3-Chính sách của đại thần Arai Hakuseki:

3.1Chỉnh đốn lễ nghi theo phong cách Chu tử học:

Năm 1709 (Hôei 6), Shôgun đời thứ 5 Tsunayoshi chết. Vì ông không có con ruột nối dõi nên mạc phủ phải đem người cháu nội của (Shôgun đời thứ 3) Iemitsu thuộc chi Tokugawa vùng Kai (tỉnh Yamanashi bây giờ) về kế vị. Ông này trở thành Shôgun đời thứ 6 Ienobu (Gia Tuyên). Ông mới lên nhậm chức liền cho ngưng ngay một đạo luật mà người tiền nhiệm đã để di ngôn rằng bằng cách nào cũng không được bỏ: Shôrui.aware hay Luật xót thương các sinh vật. Đó cũng bởi vì nhiều người đã than vãn về sự áp dụng quá triệt để của đạo luật gây khó khăn cho sinh hoạt dân chúng. Ông cũng bắt đại thần đóng vai chính trong mạc phủ giai đoạn sau của đời Tsunayoshi là Yanagisawa Yoshiyasu phải về vườn. Thay vào đó, ông bổ nhiệm nhà nho và học giả Chu tử học tên là Arai Hakuseki (Tân Tỉnh Bạch Thạch, 1657-1725) và người thân cận của mình là Manabe Akifusa (Gian Bộ Thuyên Phòng, 1667-1720) vào hai chức vụ then chốt để giúp ông cải tổ chính trị.

Chính trị của Hakuseki kéo dài cho dù Ienobu (Gia Tuyên) chỉ làm Shôgun được hơn 3 năm thì mất. Hakuseki tiếp tục phò tá người con mới lên ba của Ienobu là Shôgun đời thứ 7 Ietsugu (Gia Kế). Chính trị thời ấy được các nhà viết sử gọi theo niên hiệu Shôtoku (1711-1716 của Thiên hoàng thứ 114 Nakamikado) thành ra Shôtoku no seiji (Chính Đức chính trị). Nội dung của nó như sau:

Trước tiên, nó nhắm chỉnh đốn lễ nghi, phong tục, quan chức trong nội bộ mạc phủ cho được rõ ràng trên dưới nhằm mục đích nâng cao quyền uy của Shôgun. Ví dụ như đang ở trong điện, chỉ nhìn áo xống một người là đủ biết người ấy chức tước, phẩm vị như thế nào.

Lại nữa, Shôgun Ietsugu (Gia Kế, mới lên 3) đã hứa hôn với một công chúa (con gái Thiên hoàng) lúc đó 2 tuổi mà đã được lập ra một chi nhánh gia đình thân vương mới mang tên là Kan.en no miyake (Nhàn viện cung gia)[1]. Như vậy Shôgun trở thành thân thích của Thiên hoàng và uy tín được nâng cao hơn nữa. Ta thấy rõ ràng ở đây Hakuseki đã áp dụng triệt để thuyết chính danh của đạo Nho. Năm 1710 (Hôei 7), hoàng tử thứ 8 của Thiên hoàng Higashiyama là Hidenomiya (Tú cung) cũng sáng lập một chi nhưng vào thời đó, việc lập ra một chi nhánh mới không dễ dàng chút nào mà lý do tài chánh là yếu tố quyết định. Vì vậy, việc công chúa 2 tuổi mà mở nổi phủ riêng có thể xem như một ngoại lệ. Lúc đó, cả triều chỉ có 3 miyake (cung gia) hay shinnôke (thân vương gia): Fushimi, Arisugawa, Kyôgoku. Trừ hoàng thái tử và đích tử các gia đình thân vương, hầu như tất cả các hoàng tử, công chúa đều phải xuất gia, tu hành ở các chùa chiền liên quan đến dòng họ mình (monzeki.jiin). Như thế mới thấy mạc phủ đã chịu tốn kém để tạo ra ngoại lệ cực kỳ hiếm hoi, tất cả cũng vì nâng cao uy thế của nhà chúa và nhân đó, làm cho triều đình và mạc phủ có cơ hội dung hòa. 

Mặt khác, trong quan hệ ngoại giao, Hakuseki cải thiện việc tiếp đón sứ bộ Triều Tiên đến thông hiếu (gọi là Triều Tiên thông tín sứ). Việc này xảy ra vào lúc sứ bộ bên đó được gửi sang để mừng Shôgun Ienobu mới lên nhậm chức. Cho đến khi ấy, sứ bộ chỉ được đón tiếp một cách sơ sài đạm bạc. Chính ra, từ khi ngoại giao Nhật Triều được khôi phục dưới đời Ieyasu, mỗi lần có sự thay đổi triều đại các Shôgun, nước Triều Tiên đều có gửi sứ sang mừng nhưng sự đón tiếp không được nồng hậu cho lắm.Theo thông tin của Hakuseki thì tiền thuế thu được vào năm 1709 (Hôei 6) chỉ có 77 vạn lạng mà kinh phí chiêu đãi sứ bộ đã lên quá 100 vạn lạng. Có thể ông tính cả chi phí cung ứng dọc đường cho họ mà riêng các tỉnh thành lớn như Kyôto, Ôsaka, Sunpu, Edo phải phụ đảm. 

Chính trị gia, nhà văn và học giả Arai Hakuseki

Trong quốc thư Triều Tiên gửi cho Nhật Bản, cho đến lúc đó chỉ đề “Nhật Bản Quốc Đại Quân điện hạ” thì nay được thế bằng xưng hiệu “Nhật Bản Quốc Vương”. Ý nghĩa của nó là khi người Triều Tiên gọi “đại quân”, họ xem chủ nhân nước Nhật không được thiên tử Trung Quốc sách phong. Hakuseki không bằng lòng, đòi sửa lại. Theo ông, trong tiếng Triều Tiên, chữ “đại quân” chỉ dùng để chỉ kẻ thần hạ, ví dụ như đích tử của quốc vương. Khi đòi hỏi phía Triều Tiên phải thay đổi lối xưng hô như vậy, Hakuseki nhằm hạ họ xuống và nâng cao địa vị của Shôgun. Thế nhưng đến đời Shôgun thứ 8 Yoshimune trở về sau, người Triều Tiên mượn cớ vì “tổ pháp” đã ấn định nên không thể đổi, lại giữ truyền thống gọi Shôgun là “đại quân” như cũ.

3.2 Chính sách kinh tế:

Chính sách kinh tế của Hakuseki có thể được mô tả như sau:

Trước hết là việc đúc lại tiền. Sau khi Shôgun mới đã lên ngôi, Hakuseki thành công trong việc đẩy Ogiwara Shigehide (Địch Nguyên Trọng Tú, 1658-1713) là người đã hiến kế đúc lại tiền thời Genroku và vẫn còn nắm chức Kanjô bugyô, trông coi chính sách tài chánh và sử dụng ngân sách ngay cả trong chính quyền mới. (Nhân đây cũng nói thêm là Shigehide bị nhiều người cáo buộc tội ăn hối lộ). Hakuseki cho thay đổi tỷ lệ vàng trong hợp kim làm ra đồng koban (thoi tiền vàng hình dầu dục trị giá ngang 1 lạng) Genroku để đúc ra đồng koban Shôtoku có chất lượng cao hơn, không thua kém đồng koban Keichô của đời trước nữa. Ý nghĩa của việc làm này là để hồi phục uy tín của mạc phủ và cũng để chèn ép không cho nạn lạm phát bùng lên.

Tuy mục đích tốt như vậy nhưng việc đổi đi đổi lại hoá tệ chỉ làm cho xã hội hỗn loạn.Nhân vì Hakuseki định ra tỷ lệ đổi tiền là một đồng mới (Shôtoku koban) ăn hai đồng cũ (Genroku koban) khi thu hồi tiền đã làm cho lượng hoá tệ lưu hành trong nước tụt xuống chỉ còn phân nửa và đưa vật giá tụt theo, khiến hoạt động kinh tế đình đốn, nói theo tiếng đời nay, sinh ra hiện tượng “giải lạm phát” (deflation).

Lại nữa, lúc ấy việc mậu dịch với ngoại quốc ở Nagasaki cũng gây thêm lo lắng vì số vàng bạc bị xuất ra ngoài quá nhiều. Để chặn đứng việc này, vào năm 1715 (Shôtoku 5), Hakuseki đã cho ban hành lệnh hạn chế mậu dịch mang tên Kaihaku goshi shinrei (Hải bạc hổ thị tân lệ[2] = Điều lệ mới về việc giao thương với tàu biển nước ngoài), cũng còn gọi là Nagasaki shinrei (Lệnh mới về Nagasaki) hay Shôtoku shinrei (Lệnh mới năm Chính Đức).

Trong thiên hồi ký nhan đề Oritaku shiba no ki (Ghi chép về những nhánh củi chụm)[3] , Hakuseki cho biết kể từ thời Edo cho đến lúc đó, tổng kết lại, Nhật Bản đã để người ngoại quốc thu lượm hết 1/4 số vàng và 3/4 số bạc mình có. Do đó, nhà nước phải nghĩ ra cách thức để khỏi để chảy máu hai thứ quí kim ấy. Kết quả là từ đó về sau, mỗi năm Nhật Bản chỉ cho phép 30 chiếc thuyền của nhà Thanh với hạn định tổng số thương ngạch tương đương 6.000 quan, 2 chiếc thuyền Hà Lan với tổng số 3.000 quan tiền được cập bến. Bằng cách nào cũng không để cho vàng bạc tuôn ra ngoài nhiều như trước nữa.

Thế nhưng tại sao trước kia Nhật Bản lại để kim ngân vào tay người nước ngoài nhiều như thế. Lý do là vì Nhật Bản chỉ buôn bán có một chiều (katabôeki, một là chỉ xuất khẩu, hai là chỉ nhập khẩu).Mậu dịch của Nhật Bản là chỉ nhập khẩu, họ mua tơ sống và các đồ tiêu dùng cao cấp và cứ tiếp tục trong bao nhiêu năm đem vàng bạc mình có ra mà trả.

Kể từ thời Chiến Quốc (Sengoku) cho đến đời Edo, có thể xem như Nhật Bản là một quốc gia có sức sản xuất vàng bạc hàng đầu. Tiếc rằng họ đã để số kim khí dự trữ ấy bị hao mòn một cách dễ dàng đến độ không còn gì nữa. Do đó, chính sách Hakuseki đề ra nhằm hạn chế mậu dịch và sau đó, giúp cho người trong nước có cơ hội sản xuất những mặt hàng tiêu dùng mà cho đến nay, họ cứ phải nhập khẩu. 

3.3 Vai trò học giả của Arai Hakuseki:

Cuối cùng, hãy nhìn lại sự nghiệp của Arai Hakuseki học giả để hiểu đầy đủ hơn về ông.

Trước tiên, Hakuseki đã chung đúc quan niệm về lịch sử của ông trong tác phẩm Tokushi yoron (Độc sử dư luận = Bàn thêm sau khi đọc sử). Năm 1712 (Shôtoku 2), nhân làm thị giảng cho Shôgun Ienobu, ông đã viết ra quyển sách ấy với một cách nhìn về lịch sử rất độc đáo.Trong sách, ông đã giải thích về những biến chuyển trong chính trị theo niên đại và sự phát triển của chúng kể từ thời các sekkan họ Fujiwara cho đến thời Toyotomi Hideyoshi thống nhất Nhật Bản. Một đoạn rất nổi tiếng như sau: “Bản triều đã trải qua 9 lần biến loạn (cửu biến) trước khi chính quyền vũ gia ra đời và lại trải qua 5 lần biến loạn (ngũ biến) kể từ thời vũ gia cho đến ngày nay”. Thêm nữa, ông còn viết Koshitsuu (Cổ sử thông) nghiên cứu lịch sử cổ đại và Hankanfu (Phiên hàn phổ) sắp xếp một cách có hệ thống niên phổ hành trạng các lãnh chúa quan trọng.

Bia kỷ niệm Giovanni Battsita Sidotti

Không những thế, nhân có nhà truyền giáo hội Jesuit người Ý tên là Giovanni Battista Sidotti (1668-1714) nhập cảnh vùng Yakushima (Ốc Cửu Đảo, gần Kagoshima bây giờ) trái phép, ông bèn thẩm vấn. Tài liệu về địa lý, phong tục phương Tây thu thập được đã giúp ông viết Seiyô kibun (Tây dương kỷ văn, 1715). Đó là một quyển sách được giữ bí mật (hihon = bí bản), chỉ lưu hành nội bộ giữa những người có trách nhiệm trong chính quyền. Ngoài ra ông cũng được lệnh của Shôgun soạn một quyển địa lý thế giới nhan đề Sairan igen (Thái lãm dị ngôn, 1713 và 1725), có tham khảo các bản đồ thế giới (càn khôn địa đồ) từ tài liệu của thương quán trưởng Hà Lan ở Nagasaki, các giáo sĩ như Sidotti và Mateo Ricci (1552-1610) , rồi dâng lên Ienobu.

Nếu đọc tập hồi ký “Ghi chép về những nhánh củi chụm”, ta thấy rằng qua đó, Hakuseki đã tỏ ra rằng về mặt chính trị cũng như học vấn, ông không bao giờ chịu thỏa hiệp. Trung thành với lý tưởng Nho giáo và những gì mình tin tưởng, ông là người có hành động nhất quán.