LTS. Cho dù từ “Việt Nam” không được nhắc đến mấy trong không gian chính trị hậu xô viết, kẻ thức giả vẫn thấy văng vẳng tiếng vọng của nó, khi khảo sát véc tơ chính trị của Kremli trong thiên niên kỷ mới. Nhất là gần đây, khi Maxcơva lại phiêu diêu trong “tiếng gươm khua” …

“Ông đi guốc, bà đi giày”

Tại hội thảo Euroviet lần thứ hai, tác giả gốc Liên Xô Ilya Gaiduk chắc đã làm cho người đọc kinh ngạc, khi mở đầu bài “Vai trò của Liên Xô trong dự kiến hoà đàm của người Mỹ với miền Bắc 1966 – 1967” bằng câu:

“Trong suốt thời kỳ chiến tranh Việt Nam, Liên Xô đã theo đuổi hai chính sách thoạt nhìn thì trái ngược nhau, nhưng lại tương quan với nhau …”

Người đọc tất phải nhớ về Đại Lễ Đường Bắc kinh, cuối tháng bảy 1972, khi Hoa Kỳ và  Trung Hoa cò cưa nhau trong một séc "ngoại giao bóng bàn"[1]. Ngày ấy, Kissinger đã "bật mí" với Trung Nam Hải một nghiên cứu thâm hậu của Washington thời ấy về Kremli. Ông bảo Chu Ân Lai rằng Moscow hiện đang tiến hành cùng lúc hai chính sách trái giò nhau, và đây không hề là hiện tượng bất thường (not unusual phenomenon) trên chính trường xô viết.

Ilya Gaiduk còn “mạnh miệng” hơn, trong Lời đầu sách "Liên Xô và chiến tranh Việt Nam". Ông khẳng định rằng “ Trong nhiều năm, chính sách đối ngoại của Liên Xô là tập hợp của hai xu thế tương quan, nhưng trái ngược nhau …” Ông viết tiếp: “(từ giữa những năm 60) giới lãnh đạo Xô viết đã sớm thông qua một chính sách hai mũi nhọn hướng vào chiến tranh Việt Nam, chính sách này liên thông với quan điểm “hai mặt" của Liên Xô đối với thế giới nói chung”.

Năm Kỷ Sửu vừa rồi, trước khi đặt chân lên thảm đỏ tại sân bay quốc tế Moscow, tổng thống Obama đã đưa ra nhận định rằng Putin, (mà ông hay gọi nhầm là "tổng thống" vào lúc mà Medvedev đã thiết triều rồi), trong quan hệ với phương Tây, đang "đứng một chân ở quá khứ, còn một chân ở phía trước".

Đáp lại, thủ tướng Nga tiết lộ rằng 'trong dân gian Nga có những từ không văn học cho lắm". Ông khẳng định, nước Nga vẫn “đứng vững trên hai chân”, và luôn nhìn “về phía trước” …

Quốc hiệu nước Nga Sa hoàng, từ 1991 được dùng làm nền cho quốc huy nước Nga mới

Kéo cưa lừa xẻ … kiểu Nga

Tuy nhiên, xu thế tiệm tiến đồng thời về cả hai phía ngược nhau gợi lại một số hình tượng của nền văn hoá Nga, vốn đậm chất văn học.

Có lẽ không ai không biết hình tượng “con lật đật” (búp bê неваляшка, có một dị bản nữa, là “chàng Ivan ngật ngưỡng” Иван Ванька -встанька), đồ chơi cổ truyền của Nga. Bạn càng tìm cách đè nó xuống, nó càng bật lên, bằng cách đung đưa sang các chiều ngược nhau. Khi ai đó tìm cách “đánh võng” để cầu lợi, người Nga bảo: “Hеваляшка”.

Búp bê “lật đật” của Nga, thế kỷ 19 (trái), và Chàng Ivan ngật ngưỡng (phải).

Trong chuyện thiếu niên Liên Xô “Bác sĩ Ai bô lít”, ta gặp con “kéo đẩy” (тяни – толкай), một con ngựa hai đầu. Nó rất nhát, hễ có tiếng động là bỏ chạy theo hướng ngược lại mà không cần quay đầu. 

Trò chơi bập bênh ngựa gỗ của trẻ em Nga cũng là một thứ kinh điển. Thiếu niên Hà Nội những năm 60 – 70 biết những con ngựa gỗ này. Chúng có hai đầu, yên dài, bốn chân gắn trên thang cong. Trẻ chơi có thể cảm thấy như đang lao về cả hai phía, bằng cách ấn đầu ngựa xuống bởi tay nắm, chính là tai ngựa. Điều quan trọng là bỏ sức ra bao nhiêu, ngựa cũng chỉ ngật ngưỡng tại chỗ. Trẻ em Liên Xô được tặng mấy bài thơ liền về trò chơi này.

Quả táo vẫn rụng gần cây táo?

Kể từ kỷ niệm lần thứ 90 cách mạng tháng Mười, đã dồn dập những dự báo về việc Nga dưòng như đang trở lại với quỹ đạo xô viết. Đầu tiên là báo Ngọn lửa nhỏ (Ogonek) nổi tiếng từ thời Liên Xô, với các bài như Thời Phục hưng cho Xô viết?(Советскийренессанс?), Lại bay về những ảo ảnh hôm qua (Вчерашниемиражи) … Tháng tư 2009, tạp chí Tư tưởng gia Hoa Kỳ viết rằng nước Nga hiện nay đang trở thành Liên Xô thứ hai (bài Putin panicking on Russian economy, by Kim Zigfeld, báo The American thinker), Nước Nga - cường quốc nghèo(Россия– нищаявеликаядержаваđăng trên Tin doanh nghiệp[2], bản tiếng Anh The Russian Economy and Russian Power đăng trên Global security).

 Đáng kể hơn cả là phát biểu của cựu tổng thống Liên Xô duy nhất, đồng thời là Tổng bí thư ĐCS Liên Xô đời chót, ông Gorbachev. Phàn nàn về chính sách của ông chủ mới ở Kremli[3], Gorby tuyên bố: “Từng bước, từng bước một, chúng ta đang quay về quá khứ”.

Thiên nga lại múa điệu hồng hạc

Nhiều bài báo của học giả trong ngoài nước Nga tiên đoán một tương lai ảm đạm nếu ai đó lại nhảy điệu ma - zuyếc - ka trên những đôi ủng cũ của Hồng quân từ thời mùa xuân Tiệp Khắc 1968 …

Nhưng lịch sử thế giới vẫn gây cảm tưởng rằng nó gồm những trang kể về mưu toan của những siêu cường khai thác các căng thẳng, xung đột ở mọi cấp độ, nhằm phục vụ cho lợi ích của riêng mình.

Những động thái dạng như, nước này bỗng coi đại dương là "ao nhà", khiến nước khác phải vội mua tầu ngầm, cũng có thể xem là thứ men làm nở “chiếc bánh” công nghiệp chế tạo vũ khí của Nga.

Trang cuối của "Liên Xô và chiến tranh Việt Nam", Ilya Gaiduk viết rằng kiểu đánh bài nước đôi của Kremli trong cuộc chiến Việt Nam, dù thoạt đầu đã giúp Liên Xô giành mùa vàng bội thu của thế cao lực mạnh, nhưng lại gieo thóc giống dẫn tới sự sụp đổ của siêu cường này.

Hiện thời, dường như Kremli vẫn nhìn nhận rằng Liên Xô sụp không phải vì kinh tế xô viết đã luôn “khập khễnh” (хромая) trong suốt lịch sử của nó, như giới học giả đã chỉ ra, mà chỉ do Gorbachev đã “chữa lành thành què”. Hơn nữa, lịch sử cho thấy chạy đua vũ trang, vũ trụ, thay vì làm cách mạng công nghệ, cùng những can thiệp quân sự dưới ánh sáng của những học thuyết kiểu “chủ quyến hạn chế” của Breznev, từng giúp Liên Xô giữ địa vị siêu cường hàng đầu thế giới gần ¾ thập kỷ.

Vậy thì đồng bộ công nghiệp chiến tranh, di sản của Liên Xô, một lần nữa, sẽ là chuyến tàu nhanh đưa nước Nga, hiện kinh tế còn khá nghèo nàn, vọt tiến trong không gian địa chính trị mới?

Tàu nhanh mà khách nghèo thì vé đắt, đỗ ít bến, và nhiều hơn những khả năng đáp nhầm, xuống nhầm, hoặc đi quá điểm đến.

Cổ nhân thì nói, nước Nga có hai tai hoạ: người (lái) kém, và đường xấu (В России две беды: плохие начальники и плохие дороги) …

Hôm nay, vẫn con tạo ấy xoay vần?

........................

Bản tác giả gửi VHNA