỉnh bị đưa về phụ trách một thành phố nhỏ. Nhất là, theo một nguồn từ ngành cảnh sát tỉnh này, phụ thân của Andrei Arapov còn nhận được một ám chỉ (từ trên) là không nên làm ầm (vụ việc này).

Điều nghiêm trọng hơn, là Eduard Zinnurov đã từng có “phích” – từng đâm xe chết một người đàn ông ngoại ngũ tuần, rồi vụ án được xử hòa giải tại tòa kiểu “chuyện đã rồi”. “Những vụ việc có dính líu đến con em quan chức cao cấp cần phải được đánh giá bởi công luận… Điều sai lầm là ở Ulianovsk cho đến nay vẫn không có thông tin chính thức về vụ việc trên”, Kirril Kabanov, chủ tịch Ủy ban chống tham nhũng quốc gia nói, ông đòi hỏi phải điều tra kỹ càng và khách quan “vụ tranh chấp xem bố ai to hơn” nói trên.

Tay ổng tay ông

Con của các quan chức cao cấp cảm thấy mình làm chủ tình hình không chỉ ở trên đường phố. Chúng còn thò tay vào trong ngân quỹ quốc gia như vào túi mình. Dưới đây là một vụ.

Cuối tháng 1/2015 an ninh Nga đã bắt giữ Maxim Savintsev, con trai thị trưởng Barnaul Igor Savintsev, từng thuộc danh sách truy nã quốc tế do vụ việc xảy ra khi Maxim còn lãnh đạo Công ty Doverie (Tín nhiệm) cung cấp dịch vụ công tại thủ phủ miền Altai này. Hậu duệ của Igor Savintsev đã mua được 100% cổ phẩn công ty này chỉ vài tháng sau khi ông này ngồi vào ghế thị trưởng Barnaul. 

Sau quy trình “giảm giá sốc” từng nấc, đầy ma giáo, khi một doanh nghiệp hời như vậy bị Maxim Savintsev“tậu” năm 2011,công ty Doverie (Tín nhiệm) đột ngột trở nên không có lãi, dù doanh số lên tới 2,5 triệu USD. Xung quanh một Maxim Savintsev trở thành chủ Cty “Tín nhiệm” còn thấp thoáng những khoản hàng chục triệu rúp “lai vô ảnh, khứ vô hình”, mà điều tra còn đang làm rõ. 

“Giống ngắn ngày”

Vấn nạn “con ông cháu cha” còn chường ra một phương diện nữa. Đã không còn là bí mật, việc con của các ngài đang chèo lái xã tắc, chợt thăng tiến siêu tốc trên đường hoạn lộ. Các hoàng tử công chúa, nhanh như cắt, chiếm lĩnh những đỉnh cao quyền lực và những sản nghiệp hoành tráng. Dướiđây là vài ví dụ.  

DenisBortnikov, con trai giámđốc FSB(cơ quan an ninh Nga) Alexandr Bortnikov, nhiều năm là chủ tịch một nhà băng thuộc tậpđoàn ngân hàng lớn VTB(ВТБ). Denis khởi nghiệp ở Ngân hàng Promstroibank, sau sang ngân hàng GUTA (ГУТА) khi GUTA mua Promstroi bank. Dmitry Patrushev, con trai Tổng thư ký Hội đồng An ninh Liên bang Nga Nikolai Patrushev, hiện là chủ tịch Rosselkhozbank, ngân hàng lớn thứ tư của Nga. Trước khi giữ ghế này, Dmitry là phó chủ tịch Ngân hàng Ngoại thương Vneshtorgbank của Nga.

Petr Fradkov, con trai Giám đốc Cơ quan tình báo nước ngoài của Liên Bang Nga Mihail Fradkov, hiện đang là phó của Ngân hàng Kinh tế đối ngoại Nga Vneshekonombank.

Con trai của Sergey Ivanov, lãnhđạo Phủ tổng thống Nga, hiệnđang là chủ tịch Hãng bảo hiểm Sogaz, và là thànhviệnHộiđồng giámđốc ngân hàng Gazprom bank.

Vladimir Kirienko, con trai tổng giám đốc tập đoàn quốc gia về năng lượng nguyên tử “Rosatom” Sergey Kirienko, là chủ tịch Hội đồng giám đốc ngân hàng Sarovbiznesbank và Nizhegorodpromstroibank.

Petr Jukov, con trai phó chủ tịch thứ nhất Duma Quốc gia Alexandr Jukov hiện là thành viên Hội đồng nhà băng Unifin. Petr từng làm cho ngân hàng Vneshprombank, nơi mà các đồng sở hữu là con trai của phó chủ tịch Duma Quốc gia Artur Chilingarov, và em trai cựu bộ trưởng Y tế Nga Mihail Zurabov.

Sergey Matvienko, con trai chủ tịch Hội đồng Liên bang Valentina Matvienko, là tổng giám đốc Hãng “VTB – Development”, trước đó làm cho Inkombank ở Moscow, sau khi là phó chủ tịch ngân hàng “Sankt – Peterburg” ở quê nhà.

Đặc điểm chung của con cháu của lãnh đạo chủ chốt của đất nước, hiện làm cho các tập đoàn nhà nước lớn, là họ đều ngồi vào ghế lãnh đạo khi còn khá trẻ. Chẳng hạn, Andrey Patrushev, một người con trai nữa của Thư ký Hội đồng an ninh Nga Patrushev, lên ghế cố vấn cho Chủ tịch Hội đồng giám đốc Rosnefti khi mới 25 tuổi. Bây giờ Andrey Patrushev đang là phó thứ nhất cho Tổng giám đốc Liên doanh dầu khí Vietsovpetro…

Một số hoàng tử công chúa của các lãnh đạo chủ chốt bắt đầu lãnh đạo các doanh nghiệp tên tuổi khi còn đang là sinh viên. Chẳng hạn ái nữ cho ông nghị Vùng Krasnodar (khóa trước), đồng thời là cháu của Thống đốc Vùng này, hiện còn “đèn sách”, đã thủ đắc phần tài sản và cả quyền chỉ đạo tại hai nhà máy sản xuất thép ống trong vùng, cũng như tại một nhà máy xây dựng, và một nhà máy gia cầm chiếm thị phần lớn tại vùng Kavkaz.

Hậu duệ của cựu Thống đốc tỉnh Sverdlovsk Misharina cũng vậy. Tiểu nữ vương này có tên trong danhsách thành viên sáng lập11 công ty và giữ ghế lãnhđạo tại tới18 doanh nghiệp…

“Công tư hợp doanh”

“Nước Nga được nhiều qua chức nhìn nhận như một tổng công ty nơi họ nhận được thu nhập cực đại. Có nhiều trường hợp người ta khi tham gia vào bộ máy nhà nước đã sang tên doanh nghiệp cho con”, Kirill Kabanov, chủ tịch Hội đồng chống tham nhũng Liên bang cho hay. “Cũng có khi (quan chức) lập ra những doanh nghiệp (sân sau) mượn tên con cháu mình”.

Chắc là nên gọi tên những quy trình (процессы/processes) như thế bằng tên của nó: lạm dụng chức vụ, tham nhũng, vận động hành lang cho lợi ích riêng, và cộng sinh giữa quyền lực và những “chốn màu mè”.

Những kẻ sớm có danh vọng, địa vị còn được chiều chuộng cả về huân chương, giải thưởng nhà nước. Gần đây Đảng Cộng sản Nga đã yêu cầu kiểm tra trên cơ sở nào Tổng thống Nga thưởng cho Ivan Sechin (con trai ô. Igor Sechin - Lãnh đạo Hãng Rosnefti) huân chương “Vì những đóng góp với Tổ quốc Nga” do những cống hiến trong ngành năng lượng trong nhiều năm”, khi Ivan mới 25 tuổi.

Tại hãng khổng lồ Rosnefi, Ivan đang giữ chức phó giám đốc Ban liên dự án thềm lục địa. Ivan được nhận vào công tác mùa xuân năm 2014, tức là mới cống hiến tại doanh nghiệp nhà nước này chưa được 1 năm…

Vậy khi đặt câu hỏi chế độ nào đang được xây dựng ở Nga, ta có thể mạnh dạn trả lời: Chế độ gia đình trị. Con em quan chức cao cấp ở Nga là một giai tầng đặc quyền.

                                                                                    Lê Đỗ Huy lược dịch