Nhà giáo là nhân tố đóng vai trò quyết định đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, vướng mắc về cơ chế khiến cho việc kiện toàn, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo đang gặp khó khăn, dẫn đến nguy cơ làm giảm sút chất lượng đội ngũ.

Cách đây vài năm, trường tiểu học thị trấn Thanh Chương có một số GV (giáo viên) sức khoẻ và năng lực hạn chế, tuổi cao có đơn xin nghỉ việc riêng, trong khi có nhiều GV trẻ, khoẻ, nhiệt tình, có năng lực chuyên môn tốt lại không có việc làm. Từ thực tế đó, các tổ chức trong trường đã thống nhất hợp đồng với 3 giáo viên dạy thay các GV tự nguyện xin nghỉ. Kinh phí để trả cho 3 GV này trích từ một phần lương của các GV được dạy thay, cụ thể mỗi GV nghỉ trích khoảng 1,8 triệu/tháng để trả cho GV hợp đồng. “Mức lương này quá thấp nhưng các cô vẫn hoàn thành tốt nhiệm vụ”, cô Hiệu trưởng Lê Thị Long cho biết. Vào đầu năm học 2014 – 2015, có ý kiến phản ánh, huyện Thanh Chương đã buộc nhà trường chấm dứt hợp đồng với 3 GV này. Qua thực tế giảng dạy, cả ba GV đều được phụ huynh, HS (học sinh) đánh giá rất cao. Sau khi 3 cô phải nghỉ dạy, nhiều phụ huynh đã có đơn gửi nhà trường và Phòng GD – ĐT đề nghị cho các cô được tiếp tục giảng dạy, nhưng không được giải quyết.                                            

Mặc dù khẳng định việc làm nói trên là sai quy định, ông Đặng Văn Hoá, Trưởng Phòng GD – ĐT huyện Thanh Chương cũng giải thích lí do của hành động “xé rào” đó xuất phát từ mong muốn nâng cao chất lượng giáo dục, không vụ lợi.

Hiện nay, biên chế ngành giáo dục đã bão hoà, một số trường, địa phương đã thừa giáo viên. Một nghịch lý là có những GV trong biên chế tuổi cao nhưng buộc vẫn phải dạy cho đủ giờ chuẩn, trong khi đó, nhiều GV trẻ, năng lực chuyên môn tốt lại không được tuyển dụng.

Cô Trần Thị Đào, Phó Hiệu trưởng trường mầm non Hoàng Trù nói: “Tâm lí của HS bao giờ cũng thích GV trẻ. GV trẻ, sức khỏe, nhiệt huyết dồi dào, tiếp thu nhanh nhạy với cái mới, trong khi GV nữ về già thường nhiều bệnh tật, năng lực giảm dần”. Còn ông Trần Văn Kỷ, Chủ tịch công đoàn ngành giáo dục Nghệ An phát biểu: “GV lớn tuổi khả năng cập nhật thông tin và kĩ năng kém, ngay cả hình ảnh GV quá lớn tuổi trên bục giảng cũng giảm sức hút đối với HS”.       

Những GV trẻ mới ra trường chỉ cần được dạy hợp đồng với mức lương rất thấp để được theo nghề, thậm chí có người chấp nhận dạy không lương, nhưng vì vướng cơ chế nên không thực hiện được. Một số GV lớn tuổi muốn về hưu nhưng chưa đủ tuổi, một số người không muốn về sớm vì lương sẽ thiệt. Việc tuyển dụng GV phải thực hiện theo quy trình chặt chẽ, Hiệu trưởng các trường không có quyền tuyển dụng. Trong điều kiện HS giảm, GV dôi dư nhiều nên việc tuyển dụng GV mới càng khó khăn, có những GV ra trường hàng chục năm không được vào biên chế. Vì vậy, những HS giỏi không còn mặn mà với trường sư phạm, số lượng sinh viên các trường, khoa sư phạm ngày càng giảm sút.

Chất lượng đội ngũ GV chỉ được nâng lên khi tạo ra được một môi trường có tính cạnh tranh, những GV năng lực hạn chế phải được thay thế bằng những GV giỏi, đội ngũ phải thường xuyên được trẻ hoá. Một thực tế lâu nay là GV đã được vào biên chế coi như ổn định cho đến lúc nghỉ hưu, việc xếp loại, đánh giá hàng năm thường mang tính chất xuê xoa, nể nang nên không tạo ra động lực để các nhà giáo phấn đấu. Không có cơ chế cạnh tranh, thanh lọc đội ngũ GV. Đội ngũ GV hiện nay có tính chất tĩnh, trong khi yêu cầu/nhu cầu của thế hệ trẻ về chất lượng đội ngũ GV không ngừng thay đổi, theo hướng ngày càng cao.    

Đây là mâu thuẫn lớn mà nếu chúng ta không có cơ chế, giải pháp để giải quyết thì sẽ dẫn đến hiện tượng già hoá và suy giảm chất lượng đội ngũ GV, nhân tố đóng vai trò quyết định tới chất lượng giáo dục. Đành rằng đây là bài toán khó, nhưng nếu chính quyền các các và ngành giáo dục đặt chất lượng giáo dục lên hàng đầu, với nguyên lý “dành những gì tốt đẹp nhất cho thế hệ trẻ”, thì chắc rằng từ yêu cầu bức thiết của thực tiễn sẽ xuất hiện các giải pháp hữu hiệu.