Đó là cái tên trìu mến mà bà con dân bản thường dùng để gọi ông Lay Đại Cương. Đến bản Lả, xã Lượng Minh, huyện miền núi rẻo cao Tương Dương, hỏi ông Lay Đại Cương là không ai không biết, bởi ông là một điển hình trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Tuy không được đào tạo qua trường lớp nào nhưng với niềm đam mê và có khả năng cảm âm tốt nên ông Lay Đại Cương có thể chế tác, sử dụng nhiều loại nhạc cụ dân tộc rất điêu luyện.

Ông Lay Đại Cương có thể sử dụng được 12 loại nhạc cụ dân tộc

Niềm đam mê nhạc cụ cháy bỏng

Bấy lâu nay, giai điệu du dương, trong trẻo, ngọt ngào, đằm thắm, khi man mác tha thiết, lúc véo von... đã rất đỗi thân quen với người dân bản Lả, xã Lượng Minh. Những giai điệu ấy chính là tiếng sáo, tiếng khèn bè, tiếng tùng tinh, hay đàn mandolin của người nghệ nhân Lay Đại Cương - một người con của đồng bào dân tộc Thái thả hồn theo trăng gió.

Chúng tôi vừa có dịp ghé thăm nghệ nhân Lay Đại Cương. Trong căn nhà nhỏ cấp bốn của gia đình ông, những loại nhạc cụ như: sáo ngang, sáo dọc, khèn bè, đàn mandolin, tùng tinh... đều được ông treo ở vị trí rất trang trọng. Sau khi gửi tặng chúng tôi một màn độc tấu khèn bè với những giai điệu mang âm hưởng miền núi, ông Cương say sưa kể về niềm đam mê nhạc cụ dân tộc của mình. Ông chia sẻ “Bố tôi thổi sáo, đánh đàn rất hay, nên từ nhỏ tôi đã mê tiếng sáo, tiếng đàn của bố. Từ đó, tôi mày mò về cách thức sử dụng những nhạc cụ dân tộc, rồi lấy sáo của bố tự tập thổi. Không biết có thừa hưởng gen năng khiếu âm nhạc từ bố tôi hay không mà tôi học khá nhanh. 13 tuổi tôi đã có thể sử dụng thành thạo một số nhạc cụ dân tộc”. Dường như đó là mạch nguồn nuôi dưỡng niềm đam mê nhạc cụ sau này của người nghệ nhân người Thái này.

Với niềm đam mê cháy bỏng với nhạc cụ dân tộc, ông Cương đã tự mày mò học nhiều loại nhạc cụ khác nhau. Hiện nay, ông Cương đã sử dụng được 12 loại nhạc cụ dân tộc như: sáo, khèn bè, madolin, tùng tinh... Ngoài các loại nhạc cụ truyền thống, ông còn biết sử dụng khá thành thạo Guitar, Ocgan...

Bằng tiếng đàn, tiếng sáo cuốn hút lòng người, ông Cương đã lấy được bà Lô Thị Mai, một người con gái Thái đẹp nhất vùng thủa bà còn đôi mươi. Bà Mai chia sẻ: “Ngày ấy, ông Cương không chỉ đẹp trai mà còn đàn hay, thổi sáo rất giỏi. Tôi hát, ông Cương thổi sáo, cứ thế tôi và ông yêu nhau khi nào không biết. Tuy giờ đã có tuổi rồi nhưng những lúc rảnh rỗi ông vẫn thường thổi sáo cho tôi lăm, suối”.

Những lúc rảnh rỗi ông Cương vẫn thường thổi sáo cho vợ lăm, suối

Mong muốn trao truyền cho con trẻ

Đã ngoài 70 nhưng niềm đam mê với nhạc cụ của ông Cương vẫn còn cháy bỏng, ông Cương luôn trăn trở làm thế nào để gìn giữ nhạc cụ dân tộc, vì hiện nay những người sử dụng được nhạc cụ dân tộc như ông rất ít, trong khi một số người còn biết sử dụng lại không mấy mặn mà. Vậy là, ông đã đứng ra kêu gọi, vận động những người cùng sở thích và niềm đam mê thành lập nhóm nhạc cụ dân tộc. Sau một thời gian vận động thì đã thành lập được nhóm, các thành viên của nhóm với nhiều ngành nghề khác nhau, nhưng chủ yếu là nông dân và là những người cùng xã. Thành lập được nhóm, ông Cương đã nghiên cứu, sáng tác ra những giai điệu để các thành viên trong nhóm tập. Được biết, trong thời gian qua, nhóm của ông Cương đã được mời đi phục vụ cho không ít các sự kiện trong địa bàn xã. Đây chính là động lực để ông Cương và các thành viên trong nhóm tiếp tục với niềm đam mê từ thời niên thiếu của mình.

Nhóm nhạc cụ do ông thành lớp đến nay cũng đã có trên dưới 10 thành viên

Trò chuyện với ông, đặc biệt là nói về nhạc cụ dân tộc hay những gì liên quan đến văn hóa truyền thống, ông rất say sưa, dường như có một nguồn năng lượng rất dồi dào trong con người ông. Mỗi lần ông chơi nhạc, khuôn mặt, ánh mắt ông “phiêu” theo từng giai điệu lúc trầm, lúc bổng, mang lại niềm vui ấm áp, khiến người nghe bị lôi cuốn. Nhiều năm qua, ông gửi gắm niềm đam mê qua từng đứa trẻ trong và ngoài bản. Các lớp do ông truyền dạy đều miễn phí. Với ông, tiền rất quan trọng, nhưng không quan trọng bằng việc truyền đạt được cho các cháu niềm đam mê với nhạc cụ dân tộc và ý thức trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc dân tộc. Đến nay, ông đã truyền dạy được cho không ít cháu nhỏ biết sử dụng các loại nhạc cụ dân tộc.

Với niềm đam mê và muốn giữ lại nét văn hóa độc đáo của dân tộc cho hậu thế, ông Lay Đại Cương đã và đang nỗ lực để truyền dạy cho các cháu nhỏ trong và ngoài bản.

Giữa bộn bề cuộc sống, đứng trước sự phát triển của thời đại, văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số bị tác động, ảnh hưởng mạnh mẽ từ bên ngoài và dần phai nhạt. Trong khi, các nghệ nhân thì ngày một già đi, một số đã về với tổ tiên, còn lớp trẻ gần như không mặn mà với văn hóa truyền thống, tìm được người tâm huyết thực sự với nhạc cụ dân tộc như ông Cương là không nhiều. Cùng với âm nhạc, tiếng nói, chữ viết, các trò chơi dân gian, trang phục hay lễ hội của đồng bào các dân tộc thiểu số cũng đang mai một nghiêm trọng. Thiết nghĩ, cần có những chính sách hỗ trợ để các nghệ nhân tiếp tục cống hiến, qua đó góp phần “níu giữ” vốn văn hóa tốt đẹp của các dân tộc, đặc biệt là các dân tộc thiểu số.

Ông Lô Thanh Long - Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Tương Dương cho biết: “Trước sự phát triển của xã hội, đặc biệt trong nhiều năm qua, thanh niên trong các bản làng đi làm ăn xa đã dần lãng quên những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, thì những người như ông Lay Đại Cương đang trở thành hình mẫu trong việc gìn giữ nét đẹp cho dân tộc Thái. Tấm lòng nhiệt huyết của ông Cương thật đáng trân trọng. Những việc làm đầy ý nghĩa của ông đã góp phần không nhỏ trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc, để nhạc cụ dân tộc trường tồn mãi với thời gian”./.