Lướt qua vài tựa báo trên mạng hôm nay, ta có thể thấy những tựa bài rất … câu khách.

Phụ nữ có vòng 3 lớn hơn sẽ thông minh và khỏe mạnh hơn

Phụ nữ ngực càng to càng thông minh.

Nguy cơ suy thận do ngủ không đủ giấc.Đàn ông lấy vợ thông minh sống lâu hơn.

.Các bài báo thường bắt đầu bằng “Một nghiên cứu của trường Đại Học X, Y , … đã cho thấy rằng …” như để chính thống hóa thông tin nhưng không cho biết xuât xứ rõ ràng của nghiên cứu, tức là đã đăng trên tạp chí khoa học nào, số mấy và năm nào. Không có nguồn gốc thì thông tin không khả tín được.

Thông minh và giấc ngủ là hai …”sở trường” của tác giả bài này vì cá nhân đã làm việc ở một Trung tâm giấc ngủ (Sleep Center, ULg) và có nhiều liên kết với Trung tâm Thần kinh (GIGA, Center for Nero Sciences, ULg) của Đại học Liège trong gần hai mươi năm.

Nhưng bài này không nói về nội dung mà đặt vấn về về phương pháp, về các cách kết luận, các khẳng định “nhân-quả” giữa hai hiện tượng.

Thật vậy, liên hệ giữa hai hiện tượng có thể

– là một liên hệ giống nhau theo hình thức, theo quá trình cấu thành liên hệ giữa hai hiện tượng hay theo diễn tiến – tức là những điều quan sát được, kiểm tra được.

– là một liên hệ phụ thuộc. Vì b là cấu thành của a chẳng hạn

– là một liên hệ ảnh hưởng lẩn nhau (khi a tăng thì b giảm, hay ngược lại)

– là một liên hệ thời gian (xãy ra cùng một lúc chẳng hạn)

– cũng là một liên hệ thời gian nhưng hiên tượng này đi trước hiện tượng kia

– cũng trong thời gian, hiện tượng a có thể tự biến đổi mà không có can thiệp của bất cứ yếu tố ngoại lai nào, kể cả hiện tượng b đối diện mà ta đang quan sát

– bất cứ hiện tượng nào, nhất là các hiện tượng xã hội, đều có nhiều liên hệ với nhiều hiện tượng khác, cùng một lúc, chằng chịt.

Nhưng có một liên hệ mà tất cả các nhà khoa học đều rất thận trọng trước khi kết luận : liên hệ nhân quả hay liên hệ nguyên nhân và hậu quả (lien de causalité).

Vì làm sao minh chứng được rằng a là nguyên nhân hay hậu quả của b trong khi a và b, trong môi trường và trong cuộc sống, bị “bao vây” và có nhiều liên hệ phức tạp với nhiều hiện tượng khác cùng lúc ?

Vài thí dụ:

. X và Y ly dị nhau vì Y không đoan trang hiền thục. Biết bao nhiêu cặp đôi trong đó bà vợ không khác gì … sư tử Hà Đông vẫn sống cùng nhau tới già kia mà. Có thể còn yếu tố hoàn cảnh, liên hệ ngoài luồng, … chen vào trong trường hợp của X và Y ở đây.

. X học giỏi vì X thông minh ? – Còn tùy thể chế và hệ thống trường học, ta vẫn nói “trong xứ người mù thì ông chột là vua” mà. Còn tùy cá nhân của X, chuyên cần, lại được cha mẹ khuyến khích và đầu tư đầy đủ hay, hiếm hơn nhưng vẫn có thể, X học giỏi vì X muốn được cha mẹ yêu, tức là do một vấn đề về tâm thần nội tại của X.

. Thiếu ngủ cho nhiều hệ lụy, điều đó không ai chối cải dù y khoa hiện cho thấy là ngủ nhiều nguy hiểm hơn là ngủ ít. Nhưng theo các kết quả hiện thời của y khoa – qua các Hội nghị về giấc ngủ gần đây nhất- chưa có nghiên cứu nào cho thấy là thiếu ngủ kéo theo suy thận – thiếu ngủ tới chừng mực nào?, trong bao nhiêu năm ? Suy thận cở nào? Làm sao cách biệt ra được các nguyên nhân khác về di truyền hay về vệ sinh thường thức của cuộc sống của các cá nhân mà nghiên cứu quan sát ?

Còn mông hay ngực to và thông minh trong chừng mực nào đó, có thể đúng. Có thể vì những phụ nữ với mông và ngực to được xã hội vinh danh nhiều hơn, được nhiều stimulis (kích thích) hơn nên …thông minh hơn nhưng tới bây giờ, chưa có một nhà khoa học nào dám khẳng định điều đó vì thế nào là thông minh vẫn còn đang bị tranh cải, Chỉ số IQ không được nhất trí đồng thuận vì cách đo có nhiều biais hay trục trặc khiếm khuyết. Vã lại thông minh ở đây là thông minh loại nào, vì hiện giới khoa học đồng tình ít nhất ở một điểm: ta có nhiều loại thông minh…

Thế có nghĩa là liên hệ nguyên nhân – hậu quả giữa mông hay ngực to và thông minh là một liên hệ hiện chưa chứng minh được.

Cuối cùng, cũng theo các tựa bài dẫn ở trên, bài nói về sự trường thọ của những người đàn ông lấy vợ thông minh được mang về từ một địa chỉ thương mại http://iheartintelligence.com/, mà dò theo các posts, ta có thể đọc, chẳng hạn, rằng các chất gây nghiện tốt cho não (!) 

tức là nguồn này còn tệ hơn những tờ báo lá cải, xin miễn bàn.