Ngày 8/3 vừa qua Ủy ban văn hóa, giáo dục, thanh niên, thiếu niên, nhi đồng của Quốc hội đã mở Hội nghị tham vấn chuyên gia về đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2015, đông đảo chuyên gia gồm các nhà khoa học giáo dục, các nhà quản lí, các hiệu trưởng đại học, hiệu trưởng phổ thông, các giảng viến đại học chuyên ngành phương pháp đến dự.

Đây là một phần trong đề án tổng thể Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo,đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện

kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, theo đó cùng với đè án chương trình và sách giáo khoa còn phải có đề án về đổi mới đại học, đổi mới cơ sở vật chất và theo tôi cần phải có đề án về đổi mới phương pháp dạy học thì đề án về chương trình và SGK mới có thể thực hiện được.

Tôi đã tham giai công cuộc đổi mới giáo dục phổ thông từ năm 1998, tử xây dựng chương trình và tham gia chủ biên SGK THCS cho đến xây dựng chương trình và tổng chủ biên SGK THPT từ năm 2002 đến năm 2008, ròng rả hơn mười năm trời, tôi đã nhận ra nhược điểm lớn của cuộc đổi mới ấy. Ngoài các nhược điểm như việc biên soạn chương trình cắt khúc tiểu học, THCS, THPT, làm theo quy trình ngược, viết sách trước, hoàn chỉnh chương trình sau, xây dựng chương trình giáo dục toàn thể cuối cùng…mà nhiều chuyên gia đã chỉ ra, tôi còn nhận thấy những khuyết điểm lớn, đó là sự thiếu chuẩn bị và thiếu đồng bộ. Cộng cuộc đổi mới giáo dục đòi hỏi phải chuẩn bị đầy đủ các tiền đề, chẳng hạn, cơ sở vật chất, trường lớp, thiết bị; đổi mới phương pháp đòi hỏi phải nghiên cứu nó, tiến hành thực nghiệm theo từng bộ môn, chuẩn bị bồi dưỡng giáo viên… Đặc biệt trong tình hình hiện nay, một mặt phương pháp giao dục của chúng ta, đặc biệt là môn giáo học pháp, nhất là giáo học pháp bộ môn ngữ văn rất cũ kĩ, xơ cứng, lạc hậu, đội ngũ non yếu rệu rã, hầu như không có chuyên gia đầu ngành. Không đồng bộ thể hiện ở việc chỉ lo chương trình sách giáo khoa phổ thông, không lo đổi mới đại học, giảng viên đại học đều đứng ngoài, xa lạ với nội dung đổi mới. Thậm chí ngay nhiều người biên soạn SGK vẫn mang trong mình phương pháp cũ, không thể hòa nhập với yêu cầu biên soạn mới. Không chuẩn bị tư tưởng cho dư luận xã hội gây nên phản ứng lộn xộn, vô chính phủ, trống đánh xuôi, kèn thổi ngược. Đó chính là lí do làm cho cuộc đổi mới giáo dục vừa qua chưa thành công.

Đề án đổi mới căn bản toàn diện giáo dục hiên nay có thuận lợi rất lớn là đã có nghị quyết của Đảng khóa 11, có sự đồng thuận cao của đại đa số nhân dân, có quyết tâm cao của chính phủ và toàn ngành. Những người biện soạn đề án đổi mới giáo dục hiện nay cũng có rất nhiều thuận lợi, tiếp nhận được nhiều tư tưởng giáo dục tiên tiến của các nước. Bản đề án đệ trình quốc hội và chuẩn bị đưa ra để thông qua tại kì họp mới của Ban chấp hành trung ương sắp tới đã có nội dung khoa học, từ đánh giá đúng thực trạng giáo dục, chỉ ra đúng nguyên nhân, đề ra các định hưởng đổi mói giaó dục đúng đắn, tiên tiến, khoa học. Bản thân tôi rất tâm đắc với chủ trương chuyển việc dạy học tri thức thuần túy sang bồi dưỡng năng lực, chuyển việc học tập thụ động sáng tự học, học sinh tự kiến tạo tri thức, dạy học tích hợp cao ở tiểu học và trung học cơ sở, dạy học phân hóa ở các lớp cao THPT. Từ đó đào tạo một thế hệ mói có đủ năng lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng nền kinh tế thị trương có sức cạnh tranh trên thế giới.

Vấn đề then chôt để thưc hiện được định hướng đó là đổi mới phương pháp dạy học. Hiện tai hầu hết giáo viên của chúng ta ở các cấp, kể cả ở đại học, đều dạy học thụ động chưa biết kích hoạt hoạt động trí tuệ của học sinh. Thi cử đều lấy việc kiểm tra trí nhớ làm chính, đề văn quay đi quay lại không thoát khỏi mấy bài văn lớp 11, 12 đã nhàm chán. Hầu hết giáo viên chỉ biết dạy học từng mon chưa biết dạy học tích hợp và dạy học phân hóa.Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học đòi hoie trước hết phải thay đổi căn bản và toàn diện các giáo trình giáo học pháp cũ kĩ hiện tại bằng một bộ sách mới khoa học hơn, hiện đại hơn, có nội dung đáp ứng các yêu cầu giáo dục mới đó. Điều đó đòi hỏi phải có một chương trình bao gồm giới thiệu, phiên dịch các sách nước ngoài, kết hợp thực tiến Việt Nam biên soạn giáo trình mới, tiến hành thực nghiệm, rút kinh nghiệm rồi mới có cái mà bồi dưỡng cho giáo viên. Hiện nay chưa có gì cả thì ít năm nữa, khi chương trình mới và SGK mới ban hành thì lấy gì mà bồi dưỡng giáo viên? Cái phương pháp biến tri thức thành năng lực là phương pháp thế nào? Phương phpaps học tập đối với học sinh là gì?

Xem ra quan niệm về chương trình của đề án hãy còn chưa rõ. Phải chăng chương trình là hệ thống nội dung và năng lực được phân bố theo cấp học vaF lớp học được ghi vắn tắt như những gạch đầu dòng? Hay là chương trình không chỉ bao gồm nội dung mà còn phải bao gồm cả phương phấp để biến cái nội dung ấy thành năng lực đối với chủ thể học sinh? Vậy cái phương pháp ấy là thế nào?

Nếu chỉ quan tâm chương trình và SGK đi trước thì việc đổi mới đại học ra sao? Đại học sư phạm, chiếc máy cái đào tạo giáo viên cần đi trước như thế nào? Theo phương pháp nào? Trong điều kiện các bộ môn giáo hocxj pháp đều yếu thì ai là được việc đó cho chúng ta?

Từ những suy nghĩ đps, chúng tôi đề nghị cần rà soát cả một hệ thông công việc, lô trình , cái gì trước, cái gì đồng thời, cái gì đi sau phải rõ ràng. Theo chúng tôi, như đã có lần phát biểu, chương trình và sách giáo khoa cố nhiên là rất quan trọng, nhưng theo tôi, phương phapsd là quan trọng nhất. Nếu có phương pháp tốt, sách cũ vẫn được dạy rất hiệu quả, còn nếu SGK mới mà phương pháp cũ thì chắc chắn là sẽ vô nghĩa, hiệu quả không thay đổi.

Chính vì vậy, tôi đề nghị Bộ giáo dục đào tạo không nên lặp lại cái sai lầm của đợt đổi mới giáo dục năm 2003 trước đây, coi nhẹ vấn đề đổi mới phương pháp dạy học, mà hãy kịp thời tổ chức đề án đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng đổi mới nêu trên, chuẩn bị để phương pháp có thể giúp cho việc đổi mới chương trình và SGK có được hiệu quả.

Hà Nội, ngày 9 / 3 / 2014