VHNA: Đây là bài bình luận của Carl Thayer  trên the diplomat.com . VHNA chủ trương dịch và cung cấp cho bạn đọc như một tài liệu tham khảo . VHNA. VHNA chủ trương dịch và đăng tải nhằm cung cấp cho bạn đọc một tài liệu tham khảo để ngõ hầu biết thêm được âm mưu của nhà cầm quyền Trung Quốc và thái độ của cộng đồng quốc tế về sự kiện Trung Quốc ngang ngược đưa dàn khoan Hải Dương 981 vào vùng thềm lục địa, vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam.

Việc đặt một giàn khoan dầu khổng lồ của nhà nước tại Biển Đông của Trung Quốc là hành động bất ngờ, có tính chất khiêu khích và bất hợp pháp.

Việc Trung Quốc đưa giàn khoan dầu HD -981 vào Block143 trong  Vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam (EEZ) vào ngày 2 tháng 5 vừa qua là hành động bât ngờ, có tính chất khiêu khích và bất hợp pháp.

Sự kiện này đánh dấu lần đầu tiên Trung Quốc đặt một giàn khoan dầu trong vùng EEZ của nước khác mà không có sự cho phép trước. Đây là một động thái bất ngờ vì mối quan hệ Trung Quốc - Việt Nam đã đang  trên một quỹ đạo đi lên kể từ chuyến thăm Hà Nội của Thủ tướng Lý Khắc Cường hồi tháng 10 năm ngoái. Vào thời điểm đó, cả hai bên cho biết đã đạt được thỏa thuận để tiếp tục thảo luận về các vấn đề hàng hải. Động thái của Trung Quốc cũng bất ngờ vì Việt Nam đã không thực hiện bất kỳ hành động khiêu khích nào để biện minh cho hành động chưa từng có của Trung Quốc.

Triển khai các giàn khoan của Trung Quốc là hành động khiêu khích vì giàn khoan dầu được hộ tống bởi  80 tàu, thuyền , bao gồm cả tàu chiến của Hải quân Trung Quốc. Khi Việt Nam cử  tàu Cảnh sát biển để bảo vệ chủ quyền tài phán của mình , Trung Quốc phản ứng bằng cách ra lệnh cho tàu của họ sử dụng vòi rồng  và cố ý đâm tàu Việt Nam. Những hành động này không chỉ rất nguy hiểm, mà còn gây ra thương tích cho thuyền viên của Việt Nam.

Hành động của Trung Quốc là bất hợp pháp theo luật quốc tế. Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hua Chunying biện minh hành động của Trung Quốc bằng cách tuyên bố các hoạt động của giàn khoan đang ở “ lãnh hải “ của Trung Quốc và không liên quan đến Việt Nam. Nói cách khác, Trung Quốc đã sử dụng cùng luận điều tương tự với Nhật Bản đối với quần đảo Senkaku với bằng cách tuyên bố không có tranh chấp với Việt Nam.

Trung Quốc đã đặt bản thân ở một tình thế mâu thuẫn. Trung Quốc đã khiêu khích bằng việc sử dụng các tàu bán quân sự và máy bay để thách thức sự khẳng định về sự kiểm soát hành chính trên quần đảo Senkaku của Nhật Bản . Trung Quốc tìm cách để có được sự thừa nhận của Tokyo rằng quần đảo Senkaku đang có tranh chấp. Tuy nhiên, Bắc Kinh đã áp dụng lập trường của Nhật Bản vào trường hợp đối với Lô 143 bằng cách từ chối thừa nhận có sự tranh chấp pháp lý giữa Trung Quốc và Việt Nam .

Phát ngôn viên Trung Quốc Hua Chunying chỉ trình bày một tuyên bố chung, không phải là một lập luận pháp lý chi tiết hỗ trợ của các hành động của Trung Quốc. Tuyên bố của bà rằng các giàn khoan dầu ở “lãnh hải”Trung Quốc thiếu cơ sở vì không có đặc điểm đất của Trung Quốc trong vòng mười hai hải lý của Block  143 để làm cơ sở cho khẳng định này . Báo cáo của Trung Quốc đã đề cập đến quần đảo Hoàng Sa – mà không đảo Hải Nam – để làm cơ sở cho yêu sách của mình.

Sự thiếu sự rõ ràng của Trung Quốc khiến cho các chuyên gia học thuật và các nhà phân tích khu vực suy đoán về cơ sở pháp lý trong tuyên bố của Trung Quốc. Năm 1996 Trung Quốc đã đưa ra đường cơ sở xung quanh quần đảo Hoàng Sa, kể cả đảo Triton. Các chuyên gia cho rằng tuyên bố của Trung Quốc có thể được dựa trên sự gần gũi của Triton, và quyền của mình đối với thềm lục địa và Vùng đặc quyền kinh tế .

Các chuyên gia khác chỉ ra rằng các đường cơ sở năm 1996 không phù hợp với Điều 8 của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển và không thể được sử dụng để thúc đẩy một yêu cầu pháp lý trên Block 143 .

Nếu lập luận trước đây được thừa nhận, Vùng đặc quyền kinh tế lý thuyết của Trung Quốc sẽ chồng lấn lên Vùng đặc khu kinh tế của Việt Nam công bố. Điều này sẽ gây ra sự tranh chấp pháp lý . Luật pháp quốc tế đòi hỏi hai bên có sự giàn xếp tạm thời, tránh sử dụng vũ lực hoặc đe dọa vũ lực, và không có hành động làm đảo lộn hiện trạng. Rõ ràng việc đặt giàn khoan dầu và 80 tàu hộ tống của nó trong Block 143 của Trung Quốc là vi phạm luật pháp quốc tế .

Các nhà phân tích không thống nhất về những động cơ và mục tiêu gây hấn hiện nay của Trung Quốc. Ba cách giải thích chính đã được đưa ra .

Cách giải thích thứ nhất xem việc đặt giàn khoan HD -981 tại Lô 143 như là phản ứng không thể tránh khỏi của Trung Quốc đối với việc Việt Nam ban hành Luật biển vào giữa năm 2012. Trước khi luật này được Quốc hội của Việt Nam thông qua, Trung Quốc đã không thành công trong việc gây áp lực ngoại giao mạnh mẽ để Hà Nội không để tiến hành làm điều đó. Ngay lập tức sau khi luật được thông qua, Công ty China National Offshore Oil ( CNOOC ) đã mời đấu thầu các lô  trong Biển Đông  chồng chéo với các lô của trong Vùng đặc quyền kinh tế EEZ của  Việt Nam.

Theo cách giải thích này, những tranh cãi hiện nay là kết quả của một quyết định của CNOOC tiếp tục và bắt đầu thăm dò các lô . Theo quan điểm của CNOOC, Block 143 nằm trong  thẩm quyền tài phán của Trung Quốc. Theo quan điểm của Trung Quốc, hoạt động thăm dò thương mại tại Lô 143 sẽ hạ thấp tuyên bố chủ quyền của Việt Nam .

Cách giải thích thứ nhất rất đáng ngờ trong bối cảnh với quy mô và thành phần của hạm đội gồm 80 tàu thuyền đi kèm theo giàn khoan dầu. Đây rõ ràng không phải liên doanh thương mại thông thường mà là một động thái phủ đầu để ngăn chặn Việt Nam bảo vệ vùng đặc quyền kinh tế của mình .

Các nguồn tin ngoại giao tại Bắc Kinh cũng cho thấy biết các quan chức CNOOC tiết lộ họ đã được lệnh đặt giàn khoan tại Lô 143 mặc dù có sự nghi ngại về cơ sở thương mại. Các quan chức này chỉ ra các chi phí của việc giữ các giàn khoan cho đến giữa tháng 8 khi đợt thăm dò dự kiến ​​sẽ chấm dứt. Các nhà quan sát khác chỉ ra rằng triển vọng của việc tìm kiếm trữ lượng dầu khí thương mại trong khu vực này là khá thấp.

Cách giải thích thứ hai thừa nhận rằng các hành động của Trung Quốc là để phản ứng với các hoạt động của ExxonMobil trong các lô lân cận.

Giải thích này có vẻ khó xảy ra. ExxonMobil đã hoạt động tại Lô 119 từ năm 2011. Trong khi phản đối việc trao các hợp đồng thăm dò dầu cho Exxon Mobil, Trung Quốc đã không đưa ra sự phản đối của mình trong những tháng gần đây. Người ta cũng chưa rõ việc đặt giàn khoan dầu của Trung Quốc trong khối 143 sẽ cản trở hoạt động của ExxonMobil ở nơi khác.

Cuối cùng, hành động của Trung Quốc tỏ ra không thích hợp  và rất có thể phản tác dụng. Lô 143 không trực tiếp ảnh hưởng đến lợi ích của Mỹ. Sự can thiệp của Trung Quốc đối với ExxonMobil sẽ là một thách thức trực tiếp đến tuyên bố của chính quyền Obama rằng lợi ích quốc gia của Mỹ bao gồm lợi ích "thương mại hợp pháp không bị cản trở . "

Cách giải thích thứ ba , lần đầu tiên công bố trên The Nelson Report ( 06 / 5/ 2014 ) , lập luận rằng các hành động của Trung Quốc đã được lên kế hoạch trước để phản ứng với chuyến thăm gần đây của Tổng thống Barack Obama đến Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia và Philippines. Trong chuyến công du này, Tổng thống Obama công khai phản đối việc giải quyết tranh chấp lãnh thổ bằng cách đe dọa và ép buộc.

Trung Quốc đã tức giận bởi những lời chỉ trích trước  đây của chính quyền Obama về tuyên bố đường chín đoạn của Trung Quốc ở Biển Đông và sự ủng hộ của Mỹ đối với quyết định yêu cầu trọng tài quốc tế để giải quyết tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc của Philippines . Ngoài ra, Trung Quốc bất bình  với tuyên bố công khai của Tổng thống Obama hỗ trợ của Nhật Bản trong vấn đề quần đảo Senkaku cũng như tuyên bố của Tổng thống Obama cam kết rằng liên minh Mỹ và Philippines là chắc chắn.

Tóm lại, cách giải thích thứ ba lập luận rằng Trung Quốc đã chọn đối đầu trực tiếp với các cơ sở chính trong chiến lược tái cân bằng sang châu Á của chính quyền Obama. Trung Quốc đã chọn để cho thấy khoảng cách giữa lời nói của ông Obama và khả năng Mỹ để đối phó với sự khẳng định của Trung Quốc đối với các tuyên bố chủ quyền của mình.

Một số nhà phân tích đã hỗ trợ cách giải thích thứ ba cho rằng Trung Quốc đã thực nắm lấy sự bất lực của Tổng thống Obama trong việc ứng phó hiệu quả với các cuộc khủng hoảng ở Syria và Ukraina. Do đó, Trung Quốc tạo ra cuộc khủng hoảng giàn khoan để chứng minh với các quốc gia trong khu vực rằng Hoa Kỳ là một " con hổ giấy ".

Cách giải thích thứ ba có tính hợp lý. Nhưng nó đặt ra câu hỏi tại sao Việt Nam là trọng tâm cho cuộc khủng hoảng này. Ngoài ra, các hành động của Trung Quốc có thể sẽ phản tác dụng , đồng thời xảy ra ngay  trước cuộc họp thượng đỉnh tại Myanmar của những người đứng đầu chính phủ của 10  nước trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) .

Ngày 18 tháng 3 , Trung Quốc và ASEAN đã tổ chức cuộc họp nhóm làm việc chung thứ mười về việc thực hiện Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) tại Singapore. Tiếp theo sau đó là Hội nghị các quan chức cao cấp Trung Quốc-ASEAN  lần thứ bảy về việc thực hiện DOC tại Pattaya , Thái Lan vào ngày 21. Mạc dù tiến độ rất chậm, nhưng có một số dấu hiệu đáng khích lệ rằng các dự án xây dựng lòng tin theo DOC có thể được phát triển. Như một nhà ngoại giao ASEAN nói, " tiến trình [ tham vấn với Trung Quốc ] quan trọng hơn là điểm đến [ đạt được một COC ràng buộc ] . "

Việc triển khai các giàn khoan dầu và kèm theo hạm đội của Trung Quốc đảm bảo rằng Biển Đông sẽ là một nút bấm nóng tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN. Các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã ra tuyên bố vào ngày 10 tháng 5 bày tỏ " quan ngại sâu sắc đối với những diễn biến đang diễn ra trên Biển Đông, gia tăng sự căng thẳng trong khu vực. " Điều quan trọng là đã có một tuyên bố riêng biệt được đưa ra về tình hình Biển Đông. Tuyên bố này ngầm thể hiện sự hỗ trợ cho Việt Nam và đặt nền tảng cho một tuyên bố tương tự của người đứng đầu các chính phủ/nhà nước của ASEAN.

Tuyên bố của các Bộ trưởng Ngoại giao đã không đề cập cụ thể đến tên Trung Quốc nhưng nó tái khẳng định chính sách chuẩn của ASEAN về Biển Đông . Tuyên bố kêu gọi các bên liên quan hành động phù hợp với luật pháp quốc tế , bao gồm Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển , tự kiềm chế, tránh những hành động có thể làm suy yếu hòa bình và ổn định, và giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình mà không cần tìm cách đe dọa hoặc sử dụng vũ lực .

Tuyên bố của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN kêu gọi tất cả các bên tham gia đầy đủ và thực hiện hiệu quả DOC . Tuyên bố cũng kêu gọi sự cần thiết phải " khẩn trương làm việc hướng tới một kết luận ban đầu của Quy tắc ứng xử ở Biển Đông . "

Tuyên bố của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN không đề cập đến Trung Quốc bằng tên để tôn trọng Bắc Kinh. Nhưng Tuyên bố có thể được đọc như một sự thay đổi trong quan điểm của các thành viên ASEAN coi  tranh chấp lãnh thổ liên quan đến quần đảo Hoàng Sa và vùng biển xung quanh của nó là một vấn đề song phương giữa Trung Quốc và Việt Nam .

Sự tán thành của Tuyên bố của các  Bộ trưởng Ngoại giao về Biển Đông của Hội nghị thượng đỉnh ASEAN sẽ tạo ra vỏ bọc chính trị và ngoại giao cho Hoa Kỳ và các quốc gia hàng hải khác thể hiện mối quan tâm của họ.

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã công khai ủng hộ Việt Nam . Bộ Ngoại giao Mỹ đã ra tuyên bố coi hành động của Trung Quốc " là khiêu khích. " Quan trọng hơn, Trợ lý Ngoại trưởng Danny Russel vừa đến thăm Việt Nam trên một chuyến đi đã được dự định ​​. Ông sẽ có thể có đánh giá đầu tay của mình khi trở lại Washington để định hình phản ứng của chính quyền Obama.

Tuy nhiên, ngoài mặt ngoại giao ASEAN, các hành động của Trung Quốc có khả năng thúc đẩy mối lo ngại đã có của  Philippines, Việt Nam, Malaysia, Singapore và Indonesia . Các nước này sẽ tìm cách vực dậy khả năng hàng hải của mình và tìm kiếm sự bảo đảm yểm trợ từ Hoa Kỳ và cường quốc hàng hải khác như Nhật Bản, Úc và Ấn Độ.

Việt Nam đã tái khẳng định quyết tâm của mình để đối phó với chiến thuật của Trung Quốc đâm tàu của nước minh . Khoảng cách hiện nay giữa các tàu của Trung Quốc và Việt Nam trong vùng biển xung quanh giàn khoan dầu của  CNOOC vì thế có khả năng tiềm tàng cho một sự cố, một tính toán sai lầm, hoặc việc sử dụng vũ lực nguy hiểm.

Có nhiều khả năng rằng Trung Quốc và Việt Nam sẽ khống chế các vấn đề  bằng cách ngăn chặn sự leo thang đến mức phải sử dụng lực lượng vũ trang. Tính đến tháng 2, Trung Quốc và Việt Nam đã tổ chức sáu cuộc họp ngoại giao trực tiếp ở Bắc Kinh và ba cuộc tại Hà Nội giữa Bộ Ngoại giao và các quan chức của Đại sứ quán Trung Quốc .

Việt Nam đã yêu cầu Trung Quốc đón một đặc phái viên cấp cao.  Tin đồn trong giới ngoại giao cho rằng đặc phái viên sẽ là một ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam (VCP). Việt Nam đã phải gửi phái viên đặc biệt đến Bắc Kinh hai lần trong những năm gần đây và cả hai lần dẫn đến việc giảm căng thẳng.

Từ ngày 8/5 , Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khai mạc hội nghị theo kế hoạch. Điều này sẽ tạo cơ hội cho các nhà lãnh đạo của Việt Nam xem xét cuộc khủng hoảng hiện nay và đề ra một chiến lược chính trị và ngoại giao có hiệu quả để đối phó với Trung Quốc. Sự đồng thuận về vấn đề này sẽ đem lại thẩm quyền cho đặc phái đàm phán thay mặt cho lãnh đạo Hà Nội.

Khi Trung Quốc lần đầu tiên công bố việc triển khai giàn khoan của mình, họ nói rằng hoạt động của nó sẽ chấm dứt vào ngày 15/8.  Điều này cho phép  có nhiều thời gian cho cả hai bên dàn xếp và xử lý cuộc đối đầu ở Block 143 và tìm ra cách giữ được thể diện cho việc kết thúc cuộc đối đầu .

Sơn Trung dịch

Nguồn: the diplomat.com