Dẫn nhập
Không có dấu hiệu nào để nói rằng Simone de Beauvoir là một người đau đớn và khổ sở nếu chỉ phân tích văn phong hay nội dung các tác phẩm của bà.
Thế nhưng, như bất cứ xã hội học gia nào, tác giả bài này ứng dụng phương châm «phá vỡ cái thực trạng để xem cái thực tế thật trốn bên trong» – (casser le réel pour voir le vrai réel qui se cache à l’intérieur ) –
Thật vậy, ta có thể hỏi : tại sao bà Simone de Beauvoir suy nghĩ, viết và sống như bà đã làm ? Đâu là những động cơ thực sự, những động cơ tiềm ẩn ? Nghiên cứu về những liên hệ mà bà kết nối với môi trường chung quanh bà có thể cho nhiều chi tiết mới mà có khi những nhà phê bình văn học không chú ý đến.
Xã hội học là khoa học nghiên cứu những liên hệ giữa người và người trong xã hội hay những liên hệ giữa người và hệ thống xã hội trong đó họ sống.
Giả thuyết về những trăn trở, khổ sở của bà, bàng bạc qua các tác phẫm và cuộc đời của bà đã được đặt ra và cuối cùng được lý giải dưới khía cạnh xã hội học vớiphương pháp phân tích nội dung và phân tích tiểu sử – analyse de contenu et analyse biographique – .
Từ từ, ta sẽ thấy là dưới vẻ ngoài đầy tự tin, dưới hình thức ăn vận thanh cao, đẹp tới lúc cuối đời, với giọng văn đòi nữ quyền, Simone de Beauvoir đã là một phụ nữ khắc khoải, tâm tư với nhiều dằn vặt, đau đớn.
Bà đã là một thiếu nữ gốc trưởng giả nhưng gia đình thành nghèo đi. Để sống, cha của bà đã phải bán dần gia tài hồi môn của vợ, một tình trạng gây giằng co tâm lý cho Simone de Beauvoir, giữa một bên là nề nếp của tầng lớp giàu có và một bên là những khó khăn, dù chỉ là những khó khăn tương đối, của cuộc sống – – Trong Mémoires d’une jeune fille rangée bà viết Thấy cha tôi khuyến khích tôi góp nhặt nhiều bằng cấp tôi nghĩ chắc ông hảnh diện về sự thông thái của đứa con gái. Nhưng tôi lầm, những kết quả xuất sắc của tôi được ông xem như những phương tiện để không có cái túng thiếu mà ông phải đối mặt.
Bà đã không chấp nhận vị thế của người phụ nữ nên đã viết Le deuxième sexe, để tranh đấu cho nữ quyền mà có thể đồng thời để tự «giải tỏa» cho thân phận mình.
Bà khổ sỡ với mối tình tay ba (Sartre, bà và Olga), bà gọi người thứ ba đó là khách – L’invitée được viết sau đó –
Cuối cùng, ở ngưởng tuổi 60, tuổi hồi xuân của phụ nữ, bà cho xuất bản 800 trang La vieillesse, kể chi tiết số phận người già.
Và đấy chỉ là sơ lược vài nét về cuộc đời và các tác phẫm của Simone de Beauvoir.
Bà viết «để hiểu nhân cách của một tác giả qua tác phẫm, phải đổ nhiều công sức» (trong La force de l’âge, 1960). Tác giả bài này xem đó như một lời mời gọi và đi vào nghiên cứu vài tác phẫm của Simone de Beauvoir bằng cách đặt chúng vào trong bối cảnh đời tư của bà.
Sơ lược tiểu sử bà Simone de Beauvoir
Simone de Beauvoir (1908-1986), nữ văn sĩ và nhà triết lý trường phái hiện sinh, bạn đời của Jean-Paul Sartre trong gần nửa thế kỷ từ những năm 1930 đến lúc Sartre qua đời năm 1980 nhưng không có kết hôn.
Cuộc tình của bà với Jean-Paul Sartre không êm thấm như một dòng sông hiền hòa. Sartre có ít nhất là ba bốn tình nhân khác. Riêng bà Simone de Beauvoir cũng có ba người đàn ông nữa trong đời – Jacques-Laurent Bost, Claude Lanzmann và Nelson Algren – và vài cô bạn gái.
Bà có một khả năng viết kỳ diệu, hơn hai mươi tác phẫm lớn. Bà lấy cảm hứng từ cuộc sống, kinh nghiệm và quan sát, lại là một học giả uyên bác : bà tra cứu và khai thác dữ kiện như một nhà khoa học. Khi viết về phụ nữ hay về người già chẳng hạn, bà phân tích từ góc cạnh nhân chũng, lịch sử, thống kê, ….
1945, cùng với một số trí thức tả khuynh, và với Jean-Paul Sartre dĩ nhiên rồi, bà chủ trương Tạp chí Les Temps Modernes – Thời hiện đại – một diễn đàn đề cao dân chủ và tự do.
Giới tính thứ nhì (Le deuxième sexe), 1000 trang, xuất bản năm 1949, không chỉ trình bày hiện trạng của phụ nữ mà lần lượt bà vừa đưa ra những dữ kiện sinh học, y khoa, lịch sử, văn chương, xã hội học, thống kê, … có liên quan đến nữ giới. Tất cả các vấn đề của phụ nữ, từ lúc mới chào đời, tuổi trẻ, lúc dậy thì, có chồng có con, lúc tuổi già, chuyện giới tính, tình dục, kể cả chuyện đồng tính luyến ái hay trường hợp của những gái làng chơi bán dâm, … bà đều đề cập đến. Như một bách khoa tự điển.
Quyển Giới tính thứ nhì của bà được xem là một trong những quyển sách hay nhất của thế kỷ thứ XX (hạng thứ 11).
Sau chuyến đi thăm Trung Quốc, bà viết les Mandarins (Những vị quan lại) – miêu tả thế giới của những người trí thức Pháp sau thế chiến thứ nhì. Lần lượt những chủ đề chính trị Đế quốc xã, lý tưởng Cộng sản, xã hội hay đời tư tình yêu. Một pha trộn giữa những sự kiện trong đời bà và hư cấu. Les mandarins được giải Goncourt năm 1954, một giải văn chương danh giá.
Cái chết của mẹ bà, cái chết của Sartre, tuổi 60 của bà … là những đề tài cho bà sáng tác để viết tiểu thuyết hay bình luận.
Cuộc đời là cảm hứng của bà. Hay nói khác hơn, các tác phẫm của bà nhiều hay ít là những tác phẫm «tự truyện». Ít nhất, cuộc đời bà, suy nghĩ của bà là những động cơ cho bà nghiên cứu, tìm tài liệu và sáng tác dù là chúng được xếp vào thể loại bình luận hay tiểu thuyết.
Vài mốc thời gian (đời và các tác phẫm chính của Simone de Beauvoir)
1908 Simone de Beavoir chào đời trong một gia đình trưởng giả
1929 Bà thi bằng sư phạm và đổ hạng nhì, sau Jean-Paul Sartre – họ quen nhau
1943 L’Invitée (Người khách mời)
1949 Le deuxième sexe (Giới tính thứ nhì)
1954 Giải Goncourt cho quyển les Mandarins (Những vị quan lại)
1958 Mémoires d’une jeune fille rangée (Hồi ký của một thiếu nữ con nhà đàng hoàng)
1964 Une mort très douce (Một cái chết thật nhẹ nhàng, kể chuyện mẹ của bà qua đời)
1970 La vieillesse (Tuổi già)
1972 Tout compte fait (Rốt cuộc)
1983 Lettres au Castor et à quelques autres (Thư gửi Castor và gửi vài người khác– Castor là tiếng gọi thân thương mà Sartre dành cho bà – ).
Sự đau khổ trong tình yêu ?
Chính qua tác phẩm cuối cùng (Lettres aux Castor et à quelques autres – Thư gửi Castor và vài người khác, NXB Galimard, 1983), tập trung những bức thư của Sartre và được xuất bản sau khi Sartre qua đời, Simone de Beauvoir cho thấy sự phức tạp của đời sống tình cảm của bà với Sartre. Vì Sartre công khai tình yêu với nhiều phụ nữ. Nói khác đi, Simone de Beauvoir gặp nhiều thăng trầm trong tình yêu.
Vốn là người khai quang cho nữ quyền, cho sự bình đẳng với nam giới và nhất là không lệ thuộc vào nam giới, Simone de Beauvoir từ chối liên hệ hôn nhân, bà từ chối kết hôn với Jean Paul Sartre mặc dù ông đã nhiều lần khẩn khoản và mặc dù trên thực tế, ông là bến tựa cho bà trong hầu như suốt đời bà – hầu như suốt đời, ta sẽ trở lại sau cho vài chi tiết.
Để không lệ thuộc ? Thế nhưng Simone de Beauvoir vẫn bị lệ thuộc vào Jean-Paul Sartre và vào tình ái – một sự lệ thuộc nhẹ nhàng và rất «đạo đức» theo định nghĩa của luân lý cổ truyền. Một sự lệ thuộc cho cả hai bình diện, vừa xã hội vừa tri thức. Bà giữ vai trò người vợ của Jean-Paul Sartre và hi sinh cho ông cũng như phần đông phụ nữ ở thế hệ của bà – những người phụ nữ nấp bóng sau chồng.
Phụ nữ mạnh, có cái đầu suy nghĩ nhưng trong đời, bà được đưa đẩy bởi những bức thư tình mà Sartre viết cho bà mỗi tuần, ngay cả trong lúc trong chiến tranh, lúc Sartre bị bắt làm tù binh của Đức quốc xã. Simone de Beauvoir được nuôi dưỡng bởi tiếng «Castor» (“con rái cá”, dịch từ chữ beauvoir tiếng Anh ) mà Sartre dùng để gọi bà một cách thân yêu. Bà theo trường phái hiện sinh của Sartre. Bà tháp tùng Sartre đi thăm Liên xô, Tàu cộng, Cuba. Cuộc đời bà cũng có ý nghĩa hơn với những cuốn phim về Sartre. Về mặt tình cảm tâm lý và xã hội, bà cũng không thoát ảnh hưởng của Sartre ngay cả khi Sartre qua đời (Bà mất sau Sartre 6 năm ). Bằng chứng là bà tiếp tục cho xuất bản những tác phẩm của Sartre.
Cả trên phương diện văn chương , mỗi tác phẩm bà viết đều được Sartre đọc lại và góp ý.
Mẹ đẻ của «giới tính thứ nhì», chống đối và đưa đầy yêu sách để giải phóng phụ nữ nhưng trong quan hệ với Sartre, bà vẫn giữ vai trò của …giới tính thứ hai truyền thống. Bà bảo rằng «Sartre là người đầy sáng tạo, tôi chỉ là người đi theo» trong một cuộc phỏng vấn.
Khách quan mà nói, Sartre là một triết gia và nhà văn vĩ đại thật, Bằng cớ, ông được giiải Nobel Văn chương năm 1964 và là một trong hai người duy nhất từ chối giải này (người thứ nhì là Lê Đức Thọ – giải Nobel Hòa bình 1973) trong lịch sử giải Nobel .
Simone de Beauvoir nói «chỉ là người đi theo» và trong đời bà đã sống như thế, nép sau bóng Jean-Paul Sartre. Vì một lý do giản dị: bà vốn được giáo dục từ nhỏ bởi xã hội, bởi hoàn cảnh, bởi thời đại. Bà đã «theo đúng chuẩn» dù đã lên tiếng chống một số chuẩn!
Nhưng chính cái áp đặt xã hội này làm bà khổ. Bà muốn tự giải phóng, bình đẳng với nam giới và đưa sự giải phóng bình đẳng này tới cho tất cả phụ nữ, Nhưng bà chưa áp dụng được cho bản thân mình.
Độc lập về kinh tế so với Sartre là thành công thiết thực của bà. Và có thể đó là độc lập lớn nhất mà bà tạo được đối với người bạn đời hay là độc lập duy nhất ? Sartre có lần bảo rằng liên hệ giữa ông và Simone de Beauvoir là một liên hệ tự do và bình đẳng tuyệt đối. Tự do, chắc chắn rồi. Bình đẳng về phương diện kinh tế cũng đúng. Nhưng bình đẳng về mặt xã hội thì có lẻ phải còn xem lại.
Con người của lý trí, của cái đầu hay một phụ nữ đầy tình cảm ? Simone de Beauvoir thuộc về loại đàn bà thứ nhì. Bà lệ thuộc vào trái tim như rất nhiều phụ nữ khác, bà diễn tả những lời nồng nàn, với người tình Nelson Algren, yêu một cách đam mê (trong Thư cho Nelson Agren, tác phẩm xuất bản bởi con gái nuôi của bà, sau ngày bà qua đời).
Ta biết là bà đã sống gần nửa thế kỷ với Sartre với nhiều mối tình khác bên cạnh.
Trước nhất phải kể Claude Lanzmann, một tác giả, nhà báo và nhà làm phim, vốn là bạn thân của Sartre. Bà đã sống với Lanzmann sáu năm (1952-1959 trong khi vẫn giữ liên hệ với Sartre). Sau đó, chính Lanzmann là điểm tựa tinh thần cho bà khi Sartre qua đời (năm 1980) dù Lanzman vào thời điểm này đã lấy vợ.
Nhưng chưa hết, trước đó, 1947, trong một chuyến đi Mỹ, bà gặp nhà văn Nelson Algren và dù đã từ chối lời cầu hôn của ông này, bà đã sang Mỹ sống một thời gian với Nelson, tiếp tục trao đổi thư từ, những thư tình, với ông trong nhiều năm (1947-1964). Mười bảy năm. Hơn 300 bức thư bà viết cho ông Nelson, sau này, được con gái nuôi của bà cho xuất bản Lettres à Nelson Algren, NXB Gallimard, 1997.
Trong một thư, đề ngày 19.7.1948 bà giải thích với Nelson rằng Em yêu anh. Không có tình yêu nào lớn hơn tình yêu em dành cho anh, em sẽ rất hạnh phúc nếu được sống với anh, cho tới lúc ngày cuối của đời em, ở New York, ở Chicago hay ở Paris nhưng Sartre cần em…
Khi Simone de Beauvoir mất, bà được chôn chung mộ với Jean Paul Sartre nhưng với cái nhẩn của Nelson Algren ở ngón tay. Và người đưa bà đến nơi yên nghỉ cuối cùng là Claude Lanzmann.
Trước Nelson Agren, bà đã yêu Jacques-Laurent Bost (một mối tình ba năm 1937-1940 với các đam mê của tuổi trẻ – bà gần 30 tuổi trong khi Jacques-Laurent Bost, một nhà báo, trước là học trò của Sartre, lúc ấy mới 21 tuổi).
Năm 2005, Sylvie Le Bon, con nuôi của Beauvoir cho xuất bản Correspondance croisée (NXB Gallimard), gần một ngàn trang thư qua thư lại giữa họ trong những năm căng thẳng trước Thế chiến thứ II, Một mối tình nóng bỏng. Chiến tranh đã ngăn chia họ. Những luật lệ xã hội khiến họ không tiếp tục đi cùng đường với nhau.
Sau này Jacques Laurent Bost cưới Olga Kosackiewcz – Olga đã có lúc là người tình của Sartre –
Cuộc sống tình cảm của Simone de Beauvoir và Jean-Paul Sartre thật rất là phức tạp – với những người trong một vũ trụ gần như khép kín vì họ lần lượt là người tình của nhau .
Như thế, Simone de Beavoir có bốn người đàn ông trong đời bà. Giữa … thanh thiên bạch nhật. Cả bốn người nàyquen biết nhau và các cuộc tình được chấp nhận trong luật «minh bạch» giữa Sartre và Beauvoir. Sartre là người tình cần thiết, Algren người tình sâu đậm, Lanzmann người bạn tri kỷ hay người tình của cảm thông và Bost một mối tình thời trẻ với bối cảnh chiến tranh.
Chung thủy với Sartre là một chung thủy xã hội và tri thức. Hai người danh chính ngôn thuận xuất hiện trước công chúng, đi du lịch cùng nhau, đi thăm Che Guevara hay Fidel Castro cùng nhau, … vì họ chia sẻ cùng nhau chung một ý thức hệ, chung một triết lý, họ làm việc với nhau cho tờ báo Les temps Modernes và họ đọc bản thảo của nhau trước khi xuất bản.
Tình ái với Simone de Beauvoir còn là tình ái ở số nhiều, nhiều người tình và kể cả đồng tính luyến ái.
Thật vậy, bà có những liên hệ «đặc biệt» với một cô bạn Elisabeth Zara thời còn đi học và với một số học trò nữ trong đó có Sylvie Le Bon.
Đồng ái luyến tính được bà dùng như một phương thức để tránh hay thoát sự thống trị của nam giới.
Sau này bà đã nhận cô Sylvie Le Bon làm con nuôi và để lại cho cô trọn gia tài văn chương cũng như những của cải của bà.
Lý tưỡng suốt đời, bà đã cần nhiều mối tình đẹp, Có người nói “tôi cần tình yêu như cần thở”, Simone de Beauvoir cần trung thành với Sartre như cần một giải pháp giải phóng. Nhưng bà đã sống với Claude Lanzmann trong suốt sáu năm, yêu Nelson Algren với hết cả ruột gan và đồng thời liên hệ luyến ái với Jacques-Laurent Bost và nhiều bạn gái khác.
Sự đi tìm kiếm tình yêu, liên tục suốt cả đời, yêu nhiều người cùng lúc, … có thể hiểu được như một sự đau khổ, chưa thỏa mản, … nên cho tới giờ chót, bà vẫn là người đi tìm tình yêu,…
Về thân phận phụ nữ
Một câu nói nổi tiếng của bà : Ta không sinh ra là phụ nữ. Mà ta trở thành phụ nữ. Câu này nói lên ảnh hưởng, và hơn thế nữa, sự quyết định của xã hội trên thân phận của phụ nữ.
Điều đó có nghĩa là xã hội cho ta cái thân phận phụ nữ, làm ta thành phụ thuộc nam giới, cho ta một địa vị thấp kém hơn nam giới, người đi theo nam giới. Tác phẫm Giới tính thứ nhì cho thấy là trong thực tế, phụ nữ chỉ hiện hữu dưới cái thống trị của của các ông, qua chỗ đứng mà xã hội dành cho các bà. Các bà không có lựa chọn, chỉ phải tuân thủ và thành bất lực trước tình huống.
Không phải vì sinh ra là phụ nữ mà bị thiệt thòi mà tại xã hội cho ta thiệt thòi –
Được dạy dỗ từ bé, con trai và con gái nhận hai cách giáo dục khác nhau, với những mẫu ứng xữ, những cấu thành cho bản thể, …trong một xã hội theo phụ hệ, trọng đàn ông vì truyền thống, vì nam giới tới giờ vẫn là đa số trong cấu trúc của quyền lực, kể cả quyền lực trong gia đình.
On ne naît pas femme, on le devient – câu này bà ghi đậm trên bìa cuốn Le deuxième sexe. Với quyển sách này, xuất bản năm 1949, bà được xem như một người tiên phong đấu tranh cho giải phóng phụ nữ – xin đừng quên là các phong trào giải phóng phụ nữ chỉ xuất hiện sau 1968, nghĩa là gần hai thập niên sau – Simone de Beauvoir giúp phụ nữ ý thức được số phận bị đàn áp của họ.
Trên bình diện cá nhân, Simone de Beauvoir viết Giới tính thứ nhì vì hơn ai hết bà ý thức rõ «đau đớn thay phận đàn bà». Trong đời riêng tư, bà cũng tốt nghiệp sư phạm như Jean-Paul Sartre, cũng đi dạy triết và văn chương, cũng viết sách, … nhưng Sartre là người đưa đường dẫn lối, bà chỉ là người đi theo. Sau này, Sartre được giải Nobel về Văn chương, ông đã từ chối giải này, nhưng chưa ai đề nghị Nobel cho Simone de Beauvoir !
Khổ vì thân phận đàn bà, Simone de Beauvoir ý thức được sớm lắm – từ lúc còn học trung học.
Trong Hồi ký của một thiếu nữ con nhà tử tế – Mémoires d’une jeune fille bien rangée – bà đã bàng bạc tả cái cô đơn, bà không dùng chữ khổ sở , của một thiếu nữ không hòa mình được với môi trường của giới trưởng giả. Có thể vì gia đình bà thất thế, không còn gia sản, đã phải rời căn hộ sang trọng ở đường Raspail để đến ở một căn hộ khiêm tốn hơn, cha bà đã phải «ăn dần» các món hồi môn của vợ, một loại nhục nhã khó nói ra, …Nhưng cũng có thể vì bà không phiến diện hay hời hợt như các thiếu nữ cùng thời.
Một người không đấu tranh giải phóng phụ nữ , lúc đó chưa có phong trào xuống đường đòi nữ quyền – nhưng với Le deuxième sexe xuất bản năm 1949, bà giúp phụ nữ ý thức được số phận bị đàn áp của họ và bà đóng vai trò tiên phong trong ý thức hệ giải phóng phụ nữ.
Đó là một quyển sách hơn cả nghìn trang, gần như một bách khoa từ điển, bà đi từ nhân chũng học, xã hội học, nhân quyền học, … rồi từ đó đưa ra luận cứ. Tất cả những khía cạnh của đời sống phụ nữ được bà mỗ xẻ, tyrình bày. Từ lúc ra đời, đến tuổi dậy thì, làm vợ rồi làm mẹ, … Cả đến thân phận của các cô bán hương bán phấn…
Bà có những chữ rất nặng:
«Mặc váy thì làm sao đi xa được ?» hay «Nhân tài không phải bẩm sinh mà là được tôi luyện. Nhưng phụ nữ không có cơ hội được tôi luyện vì xã hội không cho phụ nữ phát triển». Sau này, Pierre Bourdieu nói về sự định đoạt của xã hội – le déterminisme social – hóa ra Bourdieu chỉ khai triển và minh chứng những gì Simone de Beauvoir viết hai mươi năm trước.
Thế nhưng trong dấu ngoặc, phải nói là Simone de Beauvoir còn dùng chữ thứ nhì trong cái tựa Giới tính thứ nhì – tức là trong tâm khảm bà, các ông vẫn là người đi trước, là giới tính thứ nhất. Hai mươi năm sau, cách gọi phụ nữ là phân nửa bầu trời” ( la moitié du ciel) như N. Kristof, S.Wudunn và Han Suyin , … có vẻ bình đẳng hơn.
Sự đau khổ vì tuổi già và cái chết là một vấn đề bám theo Simone de Beauvoir trong suốt gần hai mươi năm.
Đầu những năm 1960 bà cho xuất bản Một cái chết thật nhẹ nhàng (Une mort très douce), kể tỉ mỉ cái chết của mẹ bà. Nhưng thật sự, qua lời văn, một phần tâm lý bà ẩn ở đó.
Bà viết Chúng ta chứng kiến cuộc tổng dợt của đám tang mình. Cái khổ là cuộc phiêu lưu đó, ai cũng phải trải nghiệm, nhưng chỉ trải nghiệm đơn độc.
Bà cũng viết : «Mẹ bà sợ bị bỏ vào một cái hộp to mà những người lạ mặt tới khiêng đem vất ở một nơi nào đó, …». Bà kể rằng chị của bà cố gắng giải thích để trấn an bà cụ …và qua những lời trấn an đó ta cảm nhận được như những trấn an cho chính bản thân của những người … chưa phải chết tức nhưng dù thế nào đi nữa thì cũng sẽ phải đối diện với cái chết một ngày nào đó.
Trong Một cái chết thật nhẹ nhàng, Simone de Beauvoir, cũng đề cập tới vấn đề an tử hay trợ tử, sự giằng co giữa quan niệm của nhà thờ Công giáo và của người không theo đạo. Một vấn đề cấm kỵ (tabou) lúc đó.Thế giới của bệnh viện cũng được bà miêu tả- công việc của những y tá, liên hê với người bệnh, … – , từ người trong cuộc, ngay giữa những năm 1960, lúc mà Xã hội học về Y khoa còn rất sơ khai. Những câu chữ viết, cốt ý là khách quan, nhưng sự dồi dào chi tiết có thể được diễn dịch như cách mà Simone de Beauvoir dùng để giải tỏa cho con tim đau khổ của mình lúc phải chứng kiến cái chết của mẹ bà.
Cái chết và sự già cả là một đề tài làm Simone de Beauvoir suy nghĩ như một thiệt thòi.
Simone de Beauvoir phân tích trong từng chi tiết: già cả vì những yếu tố sinh học, ta sinh hoạt chậm hơn, ta mau mệt hơn, … nhưng nhất là ta mất chổ đứng trong xã hội.
Hết lên tiếng về thân phận phụ nữ, năm hơn 50 tuổi, bà viết 800 trang tranh đấu giành quyền cho người già.
Thấm nhuần triết lý hiện sinh, Simone de Beauvoir, hơn ai hết ý thức rằng mình không tự do, không làm chủ được định mệnh của mình. Mà trường hợp điển hình là thân phận của người già – Càng già càng ít quyền. Trong khi đó những khuôn mẫu, những ràng buộc, những yếu tố xã hội – gia đình, lịch sử, văn hóa, … – định đoạt cho ta.
Văn hóa Á đông bảo «Kính lão đắc thọ» nhưng phần đông các nền văn minh, trong quá khứ, xem người già là một gánh nặng – người già không thể góp phần sản xuất hay xây dựng xã hội. Gánh nặng này là một nguy cơ có thể làm lung lay cho sự sống còn của xã hội .
Nhưng người già là những người đã góp công cho xã hội, bảo vệ tuổi già đúng ra là thể hiện một sự đối đãi công bằng có trước có sau. Thế nhưng xã hội là một tổng thể không cần lý luận, không biết ơn và bỏ xó người già. Hơn ba phần tư, dựa trên các dữ kiện thống kê, ở đây Simone de Beauvoir viết như một nhà xã hội học, người già sống trong nghèo khổ.
Bà viết Ngày xưa kinh nghiệm cần cho xã hội. Bây giờ xã hội xem kinh nghiệm là lổi thời . Thế có nghĩa là văn hóa xã hội không còn kính nễ người già.
Bà bảo vệ thân phận xã hội của người già và xem đó như cuộc chiến của chính bản thân mình. Bà dẫn cả một đoàn truyền hình Thụy Điển đi thăm và quay phim một nhà dưỡng lão ở ngoại ô Paris, nơi các người già mòn mõi ngồi bên cửa sổ nhìn thế giới bên ngoài như từ một nhà tù nhìn ra, họ thèm cuộc sống ở bên ngoài, họ chờ đợi một cuộc viếng thăm nào đó của con cháu, … Vì ở nhà dưỡng lão là sống tâm trạng bị gia đình bỏ rơi, bị bỏ xó, ở ngoài lề của xã hội.
Sự đau khổ vì tuổi tác và cái chết là một vấn đề bám theo Simone de Beavoir trong hai thập niên, nếu ta tính từ khởi điểm lúc bà viết Một cái chết thật nhẹ nhàng tới lúc bà xuất bản quyển Tuổi già.
Trong một năm, chỉ có một mùa xuân và trong cuộc đời chỉ một lần ta trẻ là một câu bà viết trong La vieillesse.
Lời chót ?
Simone de Beauvoir đã sống một đời đầy sáng tạo. Bà đã đưa đường dẫn lối cho ít nhất là hai thế hệ phụ nữ từ Tây sang Mỹ – từ thế hệ của thập niên 30 tới thập niên 80. Bao nhiêu ngàn trang viết ?
Thế nhưng kết luận của bà là «tôi đã bị đánh lừa» (j’ai été flouée – trong La force des choses, 1963) bốn chữ như nói lên một sự tiếc nuối cho một đời không thỏa mãn.
Tác giả bài này xin ghi lại đây một câu khác của bà để kết luận:
Trong những giọt nước mắt còn đọng lại một niềm hi vọng (Dans toutes les larmes s’attarde un espoir trong Les mandarins, Những vị quan lại, 1954). Bà gián tiếp thừa nhận là có những giọt nước mắt ?
"Có lẻ phải là người đau khổ mới viết một câu đơn giản và đẹp như thế".
Viết thêm vào
Có những giọt nước mắt? Dĩ nhiên rồi. Không đường đời nào được trải toàn hoa hồng. Rất nhiều phụ nữ, nhất là phụ nữ Việt Nam, suốt đời lo cho chồng, cho con… Bổn phận đè nặng trên hai vai, họ thực thi ba đảm đang, giỏi việc nhà, việc sản xuất và cả việc nước. Họ cũng phải đối mặt với tuổi già, với ốm đau… Rốt cuộc, như Simone de Beauvoir, biết bao nhiêu lần, những người phụ nữ ấy đã … cắn răng – serrer les dents – vượt khó. Chỉ khác với Simone de Beauvoir một điểm: họ không có khả năng viết như bà. Họ âm thầm hi sinh và nuốt những giọt nước mắt …
Tài liệu tham khảo:
1. Simone de Beauvoir, Lettres à Nelson Algren – Un amour transatlantique 1947-1964, texte établi, traduit de l’anglais et annoté par Sylvie Le Bon de Beauvoir, NXB Gallimard, 1997.
2. Simone de Beauvoir, Jacques-Laurent Bost, Correspondance croisée 1937-1940, édition établie, présentée et annotée par Sylvie Le Bon de Beauvoir, NXB Gallimard, 2004.
3. The Patagonian Hare: A Memoir, Claude Lanzmann. NXB Atlantic, 2012.
4. Claudine Monteil, Les Amants de la Liberté, Sartre et Beauvoir dans le siècle, NXB Calmann-Lévy, 1999.
5. Pierre Tevanian et Sylvie Tissot, Les mots sont importants. NXB Libertlia, 2010.
![Nước mắt đàn ông ở Trung Quốc thời Tống (960-1279) [Kỳ 1]](/storage/P9b2AXsvHQIiBa2usqdDEQAsIdw6LrRRMv8nVEJV.jpg)
Hôm nay
Hôm qua
Tất cả