Ngày 22/4, theo hãng tin Stars & Tripes (Mỹ), Tổng thống Obama sẽ tiếp thêm nguồn sinh lực mới cho chính sách “xoay trục” bằng các chuyến thăm tới 7 quốc gia châu Á trong năm nay, chia hai đợt: Nhật, Hàn Quốc, Malaysia, Philippines tuần này và Trung Quốc, Myanmar và Úc mùa thu tới.

Chuyến công du tới 4 nước nói trên vào tuần lễ từ 23-29/4 là chuyến thăm đầu tiên của ông Obama đến châu Á kể từ sau khi Trung Quốc tuyên bố thiết lập “vùng nhận diện phòng không” (ADIZ) trên biển Hoa Đông hồi năm ngoái, làm dấy lên những căng thẳng tranh chấp lãnh hải vốn đang gây nhiều sóng gió trong quan hệ giữa các nước trong khu vực. Tuy nhiên, đây cũng là lần thứ năm ông Obama đặt chân lên mảnh đất châu Á. Trong bối cảnh ấy, ông Obama sẽ phải đưa ra cách giải quyết vấn đề phù hợp để vừa xoa dịu được các nước đồng minh, nhưng đồng thời vừa không làm trầm trọng thêm những nghi ngờ của Bắc Kinh về mục tiêu thật sự trong chính sách “tái cân bằng” của Mỹ tại châu Á.

Trấn an đồng minh/đối tác

Ông Obama dự kiến sẽ lần lượt đi thăm các nước Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia và Philippines. Đây sẽ là chuyến công du sau 5 năm ông Obama điều chỉnh chính sách đối ngoại “xoay trục” sang châu Á. Các nước ông Obama tới thăm lần này mong muốn thêm các bằng chứng cụ thể hơn về các cam kết an ninh và kỹ năng chiến thuật cũng như khả năng đánh giá và giải quyết vấn đề để hướng tới một chiến lược chắc chắn. Dù rằng, sự bất định vẫn tồn tại trong các kế hoạch của Mỹ, nhưng Mỹ đang cố gắng để đem lại sức sống mới cho các liên minh. Mỹ đã đưa quân tới Úc. Hai tàu khu trục đã được điều tới Nhật. Một số tàu chiến hiện đang đóng tại Singapore. Hải quân Mỹ xác định dành tỷ lệ 60-40 về khí tài cho khu vực Thái Bình Dương so với những nơi khác. Mỹ cũng có vai trò tích cực trong việc giúp Myanmar thoát khỏi bị cô lập và bắt đầu con đường cải cách.

Các cố vấn của Tổng thống cho biết là trong đợt công du châu Á lần này, ông Obama sẽ tái khẳng định sự yểm trợ vững chắc của Mỹ đối với các đồng minh, nhấn mạnh vai trò của Hoa Kỳ như một cường quốc Thái Bình Dương, đồng thời cố trấn an các nước trong khu vực rằng chính sách “xoay trục” sang châu Á của Washington vẫn không thay đổi. Trước thềm chuyến thăm, Cố vấn An ninh quốc gia Susan Rice tuyên bố: “Vào lúc đang có nhiều căng thẳng khu vực, đặc biệt là do vấn đề Bắc Triều Tiên và các tranh chấp lãnh hải, chuyến công du này sẽ là dịp để Hoa Kỳ khẳng định cam kết duy trì một trật tự dựa trên luật lệ trong khu vực”. Theo bà Susan Rice, ông Obama khi gặp lãnh đạo của bốn nước sẽ nhấn mạnh rằng Washington muốn các tranh chấp lãnh hải ở vùng biển Hoa Đông và Biển Đông phải được giải quyết một cách hoà bình, đúng theo công pháp quốc tế”.

Dịp này, Hoa Kỳ và Nhật Bản sẽ giúp Đông Nam Á tăng cường khả năng giám sát vùng biển, đúng vào lúc những căng thẳng trong khu vực gia tăng do tranh chấp chủ quyền lãnh hải giữa Trung Quốc với các nước láng giềng. Nhật báo Yomiuri Shimbun số ra hôm 19/4 cho biết, Tổng thống Obama sẽ thảo luận về vấn đề này với Thủ tướng Nhật Shinzo Abe nhân Các cuộc hội đàm tại Tokyo vào tuần tới. Một thoả thuận dự kiến sẽ được loan báo trong Tuyên bố chung sau cuộc họp thượng đỉnh. Theo đó, Hoa Kỳ và Nhật Bản sẽ cung cấp các tàu tuần tra cho các nước thành viên ASEAN, đồng thời sẽ huấn luyện các lực lượng tuần duyên của ASEAN, cũng như giúp các nước Đông Nam Á phát triển một hệ thống chia sẻ thông tin về các nhóm hải tặc và những tàu khả nghi trong khu vực.

Washington thường vẫn không đứng về bên nào trong các tranh chấp lãnh hải ở hai vùng biển nói trên, nhưng mối khi Hoa Kỳ yêu cầu là những tranh chấp này phải được giải quyết trên cơ sở đa phương thì Bắc Kinh tức giận, bởi vì Trung Quốc chỉ muốn thương lượng song phương với các nước có liên quan để dễ dàng áp đảo. Ngoài tranh chấp lãnh hải, Hoa Kỳ cũng đang phải đối phó với những hành động khiêu khích của Bắc Triều Tiên. Theo lời ông Ben Rhodes, Phó Cố vấn An ninh quốc gia của Tổng thống Mỹ, ngoài cuộc hội đàm với Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-Hye, ông Obama sẽ có trao đổi với Bộ Chỉ huy lực lượng Mỹ-Hàn và nghe báo cáo về những hành động đáp trả các thái độ khiêu khích của Bình Nhưỡng.

Thổi luồng sinh lực mới

Các cố vấn làm việc trong Nhà trắng hoàn toàn tin tưởng, Tổng thống Obama sẽ thổi một luồng sinh lực mới (re-energize) vào toàn bộ chiến lược “tái cân bằng” với các chuyến công du không chỉ tới bốn nước nói trên, mà sẽ còn thêm cả Trung Quốc, Myanmar và Australia vào mùa thu tới. Các giới chức Mỹ hiện nay ưa chuộng dùng cụm từ “tái cân bằng” trong chính sách châu Á hơn là cụm từ “xoay trục” trước đây. Tuy nhiên, điều đáng tiếc là Nhà Trắng vẫn chưa làm được nhiều để khái niệm “tái cân bằng” có thể trụ vững trong khoảnh khắc chao đảo chiến lược gần đây tạo nên bởi các biến cố ở châu Âu và Trung Đông.

Sau Hàn Quốc, ngày 26/4, ông Obama sẽ là Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên của Mỹ kể từ chuyến đi của Tổng thống Johnson năm 1966 đến thăm Malaysia. Nhân chuyến viếng thăm nước này, ông Obama sẽ phát biểu với các nhà lãnh đạo trẻ Đông Nam Á tại Đại học Malaysia. Ngày 28/4, Tổng thống Hoa Kỳ sẽ đến Philippines để hội đàm với Tổng thống Aquino và hai nhà lãnh đạo sẽ mở cuộc họp báo chung sau đó. Bên cạnh các vấn đề mang tính địa-chính trị, các nước châu Á cũng trông chờ là trong chuyến công du lần này, Tổng thống Obama sẽ đạt được tiến bộ trong đàm phán giữa Hoa Kỳ với Nhật Bản về Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Cho tới nay, các nhà thương thuyết vẫn chưa giải quyết được những bất đồng về việc mở cửa khu vực xe hơi và nông nghiệp. Nhân chuyến thăm lần này, Tổng thống Mỹ cũng sẽ phải đưa ra câu trả lời về việc chính phủ Mỹ sẽ làm thế nào để thuyết phục Quốc hội Mỹ thông qua TPP trong bối cảnh vẫn còn một số nghị sĩ đảng Dân chủ phản đối.

Về tranh chấp Biển Đông, Trung Quốc đã đơn phương áp đặt yêu sách “đường 9 đoạn”, bao gồm gần như toàn bộ Biển Đông, trùm lên các vùng chồng lấn với Philippines, Malaysia và một số quốc gia và vùng lãnh thổ Đông Nam Á khác. Theo giới phân tích, những căng thẳng trên Biển Đông chắc chắn sẽ là chủ đề ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự khi ông Obama làm việc tại Manila và Kuala Lumpur. Những căng thẳng này đặt ra các vấn đề: tính khả thi và tính chính đáng của Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) được ký kết giữa ASEAN và Trung Quốc, và mối liên quan giữa những tranh chấp này với Hiệp ước an ninh giữa Mỹ và Philippines. Cả Nhật Bản và Philippines đều kỳ vọng sẽ thấy được sự cam kết rõ ràng và mạnh mẽ hơn từ phía đồng minh Mỹ./.