Bác Cựu về hưu đã lâu. Hơn 80 tuổi rồi nhưng bác vẫn khoẻ, làm vườn, đọc sách, chuyện trò sinh hoạt với đồng đội cũ, với cả đám bạn bè vong niên chúng tôi. Là người vui tính, tâm huyết với cuộc sống nên bác hấp dẫn nhiều người. Từ nhiều quan sát những chuyện tưởng nhỏ, bác có thể gợi ra các ý lớn. Ví dụ như chuyện “Cái tổ chim” này chẳng hạn...

Bác Cựu kể rằng hồi còn học Tiểu học, ngồi trong lớp, một tai nghe thầy giảng, tai kia nghe bầy chim ác là gọi nhau tha rác làm tổ ngoài vườn trường. Trong làng, các tổ chim to nhỏ ở vườn nhà ai cũng có. Người và chim gần gũi. Nhưng rồi súng cao su, nhựa dính, lưới bẩy làm rã dần cảnh sống tự nhiên. Bây giờ đố anh nhìn thấy một cái tổ chim ở miền xuôi này đấy, dù anh có đi hàng chục cây số để tìm. May ra các vườn quốc gia Tràm Chim, Pù Mát, Ba Bể mới có. Những điều vốn thông thường giờ đã trở nên lạ mắt. Sách giáo khoa không còn bài dạy học sinh đừng phá tổ chim. Có đâu mà phá!

Thực ra, thì ở xóm làng, khối phố không phải không còn chim, thỉnh thoảng vẫn thấy nhiều chú chim chích bé xíu... Chúng lao động suốt ngày, chuyền cành chăm chỉ, nhanh nhẹn bắt sâu, thật đáng quí. Có điều lạ là chúng làm tổ ở đâu thì thật khó biết. Ngày trước chim sẻ làm tổ ở cây cau, ở đầu ống tre, ống mét đốc nhà tranh, chim chích thì làm tổ ở cây táo, cây ổi, cây đào... Trẻ con tuy có quấy phá nhưng chúng vẫn chịu đựng được. Bây giờ thì chúng phải di tản sơ tán, che dấu ngôi nhà bé nhỏ của chúng biệt tăm, biệt tích. Xem bức tranh cổ điển nổi tiếng Quạ đã về của một hoạ sĩ Nga vẽ mấy cái tổ chim lồ lộ trên ngọn những cây bạch dương mùa đông cạnh nhà thờ, mà thấy nao lòng...

Cách đây không lâu, tôi thoáng gặp bác Cựu ở siêu thị. Tôi hỏi:

- Bác tìm tổ chim ở đây à?

          Bác cười, nhưng có vẻ bận và nói qua loa:

- Thôi rồi, mình không tìm hiểu những ngôi nhà bí ẩn của chúng nữa, mà đang lo chúng bị tuyệt diệt đây. Chẳng là mới rồi có mấy đứa ở đâu đến, mặc toàn màu trắng, từ sơ mi, quần xoọc, dày vải... mắt chúng cũng trắng dã, đi xe xịn, mang súng hơi, hối hả sục sạo khắp nơi, rồi thản nhiên xâu từng xâu chim con vô tội... Không hiểu các cậu ấm ít suy nghĩ này dở trò gì, chơi ngông uống rượu, hay lòng dạ hiếu sát?..

Rồi bác vội đi. Ở chỗ đông người ồn ào nhưng tôi còn chập chờn nghe được một câu bực mình của bác: “Những con sâu to vẫn chưa chịu buông tha những con chim nhỏ”...

                                                                             2003