“Trong thế giới văn minh ngày nay, Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế và các nguyên tắc, chuẩn mực ứng xử chung đã trở thành giá trị của toàn nhân loại cần phải được tôn trọng. Đây cũng là điều kiện tiên quyết để xây dựng lòng tin chiến lược”. Đó là khẳng định của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại phiên khai mạc “Đối thoại Shangri-La” lần thứ 12 (SLD-12).

Thật xứng đáng với sự đón đợi của các nguyên thủ quốc gia, niềm kỳ vọng của các đại biểu từ hàng tháng nay, phát biểu dẫn đề của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại buổi lễ khai mạc SLD-12 tối 31/5 đã để lại nhiều tiếng vang.

Tiếp cận trong một tổng thể

Truyền thông quốc tế nhất loạt nêu bật tầm nhìn và các nội dung không chỉ mang tính định hướng cho các cuộc thảo luận hai ngày tới. Diễn văn khai mạc của Thủ tướng Việt Nam mang đến cho cử tọa một số cách tiếp cận mới và có phần gây ngạc nhiên:

Thứ nhất, tầm nhìn bao quát để xử lý các tình huống phức tạp về an ninh và phát triển đối với châu Á – Thái bình dương hiện nay, đó là xây dựng lòng tin chiến lược.

Từ đây, cụm từ giản dị này sẽ được nhớ đến, bắt nguồn từ vị Thủ tướng của một đất nước đang thực thi hiệu quả đường lối đối ngoại hòa bình, độc lập, tự chủ, đa dạng hóa và đa phương hóa các quan hệ quốc tế.

Thứ hai, đánh giá về cuộc giành giật ảnh hưởng giữa Mỹ và Trung Quốc tại khu vực. Thủ tướng Việt Nam nhận định: các quốc gia không phản đối sự can dự chiến lược của các nước ngoài, nếu sự can dự đó nhằm tăng cường hợp tác vì hòa bình, ổn định và phát triển.

Ông ghi nhận, các nước trong khu vực coi trọng vai trò của Trung Quốc và Mỹ, đồng thời ủng hộ hành động của hai cường quốc này nếu như chiến luợc và việc làm của Washington và Bắc Kinh tuân thủ pháp luật quốc tế, tôn trọng độc lập chủ quyền của các quốc gia.

Thứ ba, về hồ sơ Biển Đông, tuy phiếm chỉ (do thông lệ ngoại giao), nhưng Thủ tướng đã tố cáo một cách mạnh mẽ: “Đâu đó đã có những biểu hiện đề cao sức mạnh đơn phương, những đòi hỏi phi lý, những hành động trái với luật pháp quốc tế, mang tính áp đặt và chính trị cường quyền”.

Về giải pháp cho Biển Đông, thủ tướng Việt Nam kêu gọi “ASEAN và Trung Quốc cần đề cao trách nhiệm, cùng nhau củng cố lòng tin, chiến lược và trước hết là thực hiện nghiêm túc Tuyên bố chung về ứng xử của các bên tại Biển Đông – DOC, nỗ lực hơn nữa để sớm có Bộ quy tắc ứng xử COC”.

Thứ tư, khẳng định chính sách quốc phòng của Việt Nam là hòa bình và tự vệ. Việt Nam không là đồng minh quân sự của nước nào và không để nước ngoài nào đặt căn cứ quân sự trên lãnh thổ Việt Nam. Việt Nam không liên minh với nước này để chống lại nước khác.

Chính sách nói trên không ngăn cản Thủ tướng Việt Nam loan báo, lần đầu tiên, Việt Nam sẽ tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên Hiệp Quốc, trước hết là trong các lĩnh vực công binh, quân y, quan sát viên quân sự.

Thứ năm, về ASEAN, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cho rằng không thể không nói đến một ASEAN đồng thuận, đoàn kết và với vai trò trung tâm trong nhiều cơ chế hợp tác đa phương.

Tóm lại, cở sở để xây dựng lòng tin chiến lược là “sự thực tâm và chân thành”. Rõ ràng, trung thực và thẳng thắn là các tiêu chí phổ quát trong các mối quan hệ. Thủ tướng Việt Nam đặt cơ sở cho “giấc mơ” về một thế giới tương lai trên căn bản nào?

Tại SLD-12, Thủ tướng khẳng định Việt Nam sẽ thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với tất cả các nước thành viên thường trực HĐBA/LHQ (P5). Vậy là trong P5, tới đây Hoa Kỳ sẽ là đối tác chiến lược tiếp theo của Việt Nam.

SLD-12 có thể coi như một hội nghị thượng đỉnh quốc phòng không chính thức, nhưng Thủ tướng Việt Nam lại nhấn mạnh tầm quan trọng của luật pháp và các giá trị phổ quát.

“Trong thế giới văn minh ngày nay, Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế và các nguyên tắc, chuẩn mực ứng xử chung đã trở thành giá trị của toàn nhân loại cần phải được tôn trọng. Đây cũng là điều kiện tiên quyết để xây dựng lòng tin chiến lược”.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã tận dụng tối đa cơ hội khi ông giới thiệu cho các cử tọa nước ngoài một cái nhìn tổng thể về Việt Nam. Đó sẽ không chỉ bao gồm vấn đề với Trung Quốc và Biển Đông, đó còn là tầm nhìn mang tính toàn cầu và vai trò của Việt Nam.

Ôn cố tri tân

Từ tháng 6/2011, Đối thoại Shangri-La đã bàn thảo về việc phải đối phó với sự phiêu lưu của Trung Quốc. Giám đốc điều hành ISS-Asia, tiến sĩ Tim Huwley nhận định: việc Trung Quốc gia tăng sức mạnh quân sự có liên quan đến tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.

Và nếu như tần số đề cập những cẳng thẳng trên Biển Đông trong các tuyên bố của người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam được dùng như một “phong vũ biểu” cho mối bang giao Việt-Trung, thì những bạo hành của Trung Quốc từ bấy đến nay tại các ngư trường truyền thống của Việt Nam là các nhân tố quan trọng định hình nên “gam tối” của mối bang giao ấy.

Đó chính là trạng thái mà theo nghiên cứu sinh Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp (Đại học Quốc gia Việt Nam – UNSW Canberra), trong năm năm trở lại đây, nó đã tiến triển từ “tệ” cho tới “tệ hơn” mà thôi!

Sỡ dĩ Đối thoại Shangri-La 2011 được ghi nhớ như một cột mốc, vì tại đấy, bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam và bộ trưởng Quốc phòng Philippines đã lên tiếng mạnh mẽ về các hành động lấn lướt của Trung Quốc trên Biển Đông.

Năm 2011 cũng là năm đầu tiên Việt Nam có tiếng nói cứng rắn về Trung Quốc như vậy tại một diễn đàn quốc tế một cách công khai.

Bộ trưởng Phùng Quang Thanh đã có bài diễn văn khá ngắn gọn trong khuôn khổ tham luận chung với chủ đề: “Đối phó với thách thức an ninh hàng hải mới”, cùng bộ Trưởng Malaysia và Philippines.

Đại tướng Phùng Quang Thanh và Bộ trưởng Voltaire Gazmin của Philippines đều lên tiếng tố cáo các trường hợp được đặt tên là: “các vụ việc gây bất ổn trên Biển Đông”.

Quốc hội đang họp cũng hưởng ứng

Theo đại biểu Quốc hội Dương Trung Quốc, lâu nay sinh hoạt Quốc hội ít đề cập tới vấn đề ngoại giao và quốc phòng. Hai vấn đề này ít xuất hiện trên chương trình nghị sự chung của Quốc hội và cũng thường cũng chỉ trình bày rất thoáng qua trong báo cáo của Chính phủ.

Đây là hai vấn đề rất hệ trọng, nhạy cảm, đòi hỏi phải có phương thức tiếp cận đặc thù. Nhưng nó lại là vấn đề an nguy đến quốc gia và toàn thể quốc dân.

Do vậy, những đại biểu Quốc hội không thể bỏ qua và phó mặc, mặc dù vẫn nuôi lòng tin tưởng ở những nhà lãnh đạo sáng suốt. Nhưng chắc chắn niềm tin tưởng ấy có những lý do để không còn như trước.

Ông Dương Trung Quốc cho rằng, một nền quốc phòng toàn dân không thể chỉ dựa vào ý chí của nhà nước nếu nó không đào tạo sự chia sẻ, đồng thuận cao trong toàn thể nhân dân.

Ông Quốc cho rằng, đó là bài học của lịch sử nếu ta nhớ đến Hội nghị Diên hồng thời Trần, đến Hội thề Lũng Nhai gắn với thời Lê, đến những câu chuyện đã thành kinh điển trong ứng xử với dân và với nhau của các nhà lãnh đạo quốc gia chỉ nhằm xây dựng sự đoàn kết, sức mạnh vua tôi đồng lòng, tướng sĩ đồng tâm.

Hay thực hiện nguyên lý của thời hiện đại là phải ý Đảng lòng dân làm cho người dân có được tín tâm đối với người lãnh đạo đất nước.

Đăng đàn Quốc hội sáng 30/5, đại biểu Dương Trung Quốc đã có bài phát biểu sâu sắc về chủ đề ngoại giao, quốc phòng.

“Chúng ta núi liền núi, sông liền sông, biển liền biển với nước Trung Hoa đang trỗi dậy, nhưng luôn gợi lại những bài học quá khứ mà ông cha ta đã phải đương đầu”.

“Nói cách khác đó là căn bệnh thời khí không thể không tính đến nếu muốn thân thể quốc gia cường tráng, đủ sức chịu đựng những thách thức của thời đại mà chúng ta đã hội nhập ngày càng sâu sắc”.

Sự ví von của ông Quốc như chính ông thừa nhận, không ngoài mục đích nhắc nhở rằng sức khỏe của một quốc gia không thể chỉ quan tâm ngắn hạn và một khi không triệt để chữa trị sớm đều dễ dẫn đến bùng phát vào thời điểm ta không lường trước được, đe dọa sự an nguy của quốc gia.

Bản tác giả gửi cho VHNA