Cuộc thi kiểm tra năng lực chuyên môn cho khoảng 5.000 giáo viên các cấp trong tỉnh Bắc Ninh [http://www.nguoiduatin.vn/nhieu-giao-vien-bi-muoi-mat-sau-cuoc-kiem-tra-chat-luong-a76879.html] có thể làm ta suy nghĩ:

1. Nguyên tắc kiểm điểm chất lượng của giáo viên có cái gì không ổn từ cơ sở. Kiểm điểm là một hình thức chế tài – dù là sau kiểm điểm sẽ không khiển trách hay sa thải.

Người đứng trên bục giảng được giao phó một «sứ mạng» lớn: đào tạo học sinh và thông thường trong sinh hoạt hàng ngày, giáo viên này chỉ có trách nhiệm trước và đối với học sinh mình. Kết quả mà học sinh đạt được là thành quả của giáo viên. Đối với các nhà giáo dục, thành quả của học trò là chỉ số, là biểu hiệu, là thước đo chất lượng của giáo viên.

Đó là văn hóa tự do giảng dạy mà cơ sở là lòng yêu nghề, lương tâm nghề nghiệp, chữ tín. Chữ tín ở đây không chỉ là sự tin cậy của giới quản lý giáo dục mà còn là sự tin cậy của cha mẹ học sinh, của toàn xã hội và nhất là lòng tin không điều kiện của ba mươi hay năm mươi học trò trong mỗi lớp, những trẻ mà tương lai hoàn toàn tùy thuộc vào sự «khai tâm giáo huấn» của thầy.

2. Hiện trạng cho thấy có một số giáo viên ... không đủ tiêu chuẩn nhất là qua báo chí và theo nhận xét của một số người – nhưng tiêu chuẩn gì ? Nếu giáo viên không đủ tiêu chuẩn thì phải tìm hiểu xa hơn: có thể vì đào tạo giáo viên có vấn đề, có thể vì ngành giáo dục hoàn toàn «quên» vai trò của đào tạo suốt đời, bồi dưỡng nghiệp vụ cho giáo viên mỗi năm, có thể xã hội không tạo điều kiện cho giáo viên làm tốt công việc «trồng người» của mình ... Ta đã tổ chức những khóa học thêm, học bổ túc cho giáo viên tại chức một cách thiết thực chưa? Ta đã chú ý đúng mức đến cuộc sống cho những người gõ đầu trẻ chưa?

3. Thi để kiểm điểm chất lượng cũng không ổn. Lại THI. Rõ ràng giáo dục của ta vẫn quá nặng nề việc thi cử. Học để thi, bây giờ người đi dạy cũng phải ... đi thi.

Đánh giá học trò đã là một vấn đề khó. Đánh giá xếp hạng, đánh giá để đi tiếp, đánh giá như thế nào, cơ sở của đánh giá,... [xin xem tiếp ở đây: http://dantri.com.vn/c202/s202-450575/ban-ve-cach-thuc-cham-diem-hoc-tro.htm]
Đánh giá giáo viên còn tế nhị hơn nữa. Thế nào là một giáo viên giỏi ? «Giá trị» của một giáo viên là giá trị trong một hoàn cảnh đặc thù, trong liên hệ với học trò, một liên hệ như ... cá với nước. Tách giáo viên ra khỏi môi trường lớp học, để một giáo viên trước một «bài thi», là làm biến dạng sự đánh giá. Tình thế thành giả tạo, miễn cưỡng. Đó là chưa nói đến nội dung của «bài thi» và những tiêu chí để chấm bài thi hay khả năng của người chấm bài thi.

Kiểm điểm chất lượng của giáo viên theo kinh nghiệm thực tiển tại Bỉ ?

Chất lượng của giáo viên «được» kiểm điểm thường xuyên hầu như là mỗi ngày qua cách dạy và qua sự hợp tác với các bạn đồng nghiệp – kể cả ở trường tiểu học, hai hay ba giáo viên chung lo cho hai hay ba lớp, mỗi giáo viên đảm trách một phần của chương trình qua một sự phân công dựa trên sở thích và chuyên môn của mỗi người. Lại tránh được nhàm chán cho học trò hay sự chủ quan của giáo viên ... ; Qua kết quả học tập của học trò ; Qua quan sát của cha mẹ học trò – phụ huynh có quyền tới gặp giáo viên khi thấy con em mình có vấn đề - Nếu không thì ít nhất là mỗi năm hai lần trường tổ chức ngày đối thoại giữa thầy cha mẹ và trò; Qua những lần họp Hội đồng giáo sư, giáo viên của trường. Đây là một hình thức «thử lửa» rất tốt vì mỗi giáo viên có dịp biết được đồng nghiệp mình làm việc ra sao để có thể từ đó rút kinh nghiệm. Đó cũng là những lúc chia sẻ kinh nghiệm hay nói một cách nặng nề hơn, những dịp mà các giáo viên «bị» đồng nghiệp đánh giá – đánh giá bởi những người đồng hàng. Và ban quản lý trường có thể, khi có vấn đề, gợi ý với giáo viên về những giải pháp có thể và cùng giải quyết vấn đề.

Ngoài ra bộ phận lo giá trị của đào tạo (cellule qualité) của trường hay của một nhóm trường có vai trò tư vấn, để giúp các giáo viên khi giáo viên gặp khó khăn và có bổn phận lo tổ chức, nội bộ, các khảo sát thường kỳ trên học trò. Bộ phận này thường dùng các dụng cụ đánh giá chất lượng của các tổ chức quốc gia(Bộ Giáo dục) và quốc tế như OCDE hay UNESCO.

Và mỗi năm, vào dịp hè, giáo viên, tùy nhu cầu và khả năng, ghi tên vào các khóa bồi dưỡng sư phạm tổ chức bởi các Đại học.

 Vai trò của các thanh tra ?

Thanh tra là những viên chức thuộc bộ phận quản lý giáo dục (pouvoir organisateur hay PO) . Ví dụ như ở Bỉ, có ít nhất là bốn PO (chính phủ Vùng, hệ thống giáo dục Công giáo, hệ thống của làng xã và hệ thống của tỉnh).

Trong đời mỗi giáo viên ở Bỉ trung bình họ chỉ «bị» thanh tra một lần trước khi được bổ nhiệm (thông thường là sau 3-6 năm tính từ ngày bắt đầu đi dạy). Việc thanh tra này nằm trong thủ tục để vào biên chế.

Cách đây 30-40 năm, những thanh tra, theo «truyền thuyết» trong giới học đường, là những giáo viên không giỏi nên rẽ vào ngõ đi kiểm soát người khác, dựa trên quyền lực của hành chính và thể chế. Nhưng tình hình đã thay đổi. Thanh tra thời nay thường chú tâm vào phương pháp sư phạm, họ thường xuyên viết bài và hợp tác với các Đại học, nhất là trong công tác cập nhật hóa ngành nghề cho giáo viên. 

Mỗi lần đi thực tiển để kiểm điểm chất lượng giáo viên, thanh tra có bổn phận báo trước, cùng hợp tác soạn bài với giáo viên, dự lớp học và sau đó cùng phân tích thành quả buổi dạy. Kết luận của kiểm điểm là kết quả chung giữa giáo viên và thanh tra.  

Vả lại, muốn được «lên chức» thanh tra, ứng viên phải có ít nhất 5 năm thâm niên đứng lớp, có thêm bằng chuyên môn về sư phạm và khả năng tổ chức giải các quyết vấn đề ở học đường.

Thỉnh thoảng, cũng có những giáo viên bất tài hay vi phạm đạo đức một cách nặng nề (nhục mạ học trò chẳng hạn). Nếu tình hình không giải quyết ổn thỏa được, bộ phận quản lý thường chuyển những người này sang những công tác thích hợp với họ hơn hay sa thải họ.

[Qua kinh nghiệm nghiên cứu về giáo dục và đi dạy trong hơn ba thập kỷ của tác giả bài này ở Bỉ, được biết các trường hợp như thế đếm được trên đầu một bàn tay, ở Bỉ, vùng nói tiếng Pháp]. 

Lời chót ?

Hiện trạng giáo dục nước ta cần nhiều thay đổi. Nhưng có lẽ phải thay đổi từ gốc chứ không phải nay thêm phần này, mai thêm phần khác, làm rối ren thêm, mà rốt cục chỉ là những ... miếng dán dán trên một cái chân bằng gỗ (thành ngữ tiếng Pháp : les emplâtres sur une jambe de bois) khập khểnh./.