Dự án “Nâng cao khả năng sử dụng máy tính và truy nhập Internet công cộng tại Việt Nam” do Quỹ Bill & Melinda Gates tài trợ (gọi tắt là dự án máy tính Bill Gates) được triển khai tại Nghệ An từ năm 2009. Sau gần 5 năm hoạt động, dự án đã tạo cơ hội tiếp cận tri thức cho người dân, nhất là các vùng nông thôn, miền núi. Tuy vậy, tại một số nơi dự án vẫn chưa thực sự phát huy hết tác dụng, máy tính hư hỏng “đắp chiếu”, lượng người truy cập ngày càng giảm.

Máy tính hư hỏng, người truy cập ít                                       

Đến nay, Nghệ An có 106 điểm có dự án tài trợ (tại các điểm thư viện huyện được cấp đồng bộ 10 máy tính nối mạng, tại các điểm BĐVH xã và TVCC xã là 5 máy). Sau khi được đầu tư, các địa phương đã đưa hệ thống máy tính vào hoạt động, cử cán bộ phụ trách để phục vụ người dân.

Tuy nhiên, sau 5 năm, dự án chưa phát huy được hiệu quả. Qua khảo sát một số điểm có dự án, chúng tôi thấy số lượng người đến truy cập internet ngày một thưa dần, thậm chí nhiều người không hề hay biết tại địa phương có điểm truy cập internet miễn phí. Chị Hồ Thị Nam, cán bộ thư viện huyện Hưng Nguyên cho hay: “Khi mới có dự án, học sinh đến đây nhiều, mục đích chủ yếu là truy cập để giải toán, tiếng Anh qua mạng. Nhưng 2 năm trở lại đây, số lượng các em đến chỉ tính đầu ngón tay. Máy ở đây hầu hết đã hư hỏng cả”. Anh Lê Minh Quang, cán bộ VH xã Hưng Châu, Hưng Nguyên, nói: “Thú thực, người dân địa phương rất ít đến vì họ ngại, hơn nữa công việc làm ruộng nên không có thời gian, mà nếu cần thông tin kiến thức thì sẽ có xóm trưởng phổ biến rồi” (?). Khi được hỏi bình quân có bao nhiêu người truy cập internet/ngày tại điểm TVCC xã, anh cũng không nắm được. Tại điểm BĐVH xã Nghi Tiến (Nghi Lộc), chị Đặng Thị Tiến, cán bộ phụ trách cũng than ngắn thở dài về tình trạng số lượng người sử dụng mạng ngày càng ít, có những ngày chỉ có 1-2 người truy cập. Bác Vương Thái Châu, xóm Thái Học, Nghi Thái (Nghi Lộc) nói: “Tui ở gần xã mà cũng chưa khi nào nghe đến việc người dân được sử dụng máy tính miễn phí”. Tại điểm TVCC xã Khánh Sơn (Nam Đàn), khi hỏi vì sao dù đã 2 lần đến mà vẫn không hề thấy một người truy cập internet, anh cán bộ văn hóa trả lời: “Vì máy hỏng gần hết, với lại nông dân ở đây ít đến sử dụng lắm”.      

Đâu là nguyên nhân?

Nguyên nhân đầu tiên đó là cán bộ phụ trách các điểm truy cập internet chưa năng động trong việc tuyên truyền, hướng dẫn người dân sử dụng. Nhiệm vụ phụ trách phòng máy của cán bộ chỉ là kiêm nhiệm nên khó khăn trong việc theo dõi, hướng dẫn người dân, không nắm chắc kĩ thuật nên máy dễ bị hư hỏng. Mặt khác, một bộ phận người dân không có kĩ năng và thói quen, điều kiện truy cập internet, trong khi những người thường xuyên làm việc với máy tính thì đã có máy tính cá nhân  nối mạng (hay điện thoại có chức năng truy cập internet).

Ngoài ra, do số lượng máy tại các điểm dự án cấp xã quá ít (5 máy/điểm) dẫn đến không thể đáp ứng nhu cầu. Dự án chỉ cung cấp máy, còn toàn bộ kinh phí vận hành, sửa chữa đều là của địa phương nên dẫn đến tình trạng không có cán bộ chuyên trách, máy móc hư hỏng không có kinh phí sửa chữa.

Thiết nghĩ, chính quyền và ngành văn hóa các cấp cần có sự đánh giá, tổng kết về dự án, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm. Trước mắt, cần đề xuất cơ chế và giải pháp để duy trì hoạt động của hệ thống máy tính của dự án, trong đó quan tâm đầu tư đối với các địa bàn vùng sâu, vùng xa, tạo thói quen sử dụng máy tính và truy cập internet cho cộng đồng./.