Nghệ An là địa phương có nhiều tiềm năng to lớn để phát triển công nghiệp văn hóa. Trong hơn 5 năm qua, Nghệ An đã bước đầu xây dựng và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa theo chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước. Nhưng về cơ bản, các ngành công nghiệp văn hóa ở Nghệ An mới đang ở bước đầu tìm đường đi. Để đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa, thiết nghĩ Nghệ An cần phải tập trung vào một số vấn đề quan trọng sau.

Hoàn thiện các chính sách phát triển công nghiệp văn hóa của tỉnh

Năm 2016, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Ngày 19/4/2017, UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành Kế hoạch số 214/KH-UBND về triển khai Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 trên địa bàn tỉnh nhằm khai thác tiềm năng kinh tế của các ngành công nghiệp văn hóa, phát huy bản sắc dân tộc, thúc đẩy sự sáng tạo, kết hợp với công nghệ hiện đại nhằm tạo ra nhiều sản phẩm và dịch vụ văn hóa đa dạng. Nhưng để đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp văn hóa thì tỉnh cần phải hoàn thiện hệ thống chính sách riêng dựa vào điều kiện cụ thể ở địa phương.

Trước hết, từ các chính sách chung của Nhà nước, cần đánh giá lại tiềm năng của tỉnh nhà để xây dựng Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Nghệ An đến năm 2030. Một chiến lược đúng đắn, phù hợp sẽ là kim chỉ nam cho các ngành công nghiệp văn hóa phát triển một cách hiệu quả. Chiến lược này một mặt đi theo những kinh nghiệm của các địa phương đi trước, mặt khác phải tìm được ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn để phát triển. Có như vậy mới có thể đưa các ngành công nghiệp văn hóa đi đúng hướng được. Phát triển công nghiệp văn hóa thường cần vốn đầu tư nhiều, thu hồi vốn chậm và đối diện với nhiều rủi ro, nên cần phải có những chính sách đặc thù để hỗ trợ phát triển thì mới thu hút được các nhà đầu tư.

Nghệ An tham gia Hội nghị toàn quốc Phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam cuối năm 2023. Ảnh từ nghean.dcs.vn

Thứ hai, xây dựng chính sách ưu tiên khởi nghiệp trong các ngành công nghiệp văn hóa. Gần đây, khởi nghiệp được lãnh đạo tỉnh cũng như nhiều doanh nghiệp, người dân quan tâm. Nhưng các mô hình khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa vẫn còn hạn chế cả về số lượng và chất lượng. Khởi nghiệp từ các ngành công nghiệp văn hóa để phát huy giá trị văn hóa quê nhà là một vấn đề quan trọng và cần thiết, là một mũi tên trúng nhiều đích, bởi ngoài giá trị kinh tế thì còn nhiều giá trị trong bảo tồn di sản văn hóa, tạo quan hệ hài hòa trong xã hội, hạn chế khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên và ô nhiễm môi trường… Nhưng để khởi nghiệp hiệu quả trong công nghiệp văn hóa còn nhiều khó khăn bởi cần nguồn vốn đều tư lớn và thu hồi vốn lại chậm. Vậy nên tỉnh phải xây dựng các chính sách liên quan để khuyến khích và hỗ trợ cho con em khởi nghiệp trong các ngành công nghiệp văn hóa.

Thứ ba, xây dựng chính sách phát triển khoa học công nghệ làm động lực, hỗ trợ cho sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa. Lâu nay, các chính sách phát triển khoa học công nghệ gắn với các ngành sản xuất từ nông nghiệp, công nghiệp và cả thương mại. Nhưng các công nghệ hỗ trợ phát triển công nghiệp văn hóa vẫn còn hạn chế. Đặc biệt, cần phải phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, nhất là đối với vùng nông thôn, miền núi để tạo điều kiện phát huy các giá trị văn hóa vào phát triển các ngành công nghiệp văn hóa. Cùng với đó là các chính sách về sở hữu trí tuệ, cung cấp bản quyền hay các hoạt động liên quan đến việc sử dụng các giá trị văn hóa có quyền sở hữu cụ thể.

Cuối cùng, cần có chính sách đặc thù hỗ trợ cho người lao động trong các ngành công nghiệp văn hóa. Cần đào tạo đội ngũ chuyên môn để phát triển các hoạt động kinh tế trong các ngành công nghiệp văn hóa. Cùng với đó, cần có chính sách thu hút, đãi ngộ tốt cho các nghệ nhân, nghệ sĩ, vận động viên, các chủ thể văn hóa… để thu hút họ tham gia nhiều hơn vào phát triển công nghiệp văn hóa.

Tập trung phát triển các ngành công nghiệp văn hóa có tiềm năng và thế mạnh

Điều quan trọng nhất có thể coi là nguyên tắc là không được tách rời các ngành công nghiệp văn hóa ra riêng biệt. Bởi hầu hết các ngành công nghiệp văn hóa đều có những mối liên hệ với nhau ở các mức độ khác nhau, nên nhận thức về mối quan hệ này là vấn đề quan trọng để hoạch định chính sách phát triển công nghiệp văn hóa một cách phù hợp.

Phát triển nghệ thuật trình diễn dân gian thành một sản phẩm công nghiệp văn hóa là hướng đi quan trọng trong bối cảnh hiện nay

Thứ nhất, cần đẩy mạnh phát triển nghệ thuật biểu diễn và đưa nghệ thuật biểu diễn thành hoạt động kinh tế để tạo ra nguồn thu qua các hoạt động khác nhau. Nghệ thuật biểu diễn là một thế mạnh của Nghệ An, là nguồn lực để phát triển công nghiệp văn hóa. Hiện tại đã có một số mô hình khai thác nghệ thuật biểu diễn để phát triển kinh tế, chủ yếu là gắn với phát triển du lịch văn hóa. Để khai thác hiệu quả hơn, cần có những mô hình mới, đặc biệt cần quan tâm đến các mô hình phát triển nghệ thuật biểu diễn qua mạng xã hội công nghệ. Tạo ra các diễn đàn về các hoạt động nghệ thuật biểu diễn để vừa quảng bá văn hóa, vừa tăng thêm thu nhập. Nhiều năm trước, việc sản xuất băng, đĩa để bán là một hoạt động công nghiệp văn hóa trong nghệ thuật biểu diễn. Nhưng ngày nay, cần phải phát triển nghệ thuật biểu diễn trên nền tảng kỹ thuật số.

Thứ hai là phát triển du lịch văn hóa. Trong thời gian qua, việc phát triển du lịch văn hóa đã được quan tâm. Và thực tế, du lịch văn hóa đang trở thành lĩnh vực quan trọng, có nhiều đóng góp cho nền kinh tế của tỉnh. Nhưng nhìn nhận khách quan thì du lịch văn hóa vẫn chưa xứng tầm với những tiềm năng to lớn của tỉnh. Để đạt hiệu quả cao hơn, cần phát triển hệ thống sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn và tổ chức hoạt động du lịch văn hóa hiệu quả. Cần phải gắn phát triển du lịch văn hóa với nghệ thuật biểu diễn, với thủ công nghiệp, với các di tích, di sản, với các lễ hội. Những nhân tố này nếu tách rời ra thì sẽ không mang lại hiệu quả, mà phải xem đây là những nhân tố hỗ trợ, bổ trợ lẫn nhau. Nghệ thuật biểu diễn thu hút du khách đến địa phương và thúc đẩy phát triển du lịch, còn du lịch cũng giúp cho nghệ thuật biểu diễn có thêm nguồn thu. Tương tự thì du lịch giúp cho làng nghề thủ công bán được nhiều đồ thủ công mỹ nghệ hơn nhưng thủ công nghiệp cũng tạo ra sản phẩm để thu hút du khách đến… Vậy nên cần phải quy hoạch phát triển du lịch gắn với nhiều ngành nghề khác nhau và đặc biệt cần phải nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch để bảo vệ môi trường văn hóa, môi trường xã hội và cả môi trường tự nhiên.

Thứ ba, phát triển lĩnh vực thủ công mỹ nghệ, một lĩnh vực kén chọn khách hàng nhưng cũng hứa hẹn nhiều điều mới mẻ và hiệu quả bất ngờ. Để phát triển được ngành thủ công mỹ nghệ thì cần có những nghiên cứu cụ thể để lựa chọn sản phẩm chủ chốt có sức cạnh tranh cao trên thị trường. Nó cũng phải là sản phẩm tiêu biểu cho đặc trưng văn hóa địa phương. Điều quan trọng là cần phải xây dựng mạng lưới thương mại cho các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, tạo nên chuỗi hàng hóa đa dạng và gắn kết rộng rãi với các đối tác trong lĩnh vực đó ở các nơi khác cả trong và ngoài nước.

Du lịch trải nghiệm nghề truyền thống của người Mông ở Mường Lống

Thứ tư, cần quan tâm phát triển lĩnh vực mỹ thuật, nhiếp ảnh, quảng cáo, in ấn, xuất bản để phát huy thế mạnh của nguồn nhân lực trong các hoạt động này. Hiện nay, các hoạt động triển lãm, trưng bày các tác phẩm nghệ thuật vẫn chủ yếu do các cơ quan thực hiện. Trong khi đó, đối tượng quan trọng là các doanh nghiệp lại chưa quan tâm nhiều đến các lĩnh vực này. Việc mua bán các sản phẩm hay tổ chức các hoạt động liên quan để thu hút du khách đến đây vẫn còn hạn chế. Vậy nên trong thời gian tới cần phải quan tâm hơn đến việc phát triển trưng bày, triển làm các tác phẩm nghệ thuật, quảng cáo các sản phẩm văn hóa ra rộng rãi hơn.

Thứ năm, cần quan tâm đến lĩnh vực kinh tế dược liệu, mà cụ thể là công nghiệp hóa các sản phẩm từ tri thức y học cổ truyền của các cộng đồng. Đây là lĩnh vực mới, chưa được xếp vào các ngành công nghiệp văn hóa. Nhưng trong khái niệm công nghiệp văn hóa của UNESCO hay của Việt Nam thì cũng đều nhấn mạnh đến việc thương mại hóa các sản phẩm có nguồn gốc từ tri thức văn hóa bằng cách sản xuất công nghiệp để cung cấp thị trường. Thực tế hiện nay cho thấy các bài thuốc y học cổ truyền đang được sản xuất hàng loạt thành các sản phẩm hàng hóa để đưa ra thị trường và thu được nhiều giá trị kinh tế to lớn. Nghệ An có tiềm năng về dược liệu, lại có một hệ thống tri thức y dược học cổ truyền của nhiều cộng đồng, là nguồn lực quan trọng để phát triển công nghiệp dược liệu từ tri thức văn hóa. Vậy nên cần phải coi trọng đến ngành này và xem đây là một điểm mới trong các ngành công nghiệp văn hóa của Nghệ An so với các địa phương khác.

Với các lĩnh vực khác, cần phải đánh giá lại tiềm năng, nguồn lực thực tế để xem xét khả năng đầu tư hay tạm dừng để tập trung nguồn lực cho các ngành có tiềm năng và hiệu quả hơn. Những cái này phải xem xét cụ thể rồi mới đưa ra quyết định.

Tóm lại, để phát huy tiềm năng và đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa của tỉnh nhà thì cần phải hoàn thiện hệ thống chính sách liên quan. Cùng với đó, tập trung đầu tư phát triển một số lĩnh vực công nghiệp văn hóa có thế mạnh để tạo nền tảng thúc đẩy các ngành khác cùng phát triển. Đây là những vấn đề mà Nghệ An cần phải thực hiện để đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa./.