Đôi khi, cái đầu cạn biết, hiểu ít cứ muốn vỡ tung vì chẳng thể nào lý giải nổi câu hỏi: “Cái gì gì đang diễn ra”?

Thì cũng là “chuyện thường ngày…” thôi; bởi quanh đi quẩn lại là chỗ này thất thoát vài ngàn tỷ, chỗ kia tắc trách vài trăm tỷ; lúc đó quan chức phát biểu tầm phào, lúc này lãnh đạo phát ngôn mà chẳng ai tin; rồi, cái sai từ cá chết, kéo theo vô số hệ lụy – trong đó, dường như để đùa dai với dư luận, thách thức kỷ cương, “người ta” lại cố tình sai tiếp…

Sai chồng sai chất, “lỗi cơ chế” trục trặc với muôn hình vạn trạng mà vẫn thấy… bình yên? Vẫn cái vụ “rút kinh nghiệm” song song, liền kề với nó là “vào cuộc”, “không có rào cản”, càng không thể có “vùng cấm”…; nghĩa là, tất cả cứ trôi, y như nước thải từ Formosa cứ thế trôi tuột xuống biển, hòa tan và biến, lẫn…

Nếu không thay đổi thì, chỉ có trời mới hiểu, đất nước đi về đâu…

Nguồn căn của mọi nhiễu nhương, thật ra, hết sức là giản dị: Giơ cao đánh khẽ luôn kéo theo nó cái sự nhờn khinh phép tắc; cái sự trơ của vô cảm đủ sức làm biến hình, im tiếng mọi sự giãy dụa của nhạy cảm, phản kháng; cái sự ô che, dù dựng đủ sức vô hiệu hóa mọi chỉ trích… Đó là chưa kể đến muôn trùng, lớp lớp những chằng chịt của quan hệ, ân oán – hay nói chính xác hơn, nhiệm kỳ trước ăn mặn, nhiệm kỳ sau khát nước!

Formosavừa như là một phép thử, lại vừa giống với “thông điệp” tranh cử của Bill Clinton thuở nào: Giám sát và điều chỉnh (Check and Balance). Điều chỉnh (hay cân bằng động) cái sai, cái “lỡ sai”, cái cố tình sai  sẽ là một mê cung nếu các tiêu chí, cái mục tiêu mà sự điều chỉnh hướng tới cứ chập choạng như đàn dơi lẩn tránh sánh sáng ban ngày, trốn chạy khỏi sự thật.

Cơ chế đã tạo ra kẽ hở(nếu không muốn nói là lối thoát) cho cái sai, cái ác ẩn nấp lâu và bền, là điều nhất thiết phải nhìn thẳng, nói rõ! Giả sử mọi lỗi lầm đều bị (phải) trừng phạt thích đáng thì ông Lê Quang Hòa, Giám đốc một công ty Môi trường, có dám phá hoại môi trường hay không? Hay, một ví dụ khác: Trong khi ông Thứ trưởng Bộ Tài nguyên – Môi trường khăng khăng rằng “Formosa xả thải đúng phép” thì ông Bộ trưởng, cũng chính cái bộ ấy, nói ngược lại và, Trọng Tài Chân Lý lại… Lặng Im; thì người Dân biết tin ai?

Nếu cây ngay, bóng sẽ tròn, cha ông dạy rồi: Chẳng có “mặt trời” nào đủ tài, đủ sức để làm xô lệch hay lươn lẹo cái công chính của lòng nhân.

Cứ sai ê hề mà không chịu nhận ra rằng, có một loại thù địch, thực ra, nằm ngay trong tâm đen của quan chức bất tài, tham bẩn. Bác Hồ từng nói: Ai cũng có một cái ba lô to đùng, cồng kềnh của lầm lỗi, khuyết điểm. Chỉ có điều cái ba lô ấy đeo sau lưng nên ít ai thấy.

Cái ba lôđang được, ít nhất, vài vạn quan chức đeo sau lưng!

Sai đến mức kinh khủng khiếp với nhiều tầng, nhiều nấc, đủ cách thức đã và đang được báo chí, dư luận gỡ ra dần dần. Mỗi ngày lại lộ thêm ra một mớ bùng nhùng nhiễu nhương, một đám ê hề từ biển tới rừng, tới trang trại, nguồn nước những phi lý, bất cập, khuất tất.

Dù không muốn tin, ai cũng phải mặc định rằng cái màu xạm đen của bi hài, nước mắt vẫn chưa thể đủ… hình hài. Hẳn vẫn còn rất nhiều chuyện khó nói mà ông “giơ cao đánh khẽ” đang bỏm bẻm nhai trầu với vô số các kiểu cười nửa miệng.

Đã đến lúc phải thế này, thế kia… là câu cửa miệng của báo chí từ hàng chục năm nay; nhưng hóa ra, các nhà báo và rất nhiều sự bức bách của lương tri đã… sai!

Hiện thực đang khẳng định rằng hình như, vẫn… chưa đến lúc?

Vậy thì, bao giờ, khi - nếu không đổi thay, tất cả đều sẽ muộn?

Biển không thể chết! Nợ công phải thôi là gánh nặng trần ai! Quan chức nhất thiết phải là mẫu mực của cái sự ăn, nói, gói, mở!...

Những câu hỏi và mệnh lệnh thức càng cắc cớ, thì cái “lý” của đùa dai dường như càng trơ lỳ hơn, táo tợn hơn, văng mạng hơn.

Cái rào cản “rút kinh nghiệm” không đủ dày để khỏa lấp thì ta dựng thêm cái… quy trình! Đã rút hoài để kiểm điểm, lại còn thêm “ông” phê bình sâu sắc, hợp sức, cộng hưởng với lão quy trình thì chỉ có mà… tai họa cả nút!

Không lẽ cứ để cho mọi dạng kim loại nặng chất chứa mãi trong đầu của lũ cá ngu ngơ?

Không lẽ cứ mặc cho đất nước tiến nhanh, tiến lật đật đến chỗ… đứng sau Lào và Campuchia?

Không lẽ để cháu con đời sau bị biến thái, u xuẩn hay quái dị mà chẳng rõ nguyên nhân do Formosa hay là… cái gì gì đó?...

Một núi câu hỏi dài hơn cả dãy Trường Sơn, lắm dạng hình hơn cả động Thiên Đường, nhiều bức bối hơn cả mây chiều trước bão giông, phức tạp hơn cả quy trình xử lý cán bộ “diện quy hoạch bị việt vị”…, đang nằm chờ sự… giải tỏa để vài chục năm nữa mới có thể… dựng xây!

Thay lời kết, xin dẫn vài ba trong những ví dụ khá điển hình: Đã… 8 (TÁM NĂM) năm nay, Ủy ban Nhân dân TP Hà Nội không thể thu hồi biệt thự số 12, Nguyễn Chế Nghĩa vì ông Hoàng Văn Nghiên – nguyên Chủ tịch UBND TP Hà Nội không chịu trả (http://nld.com.vn/thoi-su-trong-nuoc/ong-hoang-van-nghien-khong-chiu-tra-biet-thu-20141203231701235.htm)!

Báo đăng năm 2014, tính đến bây giờ là 10 năm, không biết đã trả chưa?

Một ví dụ khác: báo Thanh Niên, sáng nay (18.7.2016) trang nhất, viết rằng “Phát hiện thêm 10 điểm chôn trộm chất thải Fomosa”! Trời hỡi trời! “Thêm”, thêm những… 10 nữa thì quả là mê cung của cái sự vô lý tột cùng.

Người đọc có thể nói gì hơn khi đọc đâu… nhức nhối đấy.

Đất nước mình, chủ quyền mình mà xả đập để thoát… cơn lũ chưa tới là do… yêu cầu của Formosa (http://nghean24h.vn/Trong-nuoc/xa-dap-gan-noi-chon-chat-thai-la-do-yeu-cau-cua-formosa-413167.html); rồi, quan xã ăn nợ, hát chịu lên tới… 3,5 tỷ đồng (http://m.tinmoi.vn/quan-xa-an-no-hat-chiu-35-ty-chu-quan-xong-toi-uy-ban-doi-ai-tra-011421453.html); rồi và, nữa: Phát hiện hàng chục khối gỗ Pơ mu bị giấu gần đồn biên phòng (http://vnexpress.net/tin-tuc/phap-luat/phat-hien-hang-chuc-khoi-po-mu-bi-giau-gan-tram-bien-phong-3436851.html)... Vẫn chưa hết: Chỉ một cơ quan cấp sở thôi, tỉnh Thanh Hóa có đến… 8 phó GĐ (http://giaoduc.net.vn/Ban-doc/Mot-So-o-Thanh-Hoa-co-toi-8-pho-giam-doc-ngan-sach-dau-nuoi-noi-lanh-dao-post169390.gd)...

Những dòng tin nhiều hơn vạn lần đau, cứ như thể mưa đá, quất thẳng vào mặt dân tình, mang theo bao tiếng thở dài ai oán. Ai cũng biết sự phiền nhiễu đã đến tới hạn; sự thách thức đã vượt ngưỡng chịu đựng; sự lạm quyền, coi thường Dân đã tới mức không thể lặng im…; vậy mà, tất cả vẫn như là “biết đi đâu về đâu”, là, cái lẽ của làm sao?

Hãy góp một tiếng nói, hãy cất lên dù chỉ nửa lời về… nhân tình thế thái. Nếu ai cũng lặng im, cái xấu, cái ác sẽ lên ngôi, mọi điều sẽ quá ư là muộn. Không người Việt nào không muốn Đất Nước được mở mặt, nở mày, để phát triển!