Phát triển công nghiệp văn hóa đang được Đảng và Nhà nước quan tâm. Cuối năm 2023, tại Hội nghị toàn quốc về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh đến điều đó. Nhà nước cũng tiếp tục đầu tư thêm gói 30 nghìn tỷ để thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa. Nhưng để những định hướng, sự đầu tư đó có hiệu quả thì từ Trung ương đến các địa phương cần phải nhận thức rõ ràng về những thách thức đang đối diện.

Trong những năm qua, tỉnh Nghệ An luôn quan tâm đến việc triển khai thực hiện Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 trên địa bàn tỉnh theo Quyết định số 1755/QĐ-TTg ngày 8 tháng 9 năm 2016 của Thủ tướng Chính phủ. Ngày 19/4/2017, UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành Kế hoạch số 214/KH-UBND về triển khai Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 trên địa bàn tỉnh nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn và xu thế thời đại; khai thác tiềm năng kinh tế của các ngành công nghiệp văn hóa, phát huy bản sắc dân tộc, thúc đẩy sự sáng tạo, đổi mới, kết hợp với công nghệ hiện đại nhằm tạo ra nhiều sản phẩm và dịch vụ văn hóa đa dạng, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của Nhân dân, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhanh và bền vững trong thời đại toàn cầu hóa, số hóa và tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Dựa vào tình hình cụ thể cũng như tiềm năng văn hóa địa phương mà Nghệ An đã xác định tập trung phát triển một số ngành công nghiệp văn hóa quan trọng như du lịch văn hóa; nghệ thuật biểu diễn; mỹ thuật nhiếp ảnh; quảng cáo; điện ảnh; thủ công mỹ nghệ, phát thanh và truyền hình… Dù đã rất nỗ lực để xây dựng và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa trong giai đoạn vừa qua, và thực tế cũng đã đạt được những kết quả nhất định, mang lại những nguồn thu nhập khá hơn cũng như tạo điều kiện để nhiều yếu tố văn hóa tham gia vào quá trình phát triển kinh tế. Nhưng cũng phải nhìn nhận rằng, việc thực hiện chính sách phát triển công nghiệp văn hóa trong mấy năm qua đã bộc lộ nhiều hạn chế. Những hạn chế này chính là những thách thức lớn nhất trên con đường phát triển các ngành công nghiệp văn hóa ở Nghệ An hiện nay.

Phát huy giá trị dân ca Ví Giặm là một điểm sáng trong phát triển công nghiệp văn hóa ở Nghệ An

Trước hết, chưa nhận thức đầy đủ và xác định cụ thể về tiềm năng cũng như lợi thế của các yếu tố văn hóa để tạo nền tảng phát triển cho các ngành công nghiệp văn hóa. Các yếu tố mang tính đặc trưng văn hóa địa phương là cơ sở quan trọng nhất để tạo điều kiện cho việc đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp văn hóa. Nếu như chưa nhận thức rõ được về các yếu tố này thì thật khó để định hướng phát triển công nghiệp văn hóa một cách phù hợp. Cũng như nhiều địa phương khác, Nghệ An tiếp nhận các quan điểm từ Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 của Chính phủ một cách khá máy móc. Từ quan điểm đến việc phân loại. Điều này đúng với đường lối chính sách Nhà nước nhưng vì thiếu uyển chuyển nên hiệu quả mang lại chưa cao. Nghệ An cố gắng xây dựng nhiều ngành công nghiệp văn hóa, trong đó có cả những ngành chưa thể khai thác các tiềm năng được. Và cũng vì dàn trải ra nhiều ngành nên chưa có sự đầu tư thích đáng cho một số ngành có thế mạnh để tạo bệ phóng cho sự đột phá, phát triển.

Thứ hai, nhận thức về công nghiệp văn hóa và sự phát triển công nghiệp văn hóa chưa thật sự đầy đủ và phù hợp. Công nghiệp văn hóa là một khái niệm trừu tượng, nghe thì hấp dẫn nhưng để vận dụng lại vô cùng khó khăn. Trong khi đó, Nghệ An lại chưa có điều kiện để tổ chức được những cuộc hội thảo khoa học để thảo luận rõ hơn về khái niệm, phân loại, bối cảnh, thế mạnh, tiềm năng, khó khăn, thách thức… của tỉnh nhà trên con đường phát triển công nghiệp văn hóa. Không những vậy, quá trình xây dựng các ngành công nghiệp văn hóa lại tách bạch các ngành ra riênng lẻ nên làm hạn chế các nguồn lực và không đạt được hiệu quả trên thực tế vì chưa thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa các ngành với nhau. Vậy nên, khi bắt tay vào phát triển cách ngành công nghiệp văn hóa lại gặp khó khăn, thách thức khó vượt qua do chưa nhận thức được rõ ràng và đầy đủ cả một quá trình phát triển từ ý tưởng, lựa chọn ngành đến việc xây dựng mạng lưới thương mại để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa cụ thể.

Người Mông ở Mường Lống biểu diễn văn nghệ phục vụ khách du lịch cộng đồng

Thứ ba là hạn chế về nguồn nhân lực phục vụ cho sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa. Dù có nguồn nhân lực trong các hoạt động văn hóa đông đảo về số lượng và đồng đều về chất lượng nhưng Nghệ An lại thiếu nhân lực để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa. Nhân lực cần được hiểu ở hai phương diện: nguồn nhân lực mang tính chủ thể, thực hành các sinh hoạt văn hóa hay nắm giữ các tri thức văn hóa; và nguồn nhân lực thực hiện các hoạt động kinh tế để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa. Nghệ An đang thiếu trầm trọng nguồn nhân lực ở bộ phận thứ hai. Đào tạo nguồn nhân lực chuyên nghiệp để phục vụ cho việc phát triển các ngành công nghiệp văn hóa phải đi trước một bước và càng cần phải gắn với nhu cầu cụ thể của địa phương. Và trong quá trình phát triển phải không ngừng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ các ngành công nghiệp văn hóa tỉnh nhà.

Thứ tư là hạn chế về khung chính sách phát triển các ngành công nghiệp văn hóa. Tỉnh đã không ngừng tìm hiểu, xây dựng chính sách sát với chính sách chung của Nhà nước cũng như sát với điều kiện thực tế của địa phương. Nhưng do lĩnh vực văn hóa vô cùng rộng lớn, văn hóa xứ Nghệ lại đa dạng và phong phú, nên khó để xây dựng các chính sách dành cho các ngành công nghiệp văn hóa cụ thể.

Ngoài các hạn chế trên thì còn nhiều vấn đề bất cập khác mang tính chủ quan lẫn khách quan. Để đưa ra những định hướng phát triển các ngành công nghiệp văn hóa tỉnh nhà trong giai đoạn tới thì cần thiết phải khác phục được các hạn chế nêu trên. Bên cạnh đó, để đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp văn hóa thì cũng cần phải đặt trong bối cảnh cụ thể với các nhân tố tác động khác nhau.

Mô hình sản xuất đồ mỹ nghệ bằng bèo Tây để xuất khẩu của người Thái và Khơ Mú ở xã Yên Na

Công nghiệp văn hóa phát triển trong bối cảnh chịu tác động của nhiều nhân tố lớn. Trong ba làn sóng quan trọng đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực đời sống, nhất là kinh tế nói chung và công nghiệp văn hóa nói riêng đó là quá trình toàn cầu hóa, hiện đại hóa và thị trường hóa. Toàn cầu hóa làm cho các nền văn hóa đang xích lại gần nhau, các cộng đồng chia sẻ nhiều giá trị văn hóa của nhau. Vậy nên các sản phẩm văn hóa cũng được phổ biến liên cộng đồng và tạo điều kiện để các ngành công nghiệp văn hóa phát triển rộng rãi hơn trên quy mô liên cộng đồng, liên quốc gia, liên khu vực và cả trên bình diện toàn cầu. Hiện đại hóa không chỉ làm thay đổi các quan niệm về giá trị văn hóa, đẩy mạnh các quá trình giao lưu văn hóa mà còn tạo ra những môi trường tương tác văn hóa mới mạnh mẽ và rộng rãi hơn. Hiện đại hóa là động lực quan trọng thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa phát triển. Bên cạnh đó, thị trường hóa đang lan rộng và phát triển mạnh mẽ khắp mọi ngõ ngách cũng tác động mạnh mẽ đến các ngành công nghiệp văn hóa. Công nghiệp văn hóa cũng là một lĩnh vực nhỏ trong nền kinh tế thị trường, bị sự chi phối của các nguyên tắc của kinh tế thị trường. Vậy nên khi quá trình thị trường hóa càng mạnh mẽ thì cũng thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa phát triển hơn.

Một nhân tố quan trọng để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa chính là công nghệ, là chuyển đổi số và quá trình số hóa văn hóa. Hiện tại và tương lai, công nghệ vẫn là nhân tố quan trọng tác động đến hầu hết các hoạt động của con người. Công nghiệp văn hóa xuất hiện trong bối cảnh khoa học kỹ thuật phát triển, và trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay, các ngành công nghiệp văn hóa càng có điều kiện để phát triển hơn. Công nghệ hiện đại đã kiến tạo ra nhiều môi trường mới, đặc biệt là các mạng lưới xã hội do công nghệ tạo ra đã làm thay đổi nhiều ngành trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa. Giờ đây, việc phát triển công nghiệp văn hóa phải gắn với phát triển công nghệ tương ứng, công nghệ hỗ trợ hay công nghệ nền tảng. Điều này đòi hỏi phải có chiến lược phát triển khoa học công nghệ gắn với phát triển các ngành công nghiệp văn hóa.

Nghệ An đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa trong bối cảnh vừa đẩy mạnh toàn cầu hóa, hiện đại hóa, thị trường hóa và hội nhập quốc tế. Cùng với đó là chính sách phát triển khoa học công nghệ làm động lực để phát triển kinh tế. Nhưng là một tỉnh còn nghèo nên không thể đủ nguồn lực để đầu tư nhiều lĩnh vực cùng một lúc. Việc nhận thức rõ về các hạn chế cũng như xác định rõ các nhân tố tác động đến công nghiệp văn hóa là vấn đề quan trọng cần được giải quyết. Điều này đòi hỏi tỉnh nhà phải có những bước đi đúng đắn, lựa chọn phù hợp và đầu tư hiệu quả để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa./.