VHNA: Bác bỏ các quan ngại Hoa Kỳ có thể sẽ “lơ là” châu Á, bộ trưởng Ngoại giao Mỹ John Kerry cho biết, sắp tới ông có kế hoạch đi thăm Indonesia và Việt Nam.

Mất gần tuần lễ về các vấn đề an ninh “cốt lõi”: từ chính trị, kinh tế đến truyền thống, an ninh hàng hải và an ninh phi truyền thống. Trước thời điểm ấy là loạt thượng đỉnh Việt-Trung, Trung-Hàn và các xác nhận chính thức về những bộ đôi “đối tác chiến lược” Việt-Thái, Việt-Inđô… Những thăm viếng liên tục liên quan tới ngoại giao quốc phòng Việt-Mỹ cũng không nằm ngoài “tầm ngắm” của giới quan sát. Tất cả, cho dù ngẫu nhiên hay sắp xếp trước, càng làm nhộn nhịp thêm cái không/thời gian song/đa phương vốn đã đậm đặc tương tác nơi đầu cầu nóng bỏng này của thế giới.

Can dự đi vào thực chất

Ngày 2/7, theo Reuters, trong khi giới phân tích lo lắng Mỹ có thể lại sẽ “lơ là” châu Á như những năm dưới chính quyền George W. Bush thì chính Ngoại trưởng Kerry đã bác các bỏ quan ngại ấy. Ông cho biết, sắp tới ông đang có kế hoạch đi thăm Indonesia và Việt Nam. Ông Kerry bày tỏ hoàn toàn tin tưởng vào chính sách “chuyển trục” sang châu Á của Tổng thống Obama. Một quan chức Mỹ cao cấp khác (dấu tên) thừa nhận các nước châu Á có hoài nghi về sự can dự của Mỹ trong khu vực. Tuy nhiên, theo nhân vật này, sự quan tâm của Mỹ giờ đây đi vào thực chất, chứ không chỉ dừng lại ở mức tượng trưng. Bằng chứng là vừa qua, Tổng thống Obama đã nghênh tiếp nhiều vị lãnh đạo châu Á như Thủ tướng Nhật Bản, Singpore, tổng thống Hàn Quốc, Myanmar, Quốc vương Brunei.

Trong các cuộc họp tuần qua, các nhà lãnh đạo đạt được nhận thức chung về đề tài phi hạt nhân hóa. Ngoại trưởng John Kerry nói Mỹ, Trung Quốc, Nhật và Hàn Quốc hoàn toàn nhất trí cho rằng, Bắc Triều Tiên cần phải phi hạt nhân hóa. Ông Kerry tuyên bố như vậy sau cuộc họp với Ngoại trưởng Vương Nghị ngày 1/7. Nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ nói rằng cách duy nhất để đảm bảo hòa bình và ổn định tại khu vực là Bắc Triều Tiên phải tuân thủ các thỏa thuận trước các cuộc đàm phán sáu bên. “Khu vực tốt đẹp hơn khi phi hạt nhân hóa và khả năng bình thường hóa quan hệ, không chỉ giữa hai miền Triều Tiên, hoặc giữa Trung Quốc với Bắc Triều Tiên, mà còn giữa Mỹ và Bắc Triều Tiên và phần còn lại của thế giới sẽ phụ thuộc việc thực thi một loạt các bước đi nhằm phi hạt nhân hóa”.

Ngoại trưởng Yun Byung-se nói áp lưc quốc tế buộc Bắc Triều Tiên phải thay đổi sách lược làm suy yếu mặt trận thống nhất giữa Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Nga và Hoa Kỳ. Ông Byung-se nói: “Việc Bắc Triều Tiên phát triển vũ khí hạt nhân sẽ không bao giờ được chấp thuận. Bắc Triều Tiên vừa theo đuổi chương trình hạt nhân, vừa muốn phát triển kinh tế là không tương thích và chắc chắn sẽ thất bại. Bắc Triều Tiên sẽ đứng trước sự cô lập nhiều hơn và các hậu quả sẽ tai hại nếu có các hành động khiêu khích”. Bình Nhưỡng đã đề xuất tái khởi động các cuộc đàm phán đã bị đình trệ mà trước 2008 vẫn mang lại cho đất nước nghèo khó nguồn viện trợ lương thực và năng lượng để đổi lại việc ngừng chương trình hạt nhân của nước này.

Trong bàn luận với ngoại trưởng Trung Quốc, ông Kerry cho biết họ đã thảo luận cả về trường hợp của cựu chuyên gia tình báo Edward Snowden, người vẫn được phép rời Hong Kong đi Moscow sau khi Hoa Kỳ yêu cầu dẫn độ ông ta về các cáo trạng có liên quan đến các tiết lộ chi tiết về việc Hoa Kỳ theo dõi các giao dịch điện thoại và hồ sơ Internet. Trước đó, ông Kerry đã nói về các “hậu quả” đối với Trung Quốc và Nga, khi giúp Snowden tránh né công lý của Hoa Kỳ. Nay ông Kerry nói các mối quan ngại đó phải được “cân bằng” với sự hợp tác về các vấn đề khác, trong đó có các tranh chấp về lãnh hải trên Biển Ðông. Chưa rõ, người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ dùng chữ “cân bằng” với ý nghĩa để đánh đổi, thỏa hiệp hay chỉ để so sánh về tầm quan trọng của vấn đề?

“Tấp rác xuống dưới thảm”

Trong những cuộc gặp các đồng nhiệm ASEAN tại Brunei, Ngoại trưởng John Kerry kêu gọi các bên hãy làm dịu tình hình tại Biển Đông, nơi mà các tranh chấp chủ quyền biển đảo giữa một số nước Đông Nam Á và Trung Quốc đang gây tình hình căng thẳng. Ông Kerry nhấn mạnh: “Chúng tôi rất quan tâm đến cách thức đề cập xử lý các tranh chấp tại Biển Đông và ứng xử của các bên liên quan, với tư cách là một quốc gia ở Thái Bình Dương và là cường quốc trong khu vực này, Hoa Kỳ có lợi ích quốc gia trong việc duy trì hòa bình và an ninh, tôn trọng luật pháp quốc tế, trao đổi thương mại không bị ngăn cản và tự do hàng hải tại Biển Đông”. Lãnh đạo ngành ngoại giao Mỹ bày tỏ hy vọng các nước liên quan xây dựng được bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông – COC để làm dịu tình hình.

Về phần mình, trong một tuyên bố chung với 10 nước Asean hôm 30/6, Trung Quốc nói họ đồng ý tổ chức “các tham vấn chính thức” quanh đề nghị về bộ COC, dự kiến cuộc họp sẽ diễn ra tại Trung Quốc trong tháng Chín tới đây. TS. Ian Storey, một nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore, nói các cuộc họp là dấu hiệu Trung Quốc sẵn sàng nói về bộ COC với ASEAN. Nhưng ông không đánh giá cao bước tiến này. Vì theo nhà nghiên cứu chuyên sâu về ASEAN, “do Trung Quốc rõ ràng không mặn mà gì bộ COC hiệu quả và chính thức, các viên chức Trung Quốc có thể sẽ kéo dài cuộc họp càng lâu càng tốt”.

Có lẽ các nhà báo cần dùng một diễn ngôn mới, “sweep under the carpet” (nghĩa đen: “quét rác tấp xuống dưới thảm”) để đánh giá cách xử lý công việc của các nhà lãnh đạo từ ASEAN và mười nước đối tác lên quan đến các vấn đề khu vực/toàn cầu. Hiểu nôm na tiếng Việt, có thể đó là cách “đuổi bò qua rào”, hay còn gọi là “tát nước sang ao”. Không phải các vị không có tinh thần trách nhiệm cao, nhưng rõ ràng không ai có thể giải quyết chóng vánh các vấn đề “cốt lõi” liên quan đến an ninh và phát triển của cộng đồng ASEAN, đến mối liên hệ giữa ASEAN với 10 đối tác trong các cuộc họp thường niên như AMM46, ARF20, hay EAS3. Hầu như không có vấn đề nào đạt đột phá. Đông Á vẫn đối mặt với một tương lai khá bất định!