LỜI GIỚI THIỆU

Hiện tại, giáo dục đang là “điểm nóng” ở khắp các diễn đàn trong và ngoài nước. Tuy nhiên, khi bàn luận và thực thi giáo dục, người ta thường chỉ chú ý tới giáo dục trường học và giáo dục xã hội mà lãng quên giáo dục gia đình.

Đấy thực sự là một sai lầm lớn!

Nếu nhìn nhận giáo dục ở nghĩa rộng, gia đình sẽ là ngôi trường đầu tiên và ở đó cha mẹ là những nhà giáo dục vỡ lòng có sức ảnh hưởng đầu tiên và lớn nhất tới trẻ. Mặc dù là giáo viên và đang nghiên cứu về giáo dục, trong dòng chảy hối hả của cuộc sống thường ngày, tôi cũng đã bỏ quên giáo dục gia đình cho tới khi biết mình sẽ được đón con trai chào đời trên đất Nhật. Kể từ đó, vượt qua phạm vi nghiên cứu của mình, tôi bắt đầu tìm

kiếm và đọc những sách về giáo dục gia đình của người Nhật. Sự gặp gỡ với Sổ tay giáo dụcgia đình Nhật Bản, cuốn sách được Bộ giáodục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản biên soạn và cấp phát miễn phí tới từng hộ gia đình có nhu cầu, là sự gặp gỡ đầy tình cờ và cũng đầy nhân duyên như thế.

Tôi đã đọc nó say mê suốt ba ngày trong tâm trạng đầy hưng phấn. Cuốn sách đã “khai sáng” cho tôi rất nhiều điều về giáo dục gia đình. Sau nhiều ngẫm nghĩ, tôi quyết định dịch nó ra tiếng Việt với mong ước nhỏ nhoi mang lại thông tin tham khảo hữu ích cho độc giả Việt Nam. Hi vọng cuốn sách đúng như tên gọi của nó sẽ gợi mở cho bạn đọc nhiều điều bổ ích.

Nhật Bản, tháng 7 năm 2015

Nguyễn Quốc Vương

1. GIA ĐÌNH LÀ GÌ?

Những gì trẻ được trang bị ở gia đình sẽ theo trẻ trong suốt cuộc đờ

Theo bạn, mơ ước lớn nhất của trẻ là gì?

Khi hỏi trẻ: “Em có mơ ước gì đối với gia đình của mình không?”, thì cho dù là ở độ tuổi nào đi nữa, câu trả lời của phần đông các em đều là “được vui vẻ ở bên gia đình”. Một việc đương nhiên như vậy mà giờ đây đã trở thành ước vọng lớn nhất của mọi đứa trẻ. Chúng tôi mong rằng, với tư cách là cha mẹ các bạn hãy tiếp nhận nghiêm túc hiện thực ấy. Cũng đã từng có thời gian người ta nghĩ rằng, chỉ cần đem lại cho trẻ những vật chất cần thiết là đủ để chúng trưởng thành; nhưng giờ đây không thể có được những gia đình vui vẻ và bình yên nếu như thiếu đi sự hợp tác một cách có ý thức của tất cả các thành viên trong gia đình.

Vì con và cũng vì bản thân mình, các bậc phụ huynh hãy một lần nữa cùng nhìn lại gia đình.

Hãy xây dựng gia đình vui vẻ, bình yên!

Nếu cha mẹ không biết coi trọng bản thân thì cũng không biết coi trọng con cái

Nuôi dạy con là việc hệ trọng, nhưng công việc mưu sinh bận rộn đến mờ mắt hằng ngày khiến người ta trở nên mỏi mệt. Sự căng thẳng đó của cha mẹ sẽ truyền đến con cái. Chính vì lẽ đó, việc cha mẹ cần phải tạo ra thời gian riêng cho bản thân và giữ tinh thần mình luôn sảng khoái là điều vô cùng quan trọng. Hãy tạo ra khoảng thời gian thư giãn bằng cách vợ chồng giúp đỡ lẫn nhau, phát huy hiệu quả của các tổ chức, mạng lưới giúp nuôi dạy con hay tiếp nhận sự giúp đỡ của những người hỗ trợ trông trẻ, bạn bè, các hệ thống dịch vụ…

Hơn nữa, bạn cũng đừng bao giờ gặm nhấm nỗi đau khổ khi nuôi dạy con một mình mà hãy dũng cảm tìm kiếm sự tư vấn ở các trung tâm y tế, trung tâm tư vấn giáo dục gia đình hay trung tâm tư vấn trẻ em... Ngay cả

các trường mẫu giáo và Vườn trẻ được công nhận^(*)cũng tiến hành trợ giúp việc nuôi dạy đối với cả những trẻ không được gửi ở đây. Cách thức tiến hành thay đổi tùy theo nhà trẻ. Vì vậy, trước hết bạn hãy thử đến hỏi những nhà trẻ đó. Những gia đình mà cha mẹ lúc nào cũng tươi cười vui vẻ sẽ khiến cho con cái cảm thấy hạnh phúc.

Mức độ hiểu biết của cha mẹ đối với cuộc sống thường ngày

Mắng con một cách cảm tính

Mệt mỏi với thái độ của con

Khi nhìn thấy tình trạng của con liền cảm thấy lo lắng

Lỡ tay đánh con

Hiểu biết

Hoàn toàn không hiểu biết

(*) Vườn trẻ được công nhận là các cơ sở thuộc hệ thống nhà trẻ, trường mầm non ở Nhật được các chính quyền địa phương, tỉnh, thành phố trực thuộc công nhận từ tháng 10 năm 2008, có chức năng:

(1)  Thực hiện cả chức năng nhà trẻ và mẫu giáo.

(2)  Tiến hành việc trợ giúp nuôi dạy trẻ em ở địa phương. Thông tin về các “vườn trẻ được công nhận” có thể tìm

kiếm trên trang web http://www.youho.go.jp.

Khuôn mặt tươi cười của cha mẹ sẽ tạo ra khuôn mặt tươi cười của con cái!

13

Hi

hi

Lạ nhỉ, sao con người chỉ tươi cười chút thôi là người khác đã thích rồi?

Ông xã làm cho tôi món

thịt quay   _{Bố ơi, mua}đi, một lần   _{cho con}thôi được    _{cái tivi}^không?    để trong

phòng con đi!

Cái đó bố đã nói là sang năm mà…

Bố ơi! Bố mua áo khoác mới đi!

Mua áo khoác cơ!

14

Nuôi dạy con là việc của người mẹ?

Trong quá trình mang thai, người mẹ phải trải qua thời kỳ thai nghén, bụng to khó cử động và cả tâm trạng không ổn định, nên việc hỗ trợ một cách chu đáo của người bố là rất quan trọng. Đây cũng là thời kỳ quan trọng để chuẩn bị tâm thế làm cha, làm mẹ. Vì vậy, việc nương tựa lẫn nhau sẽ làm cho sợi dây gắn bó giữa vợ và chồng trở nên bền chắc.

Người ta cũng chỉ ra rằng, trong quá trình nuôi con, việc phó mặc trách nhiệm nuôi dạy con cái cho người mẹ đã khiến sự hiện hữu của người cha trong gia đình nhạt đi. Nếu như không có sự thông cảm và hợp tác của người cha trong quá trình nuôi dạy con cái thì sự lo lắng và cảm giác áp lực trong việc nuôi dạy con của người mẹ sẽ tăng lên và có thể dẫn đến sự gắn bó quá mức giữa mẹ và con.

Từ khi người mẹ mang thai, việc người cha đảm nhận tích cực hơn vai trò của mình trong

15

nhà và việc hai vợ chồng thường xuyên trao đổi về chuyện nuôi dạy con rất quan trọng.

Đó là việc cha mẹ mong muốn trưởng thành hơn qua việc nuôi dạy con cái.

Vợ chồng hãy cùng nhau nuôi dạy con cái!

16

À thì…

Bố nó đã rửa hết chén bát rồi sao?

Chắc bố nó cũng rửa cái chảo sáng bóng này rồi phải không?

Thôi mẹ nó cứ nghỉ đi. Bà bầu dễ mệt lắm đấy.

Ái

chà!

Cảm ơn bố nhé! Em làm mì xào luôn đây.

17

Nói chưa chắc đã hiểu nhưng nếu không nói thì sẽ không biết gì

Việc gia tăng trò chuyện giữa vợ và chồng, giữa bố mẹ và con cái là nền tảng của việc vun đắp gia đình. Thực tế thì cả vợ và chồng đều mong người kia là người bạn mà mình có thể tâm sự bất cứ chuyện gì.

Vợ chồng hãy cùng trò chuyện về việc sẽ chào đón con trong tư cách là thành viên mới của gia đình như thế nào, sẽ vun đắp gia đình ra sao và nuôi dạy con theo cách nào.

Để gia tăng các cuộc trò chuyện hằng ngày thì cả vợ và chồng phải cùng nỗ lực ăn cùng nhau càng nhiều càng tốt, cùng nhau nói về những việc đã xảy ra trong ngày, cùng nhau làm việc nhà, chơi thể thao hay tham gia hoạt động tình nguyện ở địa phương là rất quan trọng.

Chuyện trò nhiều sẽ khiến sợi dây gắn bó vợ chồng thêm sâu sắc!

18

19

Sự lạc quan của cha mẹ sẽ truyền tới con

Ở những gia đình cả hai bố mẹ cùng đi làm, thì do bố mẹ vừa phải đi làm vừa nuôi con, nên thời gian tiếp xúc với con có xu hướng ít đi. Tuy nhiên, việc cha mẹ luôn nghĩ về con và nỗ lực hướng đến tương lai tốt đẹp chắc chắn sẽ có ảnh hưởng lớn đến trái tim của con.

Vậy nên, các bậc cha mẹ đừng để mình phải chịu đựng những nỗi khổ đau mà hãy tiếp nhận sự hợp tác, giúp đỡ của họ hàng, bạn bè, sử dụng tích cực các hệ thống trợ giúp nuôi dạy con cái như trung tâm tư vấn ở địa phương, những người trợ giúp nuôi dạy trẻ, mạng lưới nuôi dạy trẻ để hành trình nuôi dạy con của mình lúc nào cũng vui vẻ và ý nghĩa.

Hãy nuôi dạy con

bằng tinh thần lạc quan, vui vẻ!

20

Những vấn đề không thể hiểu được nếu chỉ bằng kiến thức thông thường

Khi khổ sở lo lắng về những vấn đề của con như tệ bắt nạt hay việc con không muốn đến trường, phần đông cha mẹ đều bàn bạc với nhau hoặc với anh em, bạn bè, người thân trong gia đình. Tuy nhiên cũng có khi vấn đề sẽ không thể giải quyết nếu chỉ dựa vào việc đó. Bởi vì do sự biến đổi nhanh chóng của xã hội và sự đa dạng hóa của gia đình, có rất nhiều vấn đề khó có thể đưa ra lời khuyên phù hợp nếu chỉ dựa vào kinh nghiệm giáo dục hay nuôi con từ trước đến nay.

Những khi như vậy đừng e ngại mà hãy tìm đến các chuyên gia để được tư vấn.

Có rất nhiều địa chỉ cha mẹ có thể nhờ tư vấn như: thầy cô giáo, nhân viên tư vấn học đường, trung tâm giáo dục, tư vấn giáo dục gia đình, ban phụ trách tư vấn về thiếu niên

21

của cảnh sát, trung tâm tư vấn trẻ em, trung tâm phúc lợi sức khỏe tinh thần… Hãy tìm hiểu về đặc trưng của từng cơ quan từ đó chọn ra cơ quan thích hợp và dũng cảm tìm kiếm sự tư vấn.

Hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ bên ngoài nếu bạn cảm thấy quá khó khăn!

22

Cách sống của cha mẹ sẽ trở thành yếu tố giáo dục quan trọng nhất đối với con

Từ trước đến nay hình mẫu con người mà xã hội cần là những người chăm chỉ và biết vâng lời, nhưng từ giờ hình mẫu con người mà xã hội cần là những người biết tự suy nghĩ, sáng tạo, hành động và dũng cảm. Để giáo dục nên những người không chỉ quan tâm tới lợi ích của công ty mình mà còn tích cực chú ý đến gia đình, địa phương và toàn thể xã hội thì trước tiên bản thân cha mẹ phải hiểu được tầm quan trọng của điều đó.

Hãy để con thấy nỗ lực của cha mẹ trong việc tạo ra xã hội tốt đẹp hơn!

23

Con cũng kỳ vọng ở cha mẹ như cha mẹ kỳ vọng vào con

Việc cha mẹ quan tâm đến con cái được coi là chuyện đương nhiên, nhưng trong thực tế có bao nhiêu bậc cha mẹ thực sự quan tâm tới con?

Quan tâm đến con là việc hiểu biết về những vấn đề của con từ những chi tiết nhỏ nhất. Đó là việc lắng nghe con, cố gắng lý giải thế giới của con và cho dù không như mình nghĩ đi chăng nữa thì vẫn vui vẻ, bao dung chấp nhận.

Bằng việc biết ơn sự hiện hữu của con, tôn trọng và yêu thương con sâu sắc, mối quan hệ giữa cha mẹ và con sẽ ngày thêm bền chặt. Nếu cha mẹ tiếp xúc với con bằng tấm lòng quan tâm, trẻ em sẽ cảm thấy an tâm khi trò chuyện với cha mẹ và những dằn vặt về chuyện bắt nạt chắc chắn sẽ được làm rõ một cách tự nhiên.

Hãy luôn quan tâm đến con!

24

Cuộc điều tra so sánh quốc tế liên quan đến giáo dục gia đình

Năm 2004 - 2005 Trung tâm giáo dục Phụ nữ Quốc gia có tư cách pháp nhân hành chính độc lập đã tiến hành “Điều tra so sánh quốc tế về giáo dục gia đình” để xem xét về sự biến đổi của gia đình, tình hình giáo dục gia đình, ý thức của cha mẹ ở Nhật Bản và một số nước khác (Hàn Quốc, Thái, Mỹ, Pháp, Thụy Điển), làm rõ các đặc trưng và vấn đề của giáo dục gia đình Nhật Bản hiện đại.

25

Các nước là đối tượng điều tra: Nhật Bản,

Hàn Quốc, Thái Lan, Mĩ, Pháp, Thụy Điển)

Người Nhật Bản có tần số ăn tối cùng gia đình thấp thứ hai thế giới sau Hàn Quốc

Hàn Quốc

Thái Lan

Mĩ

Pháp

Thụy Điển

Chú thích: Điều tra được tiến hành với 1000 cha mẹ hoặc người có chức năng tương đương đang sống cùng với trẻ dưới 12 tuổi ở mỗi nước.

Nguồn: “Điều tra so sánh quốc tế về giáo dục gia đình năm 2004-2005”, Trung tâm giáo dục phụ nữ quốc gia

26

Cửa hàng gỗ Kimura

Có đầy đây. Các cháu cứ lấy đi!

Nhưng nếu nói là cô mang đến thì chẳng ai nghe nhỉ!

Hiện giờ thì nhà ông không có.

Ái

chà!

27

Vai trò của gia đình

Câu hỏi điều tra có nhiều lựa chọn để trả lời

Nơi sum họp của gia đình

Nơi nghỉ ngơi thư giãn

Nơi thắt chặt sợi dây gắn kết gia đình

Nơi con cái lớn lên bên bố mẹ

Nơi nuôi dưỡng tình yêu vợ chồng

Nơi sinh và nuôi dạy con

Nơi dạy con

Nơi chăm sóc cha mẹ

Khác

Không biết

28

2. NHỊP ĐIỆU CUỘC SỐNG

CỦA TRẺ EM

Nhịp điệu cuộc sống là một trong những nguồn năng lượng cho sự trưởng thành khỏe mạnh của trẻ em

29

Ngủ sớm, dậy sớm và ăn sáng

Hãy ngủ sớm và thức dậy đúng giờ quy định và ăn sáng hằng ngày. Điều này nghe có vẻ đơn giản, nhưng kỳ thực rất khó thực hiện. Tuy nhiên, có những tài liệu chứng minh rằng, những trẻ làm tốt điều này thì đều học tốt và vận động tốt.

Việc đi ngủ sớm, dậy sớm và ăn sáng sẽ giúp cho trẻ bắt đầu một ngày mới một cách khỏe khoắn. Vẫn có câu “Không gì tốt bằng dậy sớm”, “Trẻ hay ngủ là trẻ ngoan”.

Một lần nữa các bậc cha mẹ hãy suy nghĩ về những thói quen sinh hoạt cơ bản của trẻ.

Thời gian ngủ của trẻ ở độ tuổi trước khi đi học

Nguồn: “Điều tra bằng bảng hỏi về đời sống trẻ em lần thứ 3”, Trung tâm phát triển nghiên cứu giáo dục Benesse, 2005

Đối tượng điều tra: 2980 cha mẹ có con từ 1.5-6 tuổi ở khu vực thủ đô (Tokyo, Kanagawa, Chiba, Saitama)

 Tỷ lệ phần trăm học sinh tiểu học, trung học cơ sở ăn sáng

Câu hỏi: Em có ăn sáng hàng ngày không?

Học sinh

tiểu học

Cũng có khi không ăn

Học sinh

trung học

cơ sở

Cũng có khi không ăn

Có ăn hàng ngày      Có ăn sáng           Không mấy khi ăn sáng         Hoàn toàn không ăn

Nguồn: “Điều tra tình hình học lực-học tập toàn quốc năm 2009 (1.150.000. học sinh lớp 6 tiểu học và 1.080.000 học sinh lớp 9

trung học cơ sở”, Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản)

Xu hướng học sinh càng ăn sáng đều đặn càng có tỷ lệ câu trả lời chính xác cao

trong cuộc điều tra học lực Nhật Bản.

Câu hỏi: Em có ăn sáng hàng ngày không?

Học sinh lớp 6            Tỷ lệ trả lời chính xác              Học sinh lớp 9

Nguồn: “Điều tra tình hình học lực-học tập toàn quốc năm 2009” (1.150.000. học sinh lớp 6 tiểu học và 1.080.000 học sinh lớp 9 trung học cơ sở), Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản.

 Xu hướng học sinh càng ăn sáng càng có điểm số thể lực cao trong kỳ kiểm tra thể lực.

Mối quan hệ với hấp thụ bữa sáng

Điểm         Học sinh lớp 5 tiểu học            Điểm       Học sinh lớp 8 trung học cơ sở

Nguồn: “Điều tra thể lực, năng lực vận động , thói quen vận động toàn quốc năm 2008”, Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao khoa học và công nghệ Nhật Bản

31

Thời gian ngủ rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ

Thời gian ngủ của trẻ em đang trở nên muộn hơn và ngắn lại. Trong thế giới tràn ngập các kênh truyền hình phát suốt đêm và các cửa hàng kinh doanh suốt 24 giờ lan tràn khắp mọi nơi, ngay cả trong các gia đình, cuộc sống thiên về ban đêm của người lớn cũng đang cuốn theo cả trẻ em vào đó. Việc tạo ra thói quen ngủ sớm, dậy sớm và ngủ đủ rất quan trọng đối với việc xác lập nhịp điệu cuộc sống và sự phát triển khỏe mạnh của trẻ em.

Hãy tạo ra quy tắc ngủ sớm, dậy sớm trong gia đình và biến nó thành thói quen.

Hãy tạo cho con

có thói quen ngủ sớm, dậy sớm!

32

Một ngày bắt đầu bằng bữa sáng

Tại sao việc ăn sáng lại quan trọng?

Bữa sáng là xuất phát điểm của một ngày. Nhờ bữa sáng mà cơ thể được cung cấp năng lượng, phát huy và duy trì sự tập trung, động lực, thể lực và có thể giúp tạo ra nhịp điệu cơ thể trong ngày.

Đặc biệt, thời thơ ấu là thời kỳ quan trọng, hình thành nên các thói quen cơ bản của cuộc sống, trong đó có thói quen ăn uống. Việc hình thành ở trẻ em thói quen ăn sáng chu đáo cũng sẽ tạo ra nền tảng để có thể sống khỏe mạnh trong suốt cuộc đời.

Hãy ăn sáng chu đáo!

33

Thúc đẩy phong trào “ngủ sớm, dậy sớm và ăn sáng”

Vận động thích hợp, ăn uống điều độ, nghỉ ngơi và ngủ đầy đủ rất quan trọng đối với sự phát triển khỏe mạnh của trẻ em. Vì vậy, ở Nhật, Bộ giáo dục và Hội “ngủ sớm, dậy sớm và ăn sáng” toàn quốc đã phát động phong trào “ngủ sớm, dậy sớm và ăn sáng” từ năm 2006 với sự tán thành, hưởng ứng của đông đảo các xí nghiệp, đoàn thể nhằm giáo dục thói quen sinh hoạt cơ bản cho trẻ em, cải thiện nhịp điệu cuộc sống đồng thời nâng cao khí thế xã hội, nâng đỡ giáo dục gia đình ở các địa phương.

Biểu tượng với màu cam sống động được tạo ra thể hiện “sự thân thiện”, “dễ hiểu”, “dễ nhớ”, với hình mặt trăng thể hiện cho việc “ngủ sớm”; hình mặt trời thể hiện cho việc “dậy sớm”, đồng thời cũng thể hiện sức khỏe và nguồn năng lượng.

Website của cộng đồng “ngủ sớm, dậy sớm, ăn sáng” của Nhật

34                            http://www.hayanehayaoki.jp

3. DẠY CON

Dạy con đúng đắn là món quà quan trọng cha mẹ dành cho con

35

Trẻ em luôn cần hơi ấm của cha mẹ

Con người là thực thể luôn muốn được người khác hiểu và yêu thương, nhất là với những người thân cận, gần gũi, ruột thịt. Cũng có trường hợp con người trở nên tức giận khi bất mãn vì không được người khác hiểu tích tụ lại. Đương nhiên khi trẻ cáu giận, cả trẻ và cha mẹ đều không nhìn rõ nguyên nhân mà chỉ khổ sở cảm thấy tức giận, nhưng thực tế mọi chuyện đều có lý do của nó. Việc hằng ngày cha mẹ lắng nghe trẻ, suy nghĩ tích cực, đối xử bình đẳng và quan tâm sâu sắc tới trẻ sẽ khiến trẻ cảm nhận được tình yêu thương của cha mẹ. Khi trẻ cảm nhận được tình yêu thương thì khả năng trẻ đối diện với vấn đề bằng tâm thế bình tĩnh sẽ cao hơn. Từ đó, trẻ có thể tiếp nhận người khác hay các vấn đề một cách nhẹ nhàng và trưởng thành hơn.

36

Nam học sinh tiểu học

Nam học sinh trung học cơ sở

Nữ học sinh tiểu học

Nữ học sinh trung học cơ sở

Nguồn: “Điều tra về ý thức đời sống và ý thức thiếu niên”, 2008, Văn phòng chính phủ

Hãy giao tiếp để con có thể cảm nhận được mình đang được yêu thương!

37

Giao tiếp với trẻ ở thời kỳ trước khi đi học

Đưa đi mua sắm

Nói chuyện và nhìn vào mắt trẻ

Khi gọi trẻ phải làm cho trẻ trả lời

Nói cho trẻ nghe những điều mình nghĩ, mình cảm nhận được

Bế ẵm, vỗ về

Hỏi trẻ về những việc xảy ra trong ngày

Khi trẻ gọi thì dù đang bận việc gì cũng đáp lại cẩn thận

Tiếp nhận sự cảm động của trẻ và cùng cảm động với trẻ

Đọc ehon cho trẻ nghe

Không cho trẻ xem tivi vào lúc ăn cơm

Chú thích: Đối tượng điều tra là 3900 người cả nam và nữ trong độ tuổi từ 25 đến 54.

Nguồn: “Nghiên cứu điều tra về tái sinh sức mạnh giáo dục của gia đình”, 2001, Hội nghiên cứu giáo dục gia đình trực thuộc Viện nghiên cứu chính sách giáo dục quốc gia Nhật Bản

38

Trẻ em chưa thể kêu cứu rõ ràng

Những cảm xúc căng thẳng, sự thiếu vắng tình cảm thân mật, hoặc bao bọc hay can thiệp quá mức, đều có ảnh hưởng tới sức khỏe, tâm hồn của trẻ em và nó thường thể hiện ra dấu hiệu trên thân thể. Có vô số các dấu hiệu từ các triệu chứng như đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy, chán ăn, chóng mặt, đau đầu, sốt… đến việc ăn quá nhiều, mất ngủ, mút ngón tay, cắn móng tay… Nếu thấy trẻ có những dấu hiệu như vậy thì cha mẹ không nên chỉ nghĩ đến việc trẻ bị bệnh mà còn phải suy ngẫm xem liệu vấn đề tình cảm có phải là nguyên nhân hay không. Vấn đề không thể được giải quyết chỉ bằng những lời kiểu như “chỉ tưởng tượng là giỏi”, “làm nũng ấy mà”, “lười biếng thì có” mà việc quan sát tình hình, lắng nghe trẻ nói và lý giải điều đó là vô cùng quan trọng. Ngoài ra cha mẹ cũng cần phải trao đổi với các bác sĩ có liên quan.

39

 Ví dụ về các dấu hiệu của cơ thể, hành động phát sinh do vấn đề tâm lý.

Cơ thể: Đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy, chán ăn, chóng mặt, đau đầu, sốt,…

Hành động: Ăn quá nhiều, mất ngủ, cắn móng tay, mút ngón tay,…

Không được bỏ qua các dấu hiệu thể hiện trên cơ thể và ở hành động của trẻ em!

40

Không ai có thể sống một mình

Tất cả mọi người chúng ta đều cần giúp đỡ lẫn nhau để sống. Đó là điều hiển nhiên nhưng những trẻ được bạn bè, thầy cô và gia đình bao bọc lại đang dần dần khó nhận ra điều đó. Vào ngày nghỉ, cha mẹ hãy khuyến khích con tham gia các hoạt động ở địa phương và hoạt động tình nguyện. Việc phát hiện ra những gì bản thân có thể làm được, đem lại cho trẻ cơ hội hành động để có mối quan hệ với việc nâng cao ý thức “bản thân là một thành viên của xã hội” rất quan trọng. Bên cạnh đó, việc cùng hoạt động với nhiều người lớn là cơ hội tốt để suy ngẫm về cách sống và con đường trong tương lai cũng như hiểu biết của trẻ về quy tắc xã hội.

Trong quá trình gặp gỡ các tư duy, quan điểm giá trị khác biệt và trải nghiệm chịu đựng, nhường nhịn, thương thuyết, trẻ em sẽ trang bị cho mình tính xã hội.

Hãy phát huy tính xã hội của trẻ!

41

4. QUY TẮC TRONG GIA ĐÌNH

Quy định được đặt ra là vì ai?

42

Trẻ em vừa tuân thủ, phá vỡ các quy tắc, cam kết trong gia đình, vừa học về mối quan hệ giữa con người với con người cũng như tầm quan trọng của quy tắc xã hội

Trong quy tắc gia đình có quy tắc thuộc về đời sống như chào hỏi, giờ về nhà, giờ ngủ, sự chỉn chu và cả các quy tắc thuộc về đạo đức như không làm phiền người khác, không được nói dối… Để tạo ra tính nhất quán và hiệu quả trong việc dạy con, cha mẹ hãy thảo luận kĩ, đặt ra quy tắc và cùng con tuân thủ những quy tắc ấy. Bên cạnh đó, việc lắng nghe ý kiến của con và cùng con đặt ra quy tắc trong gia đình cũng rất quan trọng.

43

Hãy cùng con đặt ra quy tắc cho gia đình

Để xúc tiến phong trào “Cùng con đặt ra quy tắc cho gia đình” nhằm đề cao tầm quan trọng của việc thảo luận trong gia đình, vào tháng 7 năm 2009, chúng tôi đã tuyển chọn và tuyên dương các tác phẩm ưu tú từ các khẩu hiệu gửi tới.

“Sáng rồi! Dậy sớm! Đi bộ! Cơm ngon!”. “Đi ngủ trước 21h sẽ luôn luôn khỏe mạnh”.

“Hãy tuân thủ nhé - Cam kết nhỏ mấy - Cũng đừng có quên”.

“Cảm ơn! Hôm nay có thể nói bao lần?”.

“Này! Này! Trái tim cất tiếng, tấm lòng lắng nghe”.

“Giúp đỡ lẫn nhau. Quan tâm chia sẻ”.

“Đã rất cố gắng! Đã làm rất tốt! Thật tuyệt vời! Thật là hạnh phúc!”.

Hãy đặt ra các quy ước và quy tắc trong gia đình bạn!

44

Việc con nói gì cha mẹ cũng nghe không phải khi nào cũng là biểu hiện của sự yêu thương

Nếu quá dễ dàng mua cho trẻ những món đồ chúng đòi hỏi, trẻ sẽ dần mất đi khả năng nỗ lực, chịu đựng và sáng tạo để có được thứ mình muốn. Trẻ sẽ thèm khát vật chất một cách vô độ và không thể kiểm soát được cảm xúc của bản thân. Vậy nên, dù trẻ có đòi, cha mẹ cũng không nên dễ dàng đáp ứng mua các món đồ quá mức cần thiết. Hãy dạy trẻ biết tự lo liệu với số tiền tiêu vặt không quá lớn đã được quyết định sẵn.

Nếu thực sự nghĩ về con thì hãy dành cho con trái tim và tình cảm hơn là tiền bạc.

Hãy cho trẻ làm quen với sự chịu đựng!

45

Nhỏ thế mà nói cũng biết nghe lời nhỉ!

K h ò

46

Cần phải khen ngợi kịp thời khi trẻ làm việc tốt

Những người cho rằng “chỉ cần tốt với mình là đủ” hay “không tuân thủ quy tắc” là những người thường không được người khác tin cậy. Khi trẻ có những suy nghĩ như vậy mà cha mẹ không nghiêm khắc điều chỉnh cho trẻ thì có khả năng trẻ sẽ lầm tưởng rằng mình làm như thế là tốt. Cha mẹ cũng hãy từ bỏ ý nghĩ “chỉ cần được việc của con mình là xong”. Đối với những hành vi hay việc làm sai trái của trẻ, cha mẹ phải trách mắng thật lòng với sự yêu thương và dạy con đúng cách.

Cha mẹ cũng phải chú ý đừng để bản thân vi phạm các nguyên tắc. Hãy luôn là người cha, người mẹ được con cái tin tưởng và kính trọng.

Khi trẻ làm sai cha mẹ hãy nghiêm khắc trách phạt!

47

48

Trách mắng thiên về cảm tính không phải là dạy con

Dạy con rất quan trọng, nhưng cũng có trường hợp cha mẹ nghĩ rằng không thể không dạy và không kìm chế được, nên dẫn đến việc đánh con. Đấy có lẽ là do việc nuôi con gây nên sự căng thẳng, lo lắng và làm cho cha mẹ quên đi tình yêu đối với con, từ đó chuyển thành hành vi trách mắng.

Điểm mấu chốt của cách trách mắng giỏi là việc đứng trên lập trường của con - “phía bị trách mắng” để suy ngẫm. Hãy thử đặt mình vào vị trí của con để nghĩ xem “Nếu bị nói như vậy thì trẻ sẽ cảm thấy ra sao?”, “Trẻ sẽ tiếp nhận nó như thế nào?”.

Cách trách mắng làm tổn thương thân thể và trái tim con không những không có hiệu quả giáo dục mà còn có khả năng trở thành hành vi ngược đãi trẻ em.

49

Cảm xúc trong khi nuôi dạy trẻ

Mắng con một cách cảm tính

Lỡ đánh con

Chú thích: Điều tra 6131 cha mẹ có con đi nhà trẻ, mẫu giáo ở khu vực thủ đô, đô thị, các quận ở địa phương Nhật Bản.

Nguồn: “Điều tra cơ bản đời sống nuôi dạy con lần thứ 3” (bản dành cho trẻ ở độ tuổi trước khi đi học) (2008), Trung tâm phát triển nghiên cứu giáo dục Benesse.

Để bảo vệ trẻ em khỏi sự ngược đãi

5 điều để bảo vệ trẻ em khỏi sự ngược đãi:

(1)   Nếu thấy có gì “bất thường” hãy liên lạc ngay (Hãy thông báo ngay với các cơ quan chuyên trách).

(2)   “Thực ra là muốn dạy con…” chỉ là lời nói quanh co (Hãy dựa trên lập trường của trẻ để phán đoán).

(3)    Đừng chịu đựng một mình (Hãy làm những gì mà bản thân bạn có thể làm).

(4)   Nên đứng trên lập trường của trẻ hơn là lập trường của cha mẹ chúng (Sinh mệnh của trẻ là trên hết).

(5)Ngược đãi có thể xảy ra ở ngay xung quanh bạn (Nó không phải là việc gì quá đặc biệt).

Hãy thử đặt mình vào vị trí của trẻ - “phía bị trách mắng” để suy ngẫm!

50

“Ngược đãi trẻ em” là gì?

(1)  Ngược đãi thân thể (hành vi bạo lực như đấm, đá…).

(2)   Ngược đãi tình dục (thực hiện các hành

vi   dâm ô hoặc bắt trẻ thực hiện các hành vi dâm ô).

(3)  Bỏ rơi (lười biếng trong việc giám hộ trẻ).

(4)   Ngược đãi tâm lý (các hành động và lời nói làm tổn thương sâu sắc tới trái tim trẻ)^(*).

(*) Do sự sửa đổi của luật năm 2006, các hành vi sau cũng được xác định là ngược đãi trẻ em:

-   Làm ngơ trước sự ngược đãi của người sống cùng không phải là cha mẹ (giống như (3) ở trên)

-   Sử dụng bạo lực đối với vợ (hoặc chồng) trước mặt con (giống như (4) ở trên).

51

Số cuộc tư vấn về ngược đãi trẻ em ở Trung tâm tư vấn trẻ em

So với năm 1990, số vụ trong năm 2008^(*)tăng gấp 39 lần (Năm 1990: 1.101 vụ; năm 2008: 42.664 vụ, số liệu của Bộ sức khỏe, lao động và phúc lợi Nhật Bản).

(*) Số vụ tư vấn với tư cách như là “ngược đãi trẻ em” đang tăng lên hằng năm. Sự ngược đãi đến từ phía cha mẹ - những người mà trẻ tin tưởng nhất - sẽ làm tâm hồn trẻ phải chịu tổn thương sâu sắc. Khi nhận ra trẻ bị ngược đãi, hãy liên lạc ngay với văn phòng phúc lợi hoặc Trung tâm tư vấn trẻ em gần nhất. Việc phát hiện và ứng phó sớm là việc làm cấp thiết và quan trọng nhất. (DG)

52

Có những trẻ em cần sự giúp đỡ đặc biệt

Có những trường hợp cha mẹ cảm thấy khó khăn trong việc nuôi dạy con khi trẻ “gặp khó khăn trong giao tiếp bằng ngôn ngữ”, “nghịch ngợm, hiếu động không lúc nào chịu ngồi yên”… Đó có thể là vấn đề riêng của từng trẻ, nhưng cũng có khả năng trẻ bị mắc chứng tăng động giảm chú ý (LD.ADHD). Đây là chứng bệnh bẩm sinh chứ không phải là do cách nuôi dạy trẻ. Nếu như bạn lo lắng về sự phát triển của trẻ, đừng chịu đựng đau khổ một mình mà hãy thử tìm kiếm sự tư vấn ở các trung tâm tư vấn địa phương càng sớm càng tốt. Bằng việc phát hiện sớm và tiếp nhận lời khuyên của các chuyên gia và tiến hành các biện pháp hiệu quả, có thể cải thiện được tình hình khó khăn mà trẻ đang mắc phải.

Ngoài ra, chính phủ cũng thiết lập các website cung cấp thông tin giáo dục và địa chỉ

53

tư vấn về vấn đề khuyết tật trong phát triển của trẻ nhằm khai sáng sự hiểu biết cho người dân nói chung và những người làm công tác giáo dục trẻ khuyết tật nói riêng. Các cha mẹ Nhật có thể truy cập theo địa chỉ sau:

Trung tâm thông tin giáo dục khuyết tật phát triển (Viện nghiên cứu tổng hợp giáo dục đặc biệt quốc gia Nhật Bản):

http://icedd.nise.go.jp

Trung tâm thông tin khuyết tật phát triển (Bộ sức khỏe, lao động và phúc lợi):

http://www.rehab.go.jp/ddis/index.html

Hãy thử nghĩ đến khả năng trẻ có khuyết tật về sự phát triển!

54

Khuyết tật về sự phát triển là gì?

Ở đây, khuyết tật phát triển được giải thích dựa vào quy định trong “Luật trợ giúp người khuyết tật phát triển của Nhật Bản”.

Việc biết được trẻ em khuyết tật được phân loại vào nhóm nào là rất quan trọng, nhưng hiểu biết về cách ứng phó có hiệu quả dựa trên đặc tính cơ bản của sự khuyết tật đó còn quan trọng hơn.

1. LD (Khuyết tật học tập: Learning Disabilities)

LD chỉ tình trạng trẻ không chậm phát triển về mặt trí tuệ nói chung, nhưng trong các năng lực như nghe, nói, đọc, viết, tính toán, suy luận thì thể hiện sự khó khăn trông thấy đối với việc học tập và sử dụng các đồ vật nhất định.

Nguyên nhân được cho là có khuyết tật chức năng nào đó ở hệ thần kinh trung ương như não bộ. Các khuyết tật như khuyết tật thị giác, yếu tố môi trường không phải là nguyên nhân trực tiếp.

55

2. ADHD (Tăng động giảm chú ý: Attention - Deficit/Hyperactivity Disorder)

ADHD là khuyết tật trong năng lực chú ý và tính hiếu động theo độ tuổi hoặc là khuyết tật của hành động có cả hai đặc trưng này, gây khó khăn cho việc học tập và hoạt động xã hội. Triệu chứng được biểu hiện trước khi trẻ 7 tuổi và tình trạng đó sẽ tiếp tục. Người ta cho rằng nguyên nhân là do chức năng nào đó ở hệ thần kinh trung ương như não bộ gặp vấn đề.

3. Tự kỷ

Chứng tự kỷ thường được biểu hiện ra trước khi trẻ lên 3 tuổi, là khuyết tật hành động với đặc trưng là sự khó khăn trong hình thành mối quan hệ xã hội với người khác, chậm phát triển ngôn ngữ, có mối quan tâm, hứng thú hẹp và rất nhạy cảm với những thứ nhất định nào đó. Người ta cũng cho rằng, nguyên nhân của khuyết tật này là do chức năng nào đó ở hệ thần kinh trung ương như não gặp vấn đề.

Trong các chứng tự kỷ, người ta gọi chứng tự kỷ không đi kèm với sự chậm phát triển trí tuệ là “tự kỷ chức năng cao”. Bên cạnh đó, chứng bệnh Hội chứng rối loạn tự kỷ (Asperger Syndrome) cũng có đặc trưng thể

56

hiện ở sự khó khăn trong hình thành mối quan hệ xã hội với người khác, có mối quan tâm và hứng thú hẹp, có sự nhạy cảm đặc biệt với những vật nhất định nhưng nó không đi kèm với sự chậm phát triển về trí tuệ và ngôn ngữ.

*Người ta cũng gọi chung các khuyết tật có đặc trưng trùng khớp với chứng tự kỷ là khuyết tật phát triển ở nghĩa rộng hay Hội chứng rối loạn phổ tự kỷ (Autistic Spectrum

Disorder)^(*).

(*) Hội chứng rối loạn phổ tự kỷ là tên gọi để mô tả một nhóm các hội chứng rối loạn thâm nhập toàn bộ sự phát triển với khiếm khuyết chủ yếu trong quan hệ giao tiếp, truyền đạt, trí tưởng tượng, khả năng sinh hoạt và niềm vui hạn hẹp.

57

Những trẻ em phải lấy tivi làm bạn thật đáng thương

Nếu trẻ em mải mê với tivi, trò chơi điện tử, video, máy tính, điện thoại,… thì sẽ có ảnh hưởng xấu đến sự trưởng thành khỏe mạnh của tâm hồn. Trẻ sẽ thiếu trải nghiệm tiếp xúc với con người và thiên nhiên, không phát triển được năng lực xây dựng mối quan hệ với con người và lòng quan tâm tới người khác, cảm giác thực về sự sống và cái chết hời hợt, không phân biệt được hiện thực và giả tưởng…

Hãy tạo cơ hội cho trẻ tham gia vào các hoạt động vui chơi với bè bạn, trải nghiệm, tiếp xúc với thiên nhiên; đồng thời tạo ra các quy định để ngăn ngừa việc trẻ say mê quá mức tivi, trò chơi điện tử, video, máy tính, điện thoại,… và giúp trẻ có thói quen tuân thủ các quy định đó. Ví dụ như khi chọn các phần mềm trò chơi điện tử trên tivi, phải chú ý đến các dấu hiệu thể hiện độ tuổi của đối tượng sử dụng tùy theo nội dung trò chơi.

58

Mặt khác, cha mẹ hãy cùng xem những chương trình có ích với con và cùng con thảo luận về những chủ đề đó.

Dấu hiệu thể hiện độ tuổi đối tượng do CREO (Cơ quan kiểm định giải trí máy tính) thực hiện thông qua việc tiến hành đọc các phần mềm trò chơi dùng cho gia đình và xác định, thể hiện độ tuổi đối tượng tùy theo từng trò chơi. Tổ chức này tiến hành điều tra xem sự thể hiện bạo lực, tính dục và nội dung phản xã hội trong nội dung từng trò chơi ở mức độ nào, sau đó quyết định độ tuổi của đối tượng sử dụng.

Thông tin về hệ thống CREO và tình hình kiểm định các trò chơi có thể tìm thấy ở địa chỉ sau:

http://www.cero.gr.jp/rating.html

Không được để trẻ say mê quá mức tivi và trò chơi điện tử!

59

!

Câu

chuyện

nhà Honwaka

60

61

Thời gian xem tivi và video

Mỗi ngày (từ thứ hai đến thứ sáu) xem tivi, video, DVD bao lâu?

Học sinh lớp 6

Học sinh lớp 9

Học sinh lớp 6

Học sinh lớp 9

Nguồn: “Điều tra tình hình học lực-học tập toàn quốc năm 2009 (1.160.000 học sinh lớp 6, 80.000 học sinh lớp 9)”, Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản

Quầy mượn sách

62

Cách sử dụng điện thoại, máy tính

Điện thoại di động và internet là công cụ có ích hay có hại cho trẻ em còn tùy thuộc vào cách sử dụng. Do nó có thể kết nối tức thời với thông tin bên ngoài thế giới, cho nên khả năng trẻ em sẽ tiếp xúc với những mối nguy hiểm chưa từng biết tới cũng cao hơn.

Cha mẹ hãy cùng trẻ thảo luận xem “tại sao con lại muốn sử dụng” rồi quyết định có cho trẻ dùng hay không trên cơ sở của sự đồng thuận.

Khi cho trẻ dùng cần đặt ra các quy định trong gia đình đối với địa điểm, thời gian, mục đích sử dụng phù hợp với các giai đoạn phát triển của trẻ như: thiết lập chức năng lọc web, không được mang điện thoại di động vào phòng khi ngủ, không được dùng sau 10 giờ đêm trở đi…

Đồng thời, cha mẹ cũng cần dạy trẻ nên cẩn thận với việc sử dụng điện thoại ở nơi

63

công cộng với chế độ cài đặt “im lặng” và các phương pháp bảo vệ bản thân trước các nguy cơ như: không cho người lạ biết thông tin cá nhân, không gặp người lạ.

Cả nhà hãy cùng nhau suy nghĩ về cách thức sử dụng điện thoại di dộng và máy tính!

64

Cả nhà hãy cùng nhau trao đổi về đạo đức thông tin

Trong giao tiếp qua internet như trang web và email, do đối phương mà mình giao tiếp không nhìn thấy mặt, nên chỉ một nguyên nhân nhỏ cũng dễ phát triển thành rắc rối. Ngoài ra, còn có trường hợp “bắt nạt trên Internet” như vu cáo bằng những lời lẽ chỉ trích gay gắt gây tổn thương cho đối phương hoặc gửi các email nói xấu, khủng bố tinh thần. Trong cuộc sống thường ngày, việc dạy cho con hiểu rằng, trong giao tiếp với người không nhìn thấy mặt dễ ẩn chứa sự nguy hiểm và dễ làm cho đối phương bị tổn thương là rất quan trọng.

65

Ví dụ về quy định sử dụng điện thoại trong gia đình

-  Không sử dụng khi đang ăn cơm hoặc khi có mặt cả gia đình.

-    Khi sử dụng trong nhà phải dùng nó ở phòng khách.

-   Khi mang đến trường học phải tuân thủ theo nội quy của trường.

-    Không dùng theo cách làm tổn thương người khác.

-  Tuyệt đối không trả lời mail từ người lạ.

-    Không được cho người lạ biết về bản thân mình (tên, địa chỉ, số điện thoại, địa chỉ hộp thư).

-   Khi vi phạm quy định hoặc trong trường hợp làm phát sinh điều có hại thì sẽ bị cấm sử dụng điện thoại di động.

66

Để bảo vệ trẻ em khỏi thông tin có hại

Trên internet tràn ngập các thông tin có hại cho trẻ em. Ở trên đã đưa ra một trong các công cụ hữu ích để bảo vệ trẻ em khỏi thông tin có hại là “bộ lọc web”^(*), nhưng điều quan trọng nhất là việc phụ huynh nên dõi xem trẻ em đang làm gì trên internet.

(*) Bộ lọc web: Là phương pháp kỹ thuật làm cho không hiển thị các trang web được cho là không thích hợp với trẻ em dựa trên một số tiêu chuẩn nhất định như các trang web dành cho người lớn, các trang web bạo lực… Khi cho trẻ em sử dụng máy tính và điện thoại di động hãy sử dụng phần mềm lọc web (có cả các tổ chức cung cấp miễn phí). Đối với điện thoại di động thì hãy sử dụng các dịch vụ hạn chế truy cập các trang web có hại được các công ty điện thoại cung cấp miễn phí.

67

Thông tin liên quan đến đạo đức thông tin và phần mềm lọc web của Nhật Bản

-   Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản - Trung tâm hỗ trợ giờ học “đạo đức thông tin”: http://sweb.nctd. go.jp/support/index.html

-  Hiệp hội Internet:

“Về quy tắc sử dụng internet”: http:// iajapan.org/rule/

68

“Về phần mềm lọc web”: http://ww.iajapan. org/rating/

- Hội liên hiệp phòng chống tội phạm toàn quốc:

“Để thiếu niên an tâm sử dụng internet” :

http://www.iajapan.org/zenboren/ ansin2002.html

- Hiệp hội doanh nghiệp thông tin điện tín (TCA):

“Về sử dụng điện thoại di động, PHS-Dịch vụ hạn chế truy cập các web có hại”: http:// www.tca.org.jp/mobile/filtering.html

69

Cho trẻ làm việc nhà để trưởng thành

Đằng sau những lời nói, hành động lấy bản thân mình làm trung tâm và chậm tự lập của trẻ là sự tồn tại của việc trẻ chưa trang bị cho mình tư duy về trách nhiệm của bản thân. Dường như nhiều bậc cha mẹ có xu hướng nuông chiều con làm thay con mọi việc và không dạy con “tự làm những việc của bản thân”.

Việc quyết định các quy tắc trong gia đình như số tiền tiêu vặt, giúp đỡ bố mẹ tùy theo độ tuổi để thúc đẩy trách nhiệm và sự tự lập tương ứng với sự trưởng thành của trẻ khả năng, rất quan trọng. Trải nghiệm “mua thứ mình thích bằng tiền tiêu vặt của mình” đối với trẻ em sẽ trở thành thứ không gì có thể thay thế được.

Bên cạnh đó có thể nói việc giúp đỡ bố mẹ là bước đi đầu tiên học về việc nhà cần thiết tối thiểu cho cuộc sống. Việc trẻ có thể đi mua sắm hay sắp xếp, thu dọn trong nhà sẽ làm cho trẻ tự tin hơn.

Hãy giáo dục tinh thần trách nhiệm và sự tự tin cho trẻ em!

70

Ừ, chỉ có 20 yên thôi mà!

Đúng đấy cháu bé! Tôi trả lại anh 20 yên đây.

・

・

・

Nếu làm vậy mẹ mắng đấy. Lần trước bố không nhận lại tiền thừa mẹ đã chả mắng là gì?

71

Khi trẻ có phòng riêng, hãy nghĩ đến việc tạo ra quy tắc

Hiện nay xuất hiện rất nhiều vấn đề liên quan đến chuyện phòng riêng của trẻ. Ví dụ như, trẻ em giam mình trong phòng; những lời chú ý của cha mẹ không chuyển được tới con hay những cuộc trò chuyện giữa bố mẹ và con giảm... Bên cạnh đó, cũng có trường hợp phòng của con trở thành nơi phạm tội.

Để phòng riêng của trẻ trở thành nơi hữu ích cho sự trưởng thành của trẻ thì cần phải có quy tắc. Từng gia đình hãy đặt ra các quy tắc khi cho trẻ phòng riêng để cha mẹ có thể nắm chắc được tình hình của con như: phải xuất hiện ở phòng khách trước khi vào phòng riêng, không được khóa trái cửa phòng, trước khi đưa bạn thân vào phòng phải giới thiệu với cha mẹ, cha mẹ với trách nhiệm của mình khi cần có thể vào phòng con...

72

Về tình trạng phòng riêng của trẻ em

 Tỷ lệ trẻ em trả lời “có phòng riêng”

Nữ

Nam

Học sinh lớp 4      Học sinh lớp 6      Học sinh lớp 8      Học sinh lớp 11

Tỷ lệ học sinh đáp “có khóa trái phòng riêng” trong số những học sinh trả lời “có phòng riêng”

Học sinh lớp 4Học sinh lớp 6  Học sinh lớp 8  Học sinh lớp 11

Nữ

Nam

Chú thích: Đối tượng điều tra vào khoảng 2000 người/khối lớp

Nguồn: “Điều tra về sức khỏe tâm hồn và thói quen đời sống của học sinh”, 2002, Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản

Không được để cửa phòng con bị đóng kín!

73

5. THỜI KỲ DẬY THÌ CỦA TRẺ

Cả cơ thể và tâm hồn chuyển thành người lớn

 Thời kỳ dậy thì có thể được chia thành ba thời kỳ: Thời kỳ bắt đầu với tình trạng cả cơ thể và tâm hồn đều chưa hẳn là người lớn, nhưng cũng không còn hoàn toàn là trẻ con (sơ kỳ), tiếp theo là thời kỳ với trạng thái trung gian giữa người lớn và trẻ em (trung kỳ) và cuối cùng là tình trạng cả thân thể và tâm hồn người lớn được xác lập (hậu kỳ)^(*).

(*)Theo “Để ứng phó với thời kỳ dậy thì ở trẻ em” do Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản biên soạn.

74

Cả thân thể và tâm hồn đều chưa hẳn là người lớn, nhưng cũng không hoàn toàn là trẻ con

Tuổi dậy thì là thời kỳ mà sự trưởng thành về tâm hồn không theo kịp sự trưởng thành về cơ thể, nên trẻ em nào cũng dễ rơi vào tâm trạng bất an. Trẻ em sẽ đối diện với những ý nghĩ như “mình là ai?”, “mình nên sống như thế nào?” và bắt đầu nhận thức được rằng, “có một bản thân khác” đang nhìn vào mình. Chỉ một việc nhỏ trẻ cũng dễ bị kích động hoặc ngược lại có thể bị tổn thương và trở nên trầm uất. Mối quan tâm tới người khác giới dâng cao, trở nên khép kín đối với thầy cô, cha mẹ và bắt đầu giữ các bí mật của riêng mình.

Trái ngược với sự thay đổi nói trên của tâm hồn, cơ thể lại tiến triển mạnh mẽ thành thân thể của người lớn. Ở nữ giới bắt đầu có kinh nguyệt và nam giới bắt đầu xuất tinh. Ngoài ra, các xung động về tính dục có mối quan hệ

75

tới hàng loạt các hành động rắc rối, phong phú bao gồm cả các tội ác tình dục.

Vì vậy, trước hết cha mẹ cần phải làm sâu sắc sự hiểu biết của mình về tuổi dậy thì của trẻ.

Hãy có hiểu biết sâu sắc về tuổi dậy thì!

76

Trong giai đoạn dậy thì trẻ em rất dễ bị ảnh hưởng bởi bạn bè

Trong thời kỳ dậy thì, sự tồn tại của bạn bè có khi còn quan trọng hơn cả gia đình.

Cũng có khi trẻ coi trọng quy tắc của bạn bè hơn là gia đình và có thể nói dối cả cha mẹ để bảo vệ mối quan hệ bạn bè. Vì vậy, ảnh hưởng từ bạn bè là rất lớn và dễ phát sinh vấn đề bắt nạt. Cha mẹ cho dù có lo lắng thì cũng không cần phải tra hỏi chi tiết nhưng thông qua các cuộc nói chuyện thông thường hãy cố gắng hiểu các mối quan hệ giữa con và bạn bè.

Hãy biết về bạn bè của con!

77

Đồ ăn này Daisuke

Để anh mang vào cho.

Em mang đồ ăn vào cho hai đứa nhé!

Biết rồi! Tớ sẽ     Này, tớ

mang đồ đục lỗ   sẽ bấm lỗ

an toàn đến!       tai đấy.

Một việc thật ngu ngốc!

Quá 20 tuổi thì ai người ta làm mặt nạ trong lễ hội ở trường nữa chứ.

78

79

Bạn có nhận ra các dấu hiệu của con?

Người ta cho rằng, những vụ “bất ngờ phạm pháp” của những “trẻ em bình thường” đang tăng lên.

Tuy nhiên, cho dù nhìn qua là “trẻ bình thường” đi nữa thì chắc chắn trước đó đã phát ra các tín hiệu. Trong rất nhiều trường hợp dường như cha mẹ đã bỏ qua hoặc có nhận ra nhưng làm ngơ trước chúng.

Khi nhận ra các dấu hiệu, các bậc cha mẹ hãy thảo luận kĩ và cố gắng tìm cách nói chuyện với con để nỗ lực tìm ra đầu mối. Đừng làm ngơ trước hành động của con và khi cần thiết cần dũng cảm tìm kiếm sự tư vấn ở các trung tâm giáo dục, tư vấn giáo dục gia đình, ban tư vấn thiếu niên của cảnh sát, trung tâm tư vấn trẻ em, giáo viên, chuyên gia tư vấn trường học…

80

Các dấu hiệu thường có trước khi phạm pháp

-  Phàn nàn về sự khó chịu của cơ thể.

-   Hưng phấn quá mức đối với những việc nhỏ nhặt.

-  Có thái độ gay gắt với những người xung quanh.

-   Quần áo, phong cách đột nhiên trở nên lòe loẹt.

-  Sử dụng tiền một cách phung phí, sở hữu những thứ đắt tiền.

-   Thành tích học tập đột ngột sa sút, ngại đến trường, rời trường sớm.

81

Bắt nạt là hành vi đáng xấu hổ trong tư cách làm người

Bắt nạt là hành vi đê tiện. Việc cho rằng lỗi thuộc về trẻ bắt nạt và “trẻ bị bắt nạt cũng có lý do riêng” là hoàn toàn sai lầm. Cho dù là đùa hay chơi xấu, định làm cho người khác bất ngờ đi chăng nữa thì sự khổ sở, đau đớn của phía bị bắt nạt có khi trầm trọng đến độ sẵn sàng tìm đến cái chết. Việc làm ngơ hay giả vờ không thấy việc bắt nạt cũng tương tự. Cha mẹ cần trò chuyện nghiêm túc với trẻ về những điều đó. Và giả sử như khi biết trẻ mình bắt nạt trẻ khác thì ngay lập tức phải buộc trẻ chấm dứt.

Ngược lại, khi cảm thấy con mình bị bắt nạt thì hãy mau chóng trò chuyện với con. Chính những trẻ có trái tim nhân hậu lại thường hay bị bắt nạt và có trường hợp không biết bày tỏ nỗi khổ với ai. Hơn nữa, hãy nói với con rằng, cha mẹ luôn dõi theo con từng ngày, nên nếu

82

có chuyện gì dù nhỏ thì cũng hãy nói với cha mẹ. Không ai ngoài gia đình sẽ dõi theo từng hành động nhỏ của con. Hãy phát hiện ra những thay đổi nhỏ của con và ngăn chặn nỗi lo lắng cũng như đau khổ của chúng.

Nếu phát hiện ra con đang bị bắt nạt hãy liên lạc ngay với trường học. Để bảo vệ trẻ bị bắt nạt hãy tìm kiếm sự tư vấn xem có thể làm gì. Tùy theo từng trường hợp cụ thể mà có thể cần phải đổi lớp hay chuyển trường.

Cả gia đình hãy cùng nhau nghiêm túc suy nghĩ về hành vi bắt nạt!

83

Các biện pháp ứng phó với vấn đề bắt nạt trong trường học

84

Cơ cấu so sánh: Tỷ lệ phần trăm đối với tổng số trường học ở từng nội dung (Tiểu học: 22.878 trường, Trung học cơ sở: 11.019 trường).

Số liệu lấy từ “Điều tra về các vấn đề hành động của học sinh và vấn đề chỉ đạo học sinh” năm 2006, Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản.

85

Ăn trộm không phải là trò chơi mà là tội ác

Có những đứa trẻ phạm tội trộm cắp với lý do như muốn “tìm kiếm cảm giác mạnh”, thích “trò chơi cảm giác”, “vì bạn bè cũng làm thế”. Thậm chí, nhiều em còn không có cảm giác rằng mình “đang làm điều xấu”.

Cha mẹ cần nói rõ những điều gì là xấu và làm cho con hiểu rõ rằng, ăn trộm hay lấy cắp xe đạp thực sự là hành vi phạm tội.

Khi trẻ lỡ ăn trộm thì phải nghiêm khắc trách mắng, cùng với trẻ xin lỗi người bị hại, dạy trẻ biết chân thành nhận lỗi và quyết tâm không tái phạm.

86

Số lượng thiếu niên phạm tội hình sự: 90.966 người (số liệu năm 2008, so với năm trước giảm 11.9%). Số thiếu niên trên 1000 dân là 12.4 người.

(Số liệu lấy từ “Sách trắng cảnh sát năm 2009”, Tổng cục cảnh sát Nhật Bản)

Không tha thứ cho hành vi trộm cắp!

87

Bạn có nghĩ rằng, việc trẻ hút thuốc lá và uống rượu không có gì là quan trọng?

Khoảng thời gian trước năm 20 tuổi là thời kỳ đặc biệt quan trọng đối với sự trưởng thành về tâm hồn và cơ thể của trẻ em. Y học đã chứng minh rằng, việc uống rượu và hút thuốc lá ở trẻ em sẽ gây ra nhiều ảnh hưởng xấu như trẻ vị thành niên dễ bị ngộ độc cồn cấp tính, những người bắt đầu hút thuốc khi còn vị thành niên dễ bị ung thư phổi hơn người không hút… Ngoài ra, uống rượu, hút thuốc còn làm cho cuộc sống của trẻ rối loạn và nó là con đường dẫn tới việc lạm dụng ma túy. Cha mẹ đừng quay lưng làm ngơ với việc uống rượu, hút thuốc và nghĩ rằng nó là việc nhỏ. Hãy giải thích cặn kẽ để con hiểu rằng, đó là hành vi phạm pháp và có hại cho cơ thể.

Cha mẹ và con cái phải hiểu được sự nguy hiểm của ma túy!

88

Đã từng hút thuốc và bị ai đó nhắc nhở

Bố mẹ hoặc người bảo hộ

Giáo viên ở trường

Bạn bè

Họ hàng

Cảnh sát

Khác

Không có ai

Nguồn: “Điều tra ý thức về các biện pháp ngăn chặn thiếu niên hút thuốc, uống rượu”, 2008, Văn phòng chính phủ Nhật Bản

Chú thích: Đối tượng điều tra là người hút thuốc dưới 20 tuổi (195 người)

Không cho phép trẻ uống rượu, hút thuốc!

89

Để trẻ tự quyết định được rằng, “mình sẽ không nhúng tay vào ma túy”

Việc lạm dụng ma túy như thuốc gây ảo giác hiện đang lan rộng trong trẻ em. Nguyên nhân của tình trạng đó là việc có thuốc trong tay trở nên dễ dàng và trẻ em không hiểu được sự nguy hiểm của thuốc, cảm giác tội lỗi trở nên hời hợt như hiểu lầm là “có tác dụng giảm cân”.

Người bán chỉ nói những gì có lợi cho mình. Vì vậy, việc cha mẹ có thái độ cương quyết thể hiện rằng, chỉ dùng ma túy một lần cũng là phạm tội rất quan trọng. Hãy trò chuyện với con về việc thuốc rất khó bỏ và có nguy cơ gây nghiện, việc thân thể và cuộc đời bị phá hủy cũng như nỗi đau khổ của người nghiện và những người xung quanh là rất lớn…

Cho dù có bị dụ dỗ thế nào đi chăng nữa thì mối quan hệ tin cậy giữa cha mẹ và con sẽ vẫn có tác dụng giúp con tự bảo vệ mình.

90

Cha mẹ và con cái phải hiểu được sự nguy hiểm của ma túy!

Trẻ không nghe lời là bằng chứng cho sự khởi đầu của tự lập

Khi đến tuổi dậy thì hay thời kỳ phản kháng, do sự trưởng thành của tinh thần không đuổi kịp sự trưởng thành về thân thể cho nên chỉ một việc nhỏ trẻ cũng dễ bi kích động và tổn thương sâu sắc. Bên cạnh đó, mối quan tâm tới người khác giới và tình dục dâng cao. Khi cái tôi mạnh lên, trẻ trở nên khép kín với bố mẹ và giáo viên, giữ các bí mật và tâm hồn trở nên mất ổn định trong quá trình thay đổi để trưởng thành. Vì vậy, cho dù trẻ có không nghe lời cha mẹ cũng không cần thiết phải dao động hay dồn ép trẻ. Đây là bằng chứng của sự khởi đầu tự lập và tách ra khỏi cha mẹ của trẻ. Đừng can thiệp quá mức mà hãy dõi theo và tin vào năng lực của con. Tuy nhiên, điều này khác với cách tiếp xúc dè dặt. Hãy quan sát con một cách bình tĩnh và nỗ lực tăng cường các cuộc nói chuyện thường ngày với con.

91

“Tôi không nghe lời cha mẹ”

Chú thích: Đối tượng điều tra ở mỗi khối lớp là 2000 người

Nguồn: “Điều tra về sức khỏe tâm hồn và thói quen đời sống của học sinh” (2002), Bộ giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ Nhật Bản.

Không đúng

Tương đối đúng

Rất đúng

Hãy hiểu con và dõi theo con trong độ tuổi dậy thì thay vì né tránh!

92

Hạnh phúc không phải là thứ nắm trong tay mà có thể đó là việc trải qua thường ngày

Có thể nói, hạnh phúc là việc được sống nhờ vào sự nâng đỡ của những gì mà trái đất đem lại như gia đình, bạn bè, không khí và nước. Điều cần thiết để trở nên hạnh phúc là việc nhận ra hạnh phúc có trong cuộc sống thường ngày, biết ơn và nếm trải điều đó.

Việc tạo cho bản thân những thói quen từ nhỏ như sự biết ơn, coi trọng vật chất, giảm lượng rác thải, không ném rác ở biển hay núi, không sử dụng lãng phí điện, nước… rất quan trọng. Chính những việc nhỏ bé quanh mình đó sẽ nuôi dưỡng nên tâm hồn coi trọng môi trường của trẻ.

Hãy nuôi dưỡng tâm hồn quý trọng môi trường!

93

Giáo dục con đừng để bị lừa bởi cụm từ “giúp đỡ hẹn hò”

Mua bán dâm núp dưới cái tên “giúp đỡ hẹn hò” đang tăng lên. Phải cương quyết nói không với hành vi bán dâm để lấy tiền mua đồ hàng hiệu hay có tiền tiêu vặt.

Ngoài ra, người ta nói rằng, đằng sau hành động đó là những vấn đề thuộc về trái tim. Việc đối mặt với các vấn đề và sự căng thẳng nội tâm như sự cô đơn không tìm ra nơi trú ngụ ở gia đình, trường học cũng rất quan trọng. Hãy quan tâm, yêu thương và lắng nghe con. Khi đó hãy làm cho con hiểu rằng, “giúp đỡ hẹn hò” là mua bán dâm, phạm pháp và có nguy cơ bị lôi kéo vào băng đảng xã hội đen, ma túy, có nguy cơ dẫn đến có thai ngoài ý muốn, lây nhiễm các bệnh tình dục và để lại gánh nặng tinh thần về sau…

Số lượng các thiếu nữ được bảo hộ, giáo dục vì các hành vi tính dục vượt giới hạn

 (Người) Nguồn: “Khái quát về tình hình bảo hộ và giáo dục thiếu niên trong năm 2003”, Tổng cục cảnh sát Nhật Bản

6. AN TOÀN VÀ SỨC KHỎE

Hãy làm thế nào để trẻ có cả tâm hồn và cơ thể khỏe mạnh

95

Em bé trong bụng mẹ đang trưởng thành từng ngày

Hút thuốc và uống rượu khi mang thai có ảnh hưởng xấu tới thai nhi. Nhiều thai nhi phải đối mặt với nguy cơ tử vong hoặc mắc bệnh bẩm sinh khi thai phụ hút thuốc. Uống rượu cũng có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của thai nhi. Ngoài ra, việc bố hoặc thành viên khác trong gia đình hút thuốc cũng có ảnh hưởng tới thai nhi. Thai nhi sẽ dễ mắc các bệnh như viêm khí quản, hen, đột tử…

Đừng hút thuốc ở gần phụ nữ mang thai hay trẻ em để đảm bảo sức khỏe của thai nhi và trẻ em.

Không hút lá và uống rượu khi mang thai!

96

Cha mẹ hãy cố gắng để trẻ được an toàn

Người ta thường nói, “đừng có rời mắt khỏi trẻ vì chúng có thể gặp tai nạn bất cứ lúc nào”, nhưng việc trông chừng trẻ suốt 24 tiếng đồng hồ là việc khó khăn.

Hãy dự đoán trước hành động của trẻ và cố gắng phòng chống tai nạn. Ví dụ như những điều cần chú ý khi trẻ ở độ tuổi trước khi đi học là ăn hoặc uống nhầm dược phẩm, thuốc lá, ngạt thở, bỏng, ngã, ngạt nước. Đương nhiên ghế trẻ em ngồi phải được dùng đúng cách và không đặt những thứ trẻ em có thể cho vào miệng, bình nước nóng, nồi cơm điện ở nơi trẻ có thể với tay đến, không được cho trẻ tự tắm một mình. Ở ban công chú ý các vật có thể bị biến thành bệ để trèo leo, cần phải chú ý sửa đổi không gian sinh hoạt để làm sao giảm dần số lần phải quát con: “Không được!”.

Hãy học cách phòng chống, đối phó với nguy hiểm và tai nạn có thể xảy ra với trẻ!

97

Đời sống ẩm thực hỗn loạn sẽ làm cho cả cơ thể và tâm hồn rối loạn

Đối với trẻ đang trong thời kỳ phát triển về cơ thể và tâm hồn, ăn uống là việc vô cùng quan trọng.

Gần đây đang nảy sinh nhiều vấn đề có nguyên nhân xuất phát từ ăn uống như trẻ không ăn sáng, ăn một mình, khuynh hướng béo phì do hấp thụ quá mức chất dinh dưỡng, thói quen sinh hoạt không khoa học…

Để trẻ có được cơ thể khỏe mạnh, các bậc cha mẹ hãy cố gắng chuẩn bị bữa ăn cân bằng dinh dưỡng cho trẻ^(*).

(*) Có thể tham khảo website dưới đây để có thông tin “Hướng dẫn cân bằng dinh dưỡng trong bữa ăn”:

Trung tâm dịch vụ thông tin đời sống ẩm thực: http:// www.e-shokuseikatsu.com/

Hãy cho trẻ ăn uống đảm bảo cân bằng dinh dưỡng!

98

Tỷ lệ thực phẩm chủ yếu của học sinh

Ngũ cốc        Khoai         Đường        Dầu mỡ          Đậu            Cá            Thịt

Chú thích: Đối tượng điều tra gồm 339 học sinh tiểu học, 3395 học sinh trung học cơ sở

Về hướng dẫn cân bằng dinh dưỡng tham khảo web của Trung tâm dịch vụ thông tin đời sống ẩm thực http://www.e-shokuseikatsu.com/ 100% là giá trị tiêu chuẩn (lượng an toàn để duy trì, bảo vệ sức khỏe thân thể và tâm hồn)

Nguồn: “Báo cáo điều tra về tình hình bữa ăn của học sinh năm 2002”, Trung tâm chấn hưng thể thao Nhật Bản

99

Việc gia đình cùng nhau ăn uống rất quan trọng

Số trẻ em không ăn sáng đang ngày một tăng lên. Bên cạnh đó cũng phát sinh các vấn đề như béo phì hay ăn uống quá mức.

Đời sống ẩm thực không chỉ có ảnh hưởng sâu sắc tới sức khỏe cơ thể mà còn tác động tới cả sự trưởng thành của tâm hồn. Những bữa ăn gia đình sum họp sẽ chuyển tải tình cảm yêu thương của cha mẹ tới con một cách tự nhiên. Nhờ đó, niềm hạnh phúc và sự tin cậy sẽ phát huy tác dụng mạnh mẽ đối với tâm hồn của trẻ.

Hãy cố gắng quy định những ngày nào đó trong tuần cả nhà sẽ cùng ăn và biến nó thành thói quen của gia đình.

Hãy coi trọng việc gia đình cùng ăn uống bên nhau!

100

Việc biết về nguy hiểm sẽ giúp trẻ có thể bảo vệ bản thân

Trong thời kỳ là học sinh tiểu học với phạm vi hoạt động đột ngột mở rộng, những trường hợp gặp phải tai nạn hay bị lôi cuốn vào các vụ án ở những nơi người lớn không để mắt tới không phải là ít.

Điều quan trọng là bản thân trẻ em phải biết được những gì là nguy hiểm và trang bị cho bản thân phương pháp phòng tránh mối nguy hiểm đó. Vì vậy, việc nhắc đi nhắc lại nhiều lần để trẻ hiểu như “Con đường trước nhà ban ngày rất nhiều xe ô tô, nên việc con đi bộ một mình là rất nguy hiểm. Phải đi vòng xa hơn một chút, nhưng con hãy đi vòng qua con đường an toàn, ít xe khi cần đi đâu đó nhé” là rất quan trọng.

Trong quá trình nhắc đi nhắc lại như vậy, trẻ sẽ biết các mối nguy hiểm và học cách phòng tránh.

101

Ngoài ra, cũng có những mối nguy hiểm không lường trước được. Cha mẹ cũng cần dạy cho con biết phải làm gì khi bị người lạ quấy rối.

Khu vực nguy hiểm,

không nhiệm vụ miễn vào!

Hãy dạy cho con về cách thức phòng chống, xử lý các mối nguy hiểm hay tai nạn!

102

Khi muốn thoát khỏi người lạ thì hãy chạy đến nơi có người nhé!

Câu

chuyện

Công viên trẻ em              ^nhà

Honwaka

Phù!

Phù!

Phù!

Tìm thấy rồi!

Không, tôi là bố nó đấy. Tôi đưa nó đến khám nha sĩ mà nó chạy trốn!

(*) 110 là số điện thoại khẩn cấp của cảnh sát Nhật.                                                      ₁₀₃

7. VUI CHƠI – TRẢI NGHIỆM

CỦA TRẺ

Vui chơi giúp trẻ lớn lên

104

Vui chơi là công việc của trẻ em

Vui chơi rất quan trọng đối với sự trưởng thành của tâm hồn trẻ thơ. Đặc biệt trẻ nhỏ thông qua vui chơi mà làm cho các giác quan hoạt động, vận động, chế tạo đồ vật và tưởng tượng phát triển. Tuy nhiên, cùng với sự suy giảm các cơ hội vui chơi, việc chuyển từ vui chơi đùa nghịch ở ngoài trời vào chơi một mình ở trong nhà cũng trở nên đáng chú ý.

Ngoài ra còn xuất hiện những trẻ “không thể vui chơi” vì thích tivi hoặc không thể vui chơi trong tập thể khi bố mẹ quá quan tâm, ngại chơi ở bên ngoài…

Hãy nhận thức về tầm quan trọng của việc vui chơi ngoài trời đối với trẻ và cho trẻ vui chơi thật nhiều.

Hãy cho trẻ vui chơi thật nhiều ở bên ngoài thiên nhiên!

105

Bạn chơi cùng hàng ngày

Chú thích: Đối tượng điều tra là 3000 cha mẹ có con từ 0 đến 6 tuổi ở khu vực thủ đô Nguồn: “Điều tra bằng bảng hỏi về đời sống trẻ em trong độ tuổi trước khi đi học lần 3”, Viện nghiên cứu giáo dục Benesse năm 2005

106

Thời gian vui chơi, chơi thể thao ở ngoài trời