LTS: PGS văn học, dịch giả, nhà văn Lê Sơn đã từ trần vào hồi 21g20, ngày 28/10/2020, tại thành phố Hồ Chí Minh, hưởng thọ 83 tuổi.

Ông tên thật là Lê Xuân Vĩnh, sinh ngày 13 tháng 5 năm 1938 tại Hà Nội. Ông từng học tập tại Nam Ninh và Quế Lâm, Trung Quốc, có bằng cử nhân Đại học Sư phạm quốc gia Moskva, Liên Xô. Đã từng công tác tại Ban Văn học Thế giới, Viện Văn học và Viện Thông tin KHXH, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam; Là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.

Ông đã được tặng thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam cho dịch phẩm “Nỗi đau và niềm tin”, bốn lần tặng thưởng của báo Văn nghệ, ba lần tặng thưởng của Tạp chí Văn nghệ Quân đội, một lần tặng thưởng của Tạp chí Sân khấu

Các tác phẩm chính của ông, gồm:

 Nghiên cứu:  “Về hình tượng nhân vật anh hùng trong văn học Xô viết” (viết chung), 1967; “Còn lại với thời gian”, 2002.

 Dịch: “Những mơ ước của tôi” (N.Ostrovsky), 1975; “Truyện cổ dân gian Ấn Độ”, 1977; “Cá tính sáng tạo của nhà văn và sự phát triển của văn học” (B. Khravchenko), 1978; Không chốn nương thân (I.Anzhus), 2 tập,  1979; “Thành phố thiên thần” (Patrik Smit), 1984; “Kết cục” ( B.Polevoi), 1985; “Ở một xứ nọ” (Azit Nesin), 1987; “Nỗi đau và niềm tin”, 2000; “Lương tâm nổi giận”, 2005; “Văn học Việt Nam sơ thảo” (của N. Niculin). 2007; “Một nền văn hóa biết xấu hổ”, 2013; “Cách mạng Tháng Mười kí ức và sự thật”, 2017.

Văn hóa Nghệ An đăng tải một số bài viết của bạn bè, đồng nghiệp viết về ông như là nén tâm hương ngưỡng vọng khi ông về miền cực lạc!

PGS văn học, dịch giả, nhà văn Lê Sơn (1938-2020)

Thật tình tôi không nhớ được lần đầu tiên làm quen với anh Lê Sơn như thế nào và quen ở đâu. Bởi vì chỉ biết rằng tôi cảm thấy thân quen với anh đã từ lâu. Có lẽ, vì chúng tôi cùng biết tiếng Nga, cùng yêu quý nước Nga mà anh có thời gian dài gắn bó. Khi tôi còn là một anh chàng trẻ tuổi mới bước chân vào khoa Văn, Đại học Sư phạm Việt Bắc thì đã biết đến anh với chuyên luận anh viết chung với anh Lưu Văn Bổng ở Viện Văn học với  hai cái tên Lưu Liên - Lê Sơn: “Về hình tượng nhân vật anh hùng trong văn học Xô viết” (1967). Bấy giờ với tôi, văn học Nga, văn học Xô viết là một nền văn học lớn. Người có đủ kiến thức để viết về nhân vật anh hùng trong một nền văn học lớn phải là người hết sức tài năng. Không ngờ sau này tôi lại có điều kiện để quen thân với người “hết sức tài năng”, một thần tượng mà tôi ngưỡng mộ.

Phải nói rằng anh Lê Sơn là người rất bình dân, thân thiện, dễ gần. Hóa ra, cụ thân sinh ra anh đã từng làm Trưởng Ty Giáo dục Ninh Bình quê tôi một thời gian. Khi đó chắc là tôi còn chưa đi học. Quen biết anh, nhưng tôi chưa một lần đến chơi nhà riêng của anh ở ngay Hà Nội. Dịch giả Trần Hậu, tôi, anh Lê Sơn, thi thoảng mới có thêm thi sĩ Đỗ Hoàng, cố nhiếp ảnh gia Trần Định và nữ doanh nhân xinh đẹp Minh Hải.

Từng học ở Nga đến 7 năm và dịch hàng chục đầu sách từ tiếng Nga, nhưng anh Lê Sơn rất khiêm nhường cả trong chuyên môn lẫn đời sống. Đặc biệt, về khoản ẩm thực, anh không bao giờ câu nệ và rất thích vào các quán bình dân, theo tôi, có lẽ vì bầu không khí ở đấy dân dã, phù hợp với trạng thái tâm hồn của anh. Bạn bè của anh nhiều người cũng rất bình dị. Lúc uống rượu, Lê Sơn thường hay đọc những bài thơ vui do anh sáng tác, kể cả thơ bằng tiếng Nga. Trong một lần chuyện trò, khi chúng tôi đã hơi biêng biêng, anh Lê Sơn khoe rằng đã từng viết bài thơ bằng tiếng Nga vịnh cái “của quý” của đàn ông và dịch ra tiếng Việt là “Đại nhục trượng”...

Sau khi anh Lê Sơn chuyển vào Sài Gòn với vợ con, chúng tôi vẫn liên hệ qua điện thoại. Mỗi năm, vào dịp cuối năm, anh ra Hà Nội họp, thế nào cũng gọi cho tôi và Trần Hậu để mấy anh em ngồi với nhau. Có lần có cả chị Minh Hải và nhà thơ Hoàng Xuân Tuyền cùng tham gia. Cuộc tụ tập như thế chúng tôi nói đủ thứ chuyện, về nước Nga, về một cuốn sách mới ra, về một cuộc tranh luận trên mạng, về một tác giả nào đó…

 Một lần anh tặng mọi người cuốn sách “Một nền văn hóa biết xấu hổ” do anh tuyển dịch. Mọi người bảo dứt khoát Vũ Nho phải viết bài giới thiệu. Tôi nhận lời ngay. Về nhà đọc say sưa, sau đó viết bài đăng trên báo. Rồi khi in cuốn “Hà Nội văn chương từ một góc nhìn”, bài viết đó được đưa vào sách. Lý do, anh Lê Sơn sinh ra ở Hà Nội, là nhà văn Hà Nội. Anh rất xúc động khi tôi  tìm được tên gọi của đường phố cổ nơi anh sinh trưởng là phố Tiền Quan Thành. Bây giờ đổi là phố Phó Đức Chính. Trong sách, tôi thống kê đầy đủ các tác phẩm viết và dịch của anh, các giải thưởng anh được nhận kèm bài viết “Những bài học đắt giá cần suy ngẫm”.

 Anh Lê Sơn là người cương trực. Anh kể cho tôi và Trần Hậu nghe việc anh ghi vào sổ tang của GS. Trần Quốc Vượng mấy câu  thơ của anh. Khi đọc “Đèn cù” của Trần Đĩnh, bắt gặp câu trên, nhưng tác giả Trần Đĩnh cho đó là thơ truyền miệng trong dân gian. Tôi có nhắn cho anh và thông báo rằng mấy câu của anh đã thành dân gian rồi! Oách thế chứ!

Tôi vô cùng nể phục sự trung thực của anh. Số là anh bạn người Dao Bàn Tiến Tân làm luận án Tiến sĩ về đề tài “Truyện dân gian và sự hình thành truyện trung đại Việt Nam” do Giáo sư, Tiến sĩ, nhà Việt Nam học N. Nikulin hướng dẫn. Luận án và bản dịch ở Thư Viện Quốc gia Việt Nam bị thất lạc. Các con anh Tân đã nhờ PGS. TS Vũ Thanh, Viện phó Viện Văn học qua Nga công tác chụp lại  bản lưu ở Thư viện Lê Nin. Khi đó tôi nghĩ đến những người có thể dịch luận án ra tiếng Việt trong đó có anh Lê Sơn, Trần Hậu, Đăng Bẩy và tôi. Tôi điện cho anh. Dù rất nể tôi, nhưng anh đã từ chối với lí do là phiên dịch tên người Việt, tác phẩm Việt Nam ra tiếng Nga rất lằng nhằng và rắc rối. Lĩnh vực văn học dân gian càng rắc rối. (Quả thật, đúng như tiên lượng của anh, nhưng ơn giời, tôi và Trần Hậu, Đăng Bẩy đã vượt qua được sự lằng nhằng, rắc rối đó, kể cả việc dịch những tên tác phẩm  văn học Trung Quốc liên quan đến luận án).

Khi anh Lê Sơn chuyển vào Nam, anh cộng tác chặt chẽ với tạp chí Hồn Việt do GS Mai Quốc Liên làm Tổng Biên tập. Hầu như số nào cũng thấy bài của anh dịch. Tạp chí Thơ, báo Văn Nghệ vẫn có bài dịch của anh. Người am hiểu tiếng Nga sâu sắc như anh ở Việt Nam chẳng có nhiều.

Cách nay vài tháng, tôi và Trần Hậu vô cùng lo lắng khi vợ chồng nhà thơ Trương Nam Hương báo tin anh Lê Sơn ốm nặng phải đi viện. Rồi chúng tôi được tin anh đã được xuất viện về nhà nhưng sức khỏe rất yếu. Rồi chúng tôi nhận được ảnh của anh chụp trên giường bệnh; thấy anh phải thở ô xy. Rồi được thông báo anh hôn mê sâu…

Sớm 29 tháng 10 nhận được tin anh đã rời cõi tạm.

Nhưng anh hãy thanh thản viễn du miền cực lạc. Chúng tôi vẫn nhớ đến anh, nhắc đến anh, một người tài hoa, cương trực, một người bạn vong niên giản dị, gần gũi, chân tình!