Sáng 25/2, trong tọa đàm “TPP – Điều gì ở phía trước?” do đại học Kinh tế và đại học Quốc gia tổ chức tại Hà Nội, các chuyên gia Việt Nam lạc quan, TPP có thể sẽ kết thúc đàm phán tháng 5 tới và sẽ được ký kết vào quý 3 năm nay.

Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) bao gồm 5 quốc gia từ phía đông TBD (Hoa Kỳ, Canada, Chile, Mexico và Peru) và 7 quốc gia từ phía tây TBD (Úc, Brunei, Nhật Bản, Malaysia, New Zealand, Singapore và Việt Nam). Những nước này gộp lại chiếm khoảng 40% GDP và một phần ba thương mại toàn cầu. Với quy mô này, TPP rõ ràng là một tham vọng lớn. Cụm từ “hiệp định của thế kỷ 21″ hàm ý các vấn đề “vượt biên giới” (không có ở các FTA khác), như sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn về môi trường, lao động, các đặc quyền của doanh nghiệp nhà nước và các hoạt động mua sắm của chính phủ. Tất cả các điều này đều có vấn đề. Nhưng mục tiêu cốt lõi của TPP là truyền thống tự do thương mại “miễn thuế toàn diện”. Và khó khăn lớn nhất vẫn tồn đọng nằm trong lĩnh vực tiếp cận thị trường.

Đàm phán tiếp cấp Bộ trưởng

Phát biểu tại cuộc họp báo, các Bộ trưởng Thương mại 12 nước thành viên TPP cho biết, họ đã tiến gần hơn, nhưng chưa thể kết thúc hiệp định TPP. Theo đó, các bên vẫn chưa vượt qua được trở ngại lớn nhất là vấn đề tiếp cận thị trường, trong đó đụng chạm đến các lĩnh vực mang tính cốt lõi đối với các nước. Đại diện Thương mại Mỹ Michael Froman cho biết: “Trong số các vấn đề tồn tại, có vấn đề tiếp cận thị trường liên quan đến cả 12 nước thành viên, bao gồm hàng hóa, dịch vụ, mua sắm chính phủ. Chúng tôi đã rất nỗ lực đàm phán và chúng tôi có một tuần quan trọng để thảo luận về các vấn đề này. Khi sự khác biệt vẫn còn, chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc ở cấp Bộ trưởng và cấp chuyên gia để nhằm đạt được thỏa thuận toàn diện và có chất lượng cao để đi đến kết thúc đàm phán”.

Trở ngại vừa qua, theo một số chuyên gia, là do đoàn Mỹ không có trong tay quyền đàm phán nhanh (TPA). (Nghĩa là sau này khi chuyển sang Quốc hội phê chuẩn thì Quốc hội chỉ có quyền bỏ phiếu thuận/hay chống chứ không có quyền tu chính). Ngoài ra, Mỹ và Nhật vẫn chưa thống nhất được về các nông sản và ôtô cũng là yếu tố rất quan trọng. Thủ tướng Singpore Lý Hiển Long gần đây tiết lộ, các cuộc đàm phán đang tiến rất gần tới việc hoàn tất thỏa thuận. Nhưng Tiến sỹ Deborah K.Elms, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu về các vấn đề đàm phán, thuộc Viện nghiên cứu S. Rajaratnam, lại không đồng ý. Bà không tin vào khả năng đàm phán lần này đạt được thỏa thuận cuối cùng. Theo bà Deborah, nếu Quốc hội Mỹ không cho TPA sớm, các nước sẽ không thể đặt các vấn đề nhậy cảm nhất lên bàn được.

Tuy nhiên, một bộ phận dư luận khác lại cho rằng, TPA là vấn đề nội bộ của nước Mỹ, không ảnh hưởng đến tiến trình đàm phán TPP. Ông Mustapa Mohamed, Bộ trưởng Công nghiệp và Thương mại Quốc tế Malaysia nói: “Với tất cả chúng ta thì lợi ích quốc gia vẫn đóng vai trò chủ đạo trong quá trình thỏa thuận. TPA không phải là vấn đề đối với chúng ta, nhiệm vụ của chúng ta là làm thế nào để đáp ứng được mục tiêu kỳ vọng của mỗi nước”. Các trưởng đoàn đàm phán khẳng định vẫn theo đuổi mục tiêu đạt được thỏa thuận TPP có chất lượng cao, toàn diện trong thời gian sớm nhất, thế nhưng thực tế không hẳn như vậy. Ông Lim Hng Kang, Bộ trưởng Thương mại Singapore chia sẻ: “Vấn đề tổ chức vòng đàm phán tiếp theo vẫn chưa thể quyết định”.

Mặc dù các Bộ trưởng đều khẳng định tất cả đều đang trong lộ trình để đạt được TPP, tuy nhiên, lộ trình ấy dài hay ngắn thì chưa ai có thể thể khẳng định được. Nhưng theo TS Cấn Văn Lực, Cố vấn cao cấp BIDV, đánh giá của một số giới nghiên cứu cho thấy, Hiệp định TPP có thể sẽ kết thúc đàm phán vào tháng 5 tới và sẽ đi đến ký kết vào quý III/2014. “Đây là thời điểm mà Hoa Kỳ và một số nước tham gia đàm phán TPP chuẩn bị tiến hành bầu cử, do đó lãnh đạo các nước đó sẽ tính đến phương án hoàn tất TPP vào thời gian này vì mục tiêu chính trị” - ông Lực phân tích nguyên nhân. Trong khi đó, theo tờ The Economist (Anh), không có ngày nào hoặc địa điểm nào được ấn định cho cuộc họp tiếp theo, điều ấy đồng nghĩa với việc ký kết vẫn còn kéo dài, có thể đến một vài năm nữa, mới hoàn tất.

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã khẳng định rằng TPP là một phần quan trọng trong ba “mũi tên” cải cách cơ cấu nền kinh tế Nhật Bản (mũi tên thứ nhất là tiền tệ và thứ nhì là tài chính). Tương tự như ở Trung Quốc trong những năm 1990, ông Chu Dung Cơ – cựu thủ tướng Trung Quốc, đã đặt tầm quan trọng đối với việc sử dụng triển vọng gia nhập WTO để buộc nước này thay đổi. Vì vậy, ông Abe dường như đang tranh thủ sử dụng áp lực bên ngoài để thúc đẩy cải cách trong nước. Tuy nhiên, cho đến nay ông Abe có vẻ như đạt được ít thành công hơn so với ông Chu Dung Cơ ở vào cuối thế kỷ trước. Việc này dường như cũng không giúp ông Abe nhiều khi phe đối lập tại Hoa Kỳ đang trên đà chống lại TPP.

Tự hoàn thiện thể chế

Chia sẻ thêm tại cuộc tọa đàm của hai trường đại học sáng 25/2 về TPP ở Hà Nội, TS. Võ Trí Thành, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, TPP là hiệp định đòi hỏi những tiêu chuẩn cao cả về thương mại, dịch vụ gắn với môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm, kỹ thuật,… và những chế tài giám sát thực thi rất mạnh mẽ. Đặc biệt TPP không phân biệt trình độ chênh lệch giữa các nước để có những ưu đãi riêng biệt, đã chấp nhận tham gia là chấp nhận cuộc chơi công bằng giữa các nước. Trong đó mỗi quốc gia phải tự điều chỉnh, tự thay đổi tư duy quản lý, tư duy pháp lý để thích ứng với các yêu cầu mới đặt ra, hay nói cách khác là phải cải cách trong nước trân các lĩnh vực: mua sắm công, doanh nghiệp nhà nước, thương mại điện tử, sở hữu trí tuệ, cạnh tranh.

Theo TS. Thành, tham gia TPP là điều kiện tốt nhất để Việt Nam tiếp cận với các hiệp định thương mại khác, đàm phán với các đối tác khác, bởi những điều khoản TPP đưa ra mang tính chuẩn mực cao. Theo giới nghiên cứu quốc tế, Việt Nam là bên được hưởng lợi nhất trong TPP. Việt Nam vốn bị nhiều bất cập, nay vào sân chơi chung này, các bất cập sẽ giảm bớt đi. TPP đòi hỏi cả nhà nước, người dân và doanh nghiệp phải vào cuộc. Nhà nước phải thay đổi pháp lý cho tương thích, phải thay đổi cách ứng xử cho phù hợp. Trong khi đó, bản thân các doanh nghiệp cũng cần chuẩn bị cho mình những công cụ pháp lý như thuê luật sư để bảo vệ trong các vụ tranh chấp thương mại,… TPP là bước ngoặt có tính lịch sử đối với Việt Nam bởi nó tương thích với cải cách và tái cơ cấu mà Việt Nam đang làm.

“Thế giới kinh doanh hiện nay là thế giới của các mạng, cụm sản xuất, các chuỗi cung ứng, là thế giới của những liên kết nghiên cứu triển khai - sản xuất - dịch vụ - thị trường trong không gian các tương quan đối tác và xã hội. Thiếu kết nối thì giao diện sẽ kém và không thể “chạy” cùng sự dịch chuyển nhanh của các nhân tố quyết định khả năng cạnh tranh như công nghệ, lao động có kỹ năng và thông tin hữu ích. Rủi ro lớn nhất của ‘không hội nhập’ là không có ‘sự phát triển đi cùng thời đại’. Song hội nhập mới chỉ là điều kiện cần chứ chưa phải đủ cho phát triển. Hội nhập phải là một bộ phận trong cải cách và chiến lược phát triển, phải gắn bó hữu cơ với tiến trình cải cách bên trong của đất nước”. Phát biểu của TS Võ Trí Thành phản ánh tinh thần khẩn trương của đàm phán TPP ở Singapore vừa qua./