1. Tôi rất bực cái gã có tên là Đặng Thân. Gã không để tôi yên. Gã làm khổ tôi từ những cái viết của gã, truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ, rồi lại tiểu luận phê bình. Không giống ai. Nhiều khái niệm đã quen, nhiều quan niệm đã xong, nhiều định nghĩa đã ổn, nhiều thể loại đã gọn, gã xới tung cả lên, gã xoay trở, lật ngang lật ngửa, rối rít tít mù. Gã bày ma trận chữ: chữ ta chữ tây (Việt Nga Anh Pháp rậm rạp thừa thãi), chữ trong ngoặc chữ ngoài ngoặc, chữ phiên âm chữ phiên tự. Gã lập mê lộ nghĩa: đọc gã một lần đố hiểu gã nói gì. Tôi thì cứ nói thẳng là tôi không hiểu gã nói gì vì gã cứ nói những điều đơn giản thành phức tạp, dễ hiểu thành khó hiểu, bình thường thành bất thường (hay là ngược lại nhỉ, giống như câu thơ của Hoàng Chương họ Vũ “đời kiêu bạc không dung hồn giản dị” cũng được, cũng có thể là “đời giản dị không dung hồn kiêu bạc” cũng xong). Nhưng có thế mới là Đặng Thân chứ lị. Gã mở cuộc chơi văn chương của gã như một cuộc đỏ đen sấp ngửa và mời gọi mọi người vào chơi. Nhiều người thấy thích, vào, nhưng cầm chắc nhà cái là gã thắng cuộc. Vì đó là cuộc chơi chỉ có gã mới chơi được.

2. Cho nên tôi cực lực phản đối những ai coi Đặng Thân là nhà viết hậu hiện đại nhất-nhất của văn học Việt Nam hiện nay. Tôi, kẻ đã dịch cuốn sách nền tảng của lý thuyết hậu hiện đại thế giới – cuốn Hoàn cảnh hậu hiện đại (Jean-Francois Lyotard), tôi không coi Đặng Thân là hậu hiện đại gì sất. Gã là gã, vậy thôi. Gã như gã chính thực hiện nay mà ra đời một thế kỷ trước, nửa thế kỷ trước, tóm lại là sống ở vào một cái thời khác nay, thì do cái tư chất, khí chất, cái temperament trời cho ấy mà gã sẽ viết vậy thôi. Viết không giống ai. Viết rối rắm, phức tạp đối với người đọc vào chứ còn gã viết ra thì thấy rất chi là đơn giản, nhẹ nhàng, còn rõ ràng, khúc triết nữa. Như Nguyễn Huy Thiệp đó, khi viết truyện ngắn lịch sử “Vàng lửa” ông đâu có biết gì đến hậu hiện đại, càng không biết luận điểm nổi tiếng của Lyotard “hậu hiện đại là hoài nghi các đại tự sự”, nhưng bằng ba cái kết khác nhau đưa ra ở cuối truyện, nhà văn khi ấy mới xuất hiện trên văn đàn đã làm rúng động cả giới văn chương, sử học và xã hội về việc đặt lại cái nhìn lịch sử dân tộc thời cận đại. Vậy rồi mọi người lao vào tranh cãi cách đọc văn Nguyễn Huy Thiệp. Hậu hiện đại đấy, ngoài ý muốn của chính tác giả. Vậy rồi, có kha khá người viết học theo hoặc bị cuốn theo Nguyễn Huy Thiệp viết truyện có nhiều cái kết nhưng lại chẳng thành ra hậu hiện đại chút nào. Ở đây tôi nhớ ai đó đã nói, hình như Umberto Eco thì phải, rằng thời nào cũng có hậu hiện đại của mình. Nên trời đã sinh ra một Nguyễn Huy Thiệp như thế thì thế tất văn là thế. Trời đã sinh ra một Đặng Thân là thế thì tất thế văn như thế. Thêm một dẫn chứng nữa mà mười năm trước tôi đã dẫn ra. Ðó là Nguyễn Công Hoan. Trong hồi ký viết văn của mình, ông có nêu lên mấy kinh nghiệm viết truyện, trong đó có kinh nghiệm tìm hình thức trình bày truyện: “Trong đời tôi, ít được đọc ngoài, tôi rất lấy làm tự hào vì đã tìm ra một vài lối kể chuyện mà tôi cho là mới, là khác thường.” Ông kể ra truyện “Thế là mợ nó đi Tây” chỉ là những bức thư lẻ tẻ của người vợ đi du học bên Pháp viết cho chồng. Nhưng toàn thể là một câu chuyện tả sự hy sinh của người chồng được đền bù bằng lòng bạc bẽo của người vợ.” Ðặc biệt đáng chú ý là truyện “1930 – 1932” mà ông nói là “tôi không phải viết một chữ nào.” Hãy nghe lời ông kể: “Tôi đã cắt những mẩu báo đăng về một sự việc diễn ra trong hai năm này, với trình tự thời gian hẳn hoi, rồi dán lại, thành một truyện có đầu có đuôi xảy ra vì sự việc ấy.” Thế tức là Nguyễn Công Hoan đã làm truyện “cắt dán” (collage) từ rất lâu trước các nhà viết truyện hậu hiện đại. Không biết cái truyện “1930 – 1932” này bây giờ ở đâu, trong tuyển tập Nguyễn Công Hoan không thấy có, chưa chừng là người tuyển chọn không coi nó là truyện ngắn nên đã bỏ đi. Không dừng lại đây, Nguyễn Công Hoan còn “muốn thử viết những truyện mà cách trình bày khó khăn hơn: một truyện mà từ đầu đến cuối kết hợp bằng toàn những cảnh không liên quan với nhau; một truyện mà chủ động không phải là một người, mà là một tập thể; một truyện mà chỉ có lời nói của một người đương nói qua điện thoại.” Ông đã không thực hiện được dự định của mình, nhưng những cách viết ông muốn thử đã xuất hiện trong truyện hậu hiện đại, mặc dù chắc ông không hề nghĩ đến một “chủ nghĩa” nào, chỉ là những suy nghĩ tìm tòi của một người viết cốt sao cho cách trình bày truyện lạ, hấp dẫn. Thí dụ cách viết “một truyện mà từ đầu đến cuối kết hợp bằng toàn những cảnh không liên quan với nhau”, đấy chính là thủ pháp “gián đoạn” (discontinuity) các nhà văn hậu hiện đại ưa dùng.
3. Trở lại Đặng Thân. Nói gã không phải hậu hiện đại là tự thân. Chứ còn cái viết của gã ở thời nay thì bị phân loại hậu hiện đại không oan chút nào. Tiểu thuyết như 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] thì thách đố người đọc. Phê bình như Dị-nghị-luận|Đồng-chân-dung thì thách đố người viết. Trùng điệp trích dẫn. Trùng điệp liên văn bản. Ai ít đọc sách, đọc nhiều mà ít nhớ, nhớ nhiều mà ít thuộc, thuộc nhiều mà ít suy, nên cẩn thận khi đọc/xem Đặng Thân kẻo dễ điên đầu, tẩu hỏa nhập ma. Mà vẫn theo Lyotard, kẻ viết hậu hiện đại ở vị thế nhà triết học, viết bất quy tắc, viết xô đổ những lệ luật cũ, vừa viết vừa tạo giới hạn cho mình, thì Đặng Thân chính là kẻ đó. Ngẫm thực ra luận một cách khác (“dị nghị”), cũng là cách hình dung cái thực/thật ai cũng tìm kiếm (“đồng chân”).
4. Nhưng ai đọc/nghe bài này bảo tôi chối bỏ Đặng Thân là sai. Sai hoàn toàn. Sai một trăm phần trăm. Tôi quý gã. Vì gã không giống tôi. Vì gã khác nhiều người. Cái khác luôn bắt đầu từ cái lạ và luôn là sự khởi đầu cái mới. Thì cứ đọc Đặng Thân mà xem. Tiểu thuyết 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] là thách thức cách đọc. Tiểu luận phê bình Dị-nghị-luận|Đồng-chân-dung là thách thức cách viết. Chạm vào những văn bản này của gã người đọc/xem sẽ tức điên vì: À, thì ra có một thứ văn tiểu thuyết như thế, có một thứ văn phê bình như thế, đọc/xem khó hiểu, lâu hiểu, nhưng cứ phải đọc.
Và đó là thách thức có tên gọi Đặng Thân.
Và đó là thách thức Đặng Thân đặt cho mình
Và đó là lí do khiến tôi vừa yêu, vừa ghét gã.
Trong tình yêu chán nhất là không còn gì để nói.
Lời khuyên của tôi: Đọc cuốn này của Đặng Thân nên đọc đầu tiên bài về Từ Chi để có hứng đọc tiếp, còn như đọc bài về cuốn sách Đỗ Lai Thúy thì nên tìm đọc cuốn sách đó trước khi đọc bài của Đặng Thân.