Ngày 30/8 vừa qua, Liên minh châu Âu (EU) đã nhất trí cử hai nhân sự lãnh đạo chủ chốt của khối 28 nước. Thủ tướng Ba Lan Donadl Tusk làm Chủ tịch Hội đồng châu Âu, còn vị trí Ủy viên phụ trách Ngoại giao châu Âu được phó thác cho Ngoại trưởng Ý, bà Federica Mogherini.

Bằng việc bổ nhiệm ông Donald Tusk, đây là lần đầu tiên một công dân nước cộng sản cũ Đông Âu được bầu vào vị trí lãnh đạo chủ chốt của EU, sau 25 năm khối cộng sản tan rã và sau 10 năm nhiều nước trong số đó gia nhập EU. Đầu tháng 12/2014, Thủ tướng Ba Lan sẽ kế nhiệm Chủ tịch Hội đồng châu Âu Herman Van Rompuy và ông sẽ là Chủ tịch thường trực đầu tiên của Hội đồng. Đây là một chức vụ có tầm quan trọng chiến lược, phụ trách việc điều hợp công việc chung của các nguyên thủ và người đứng đầu chính phủ các nước và đại diện cho EU về đối ngoại, cùng với ông Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) José Manuel Durão Barroso (người vừa sang thăm Việt Nam 25-26/8 vừa rồi).

3 thách thức phải đối phó

Chủ tịch Hội đồng Châu Âu mãn nhiệm Herman Van Rompuy ca ngợi ông Donald Tusk, người đảm nhiệm chức Thủ tướng Ba Lan từ 7 năm nay là một chính khách “đã tham gia vào nhiều quyết định khó khăn nhất trong những năm tháng gần đây, liên quan đến đồng Euro, cũng như các khủng hoảng quốc tế như trường hợp Ukraine… Đây là một nhà lãnh đạo của châu Âu”. Bà Thủ tướng Đức Angela Merkel chính là người đã đề cử Thủ tướng Ba Lan vào cương vị này ngay từ đầu tháng 7/2014 và đã hết sức hậu thuẫn cho việc bổ nhiệm này. Thủ tướng Đức hoan nghênh các nước châu Âu đã sáng suốt bổ nhiệm một “người châu Âu xuất sắc, dấn thân và nhiệt huyết”, 25 năm sau biến cố bức tường Berlin sụp đổ. Là quốc gia thuộc khối cộng sản cũ, Ba Lan nằm trong số các nước có lập trường cứng rắn nhất đối với Nga, kể từ đầu cuộc khủng hoảng.

Các nhà quan sát ghi nhận sự lựa chọn Thủ tướng Ba Lan là một thông điệp rõ ràng của châu Âu gửi tới Matxcơva. Trưởng thành từ Công đoàn Đoàn kết, một phong trào dân chủ đã dẫn đến sự chấm dứt chế độ cộng sản tại Ba Lan năm 1989, ông Donald Tusk – được đào tạo theo ngành sử học – đã thể hiện mình như một con người hiệu quả, dẫn dắt đất nước thành công, đặc biệt trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế. Trong cuộc họp báo chung với Chủ tịch Hội đồng châu Âu và lãnh đạo Ngoại giao tương lai, Chủ tịch mãn nhiệm Herman Van Rompuy khẳng định ê kíp lãnh đạo mới của châu Âu sẽ phải đối phó với ba thách thức lớn: một nền kinh tế đang trì trệ, khủng hoảng tại Ukraine và vị trí của Anh quốc trong EU. Dù Ba Lan không phải là thành viên khối Đông tiền chung châu Âu (Euro), ông Donald Tusk sẽ chủ tọa các cuộc họp thượng đỉnh của khối Euro, với tư cách Chủ tịch Hội đồng.

Chủ tịch Hội đồng châu Âu tương lai nhấn mạnh đến “niềm tin tưởng sâu sắc” của Ba Lan vào sứ mệnh của châu Âu. Ông Donald Tusk cũng tuyên bố không thể thiếu Vương quốc Anh trong EU và cam kết sẽ làm tất cả để đáp ứng những yêu cầu cải cách của London. Được đánh giá là không thật sự thông thạo tiếng Anh và tiếng Pháp, ông Donald Tusk cam kết sẽ “sẵn sàng ở mức 100% cho tháng 12 tới”, với lối chơi chữ: “Tôi sẽ “polish” tiếng Anh của tôi” (Trong tiếng Anh, từ“polish” có nghĩa là hoàn thiện, nhưng “polish” cũng còn có nghĩa là Ba Lan). Theo một số bình luận gia, việc bổ nhiệm Thủ tướng Ba Lan vào cương vị này có thể coi là để bù lại những lo ngại khi châu Âu lựa chọn vào chức lãnh đạo Ngoại giao một ứng cử viên rất ít kinh nghiệm, nữ Ngoại trưởng Ý, 41 tuổi, chỉ mới đảm nhiệm chức vụ có 6 tháng nay và đồng thời bị phàn nàn về thái độ quá mềm yếu đối với Matxcơva.

Vấn đề trừng phạt Nga

Châu Âu sẵn sàng áp dụng những biện pháp mới chống lại Nga, là nước được cho là đang giúp cho phe đòi ly khai ở Ukraine. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jose Manuel Barroso nói rằng vụ khủng hoảng ở Ukraine đang tiến gần đến “điểm không thể quay lại”, trong lúc Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko đã tới Brussels để thảo luận vụ khủng hoảng này với các nhà lãnh đạo châu Âu. Ông Barroso cảnh báo như thế ngày 30/8 trong lúc có tin về thắng lợi mới của phiến quân thân Nga đòi ly khai đang chiến đấu chống lại binh sĩ chính phủ ở miền đông. Ông nói rằng châu Âu sẵn sàng áp dụng những biện pháp mới chống lại Nga, là nước mà người ta tin là đang giúp cho phe đòi ly khai ở Ukraine.

Tuy nhiên, ông Barroso cũng tuyên bố, cánh cửa vẫn mở rộng cho một giải pháp chính trị. Tổng thống Pháp Francois Hollande hô hào thực hiện một vòng chế tài mới đối với Nga để gây áp lực đòi Matxcơva ngưng hỗ trợ phiến quân Ukraine. Tổng thống Poroshenko nói rằng áp lực mà Ukraine đối mặt ngày hôm nay có thể lan sang phần còn lại của Âu châu trong nay mai. Ông Andriy Lysenko, người phát ngôn của Hội đồng An ninh Quốc gia Ukraine, hôm 30/8 nói rằng binh sĩ nước ông đang rút khỏi một số thành phố ở miền đông, nơi các lực lượng phiến quân đã cho thấy một sức mạnh lớn hơn. Sáng 30/8, các giới chức quân đội Ukraine cho biết một phản lực cơ chiến đấu của họ bị một phi đạn Nga bắn rơi ngày hôm 29/8 trong cuộc giao tranh giữa các lực lượng chính phủ với các phần tử thân Nga đòi ly khai ở miền đông. Viên phi công được bình an sau khi nhảy dù xuống đất.

Hôm 29/8, Ukraine loan báo ý định trở thành hội viên đầy đủ của NATO giữa lúc một mặt trận thứ ba được mở ra trong cuộc xung đột kéo dài nhiều tháng nay với phe đòi ly khai. Kiev đang tìm kiếm sự trợ giúp quân sự của phương Tây trong lúc tiếp tục chiến đấu chống lại phe nổi dậy dọc theo biên giới phía đông. Tổng thống Putin so sánh chiến dịch của Kiev nhằm chiếm lại những cứ địa của phe nổi dậy gần biên giới Nga với việc Đức Quốc Xã xâm lăng Liên Xô trong thời thế chiến thứ hai. Trong khi đó, theo ước tính của NATO, 1.000 lính Nga đang thực hiện “những hoạt động quân sự bất hợp pháp” bên trong lãnh thổ Ukraine. Tổng thư ký NATO Anders Fogh Rasmussen nói rằng Nga còn có hàng ngàn binh sĩ sẵn sàng tác chiến trú đóng gần biên giới Ukraine. Tổng thống Barack Obama đang chuẩn bị bay đến Wales dự thượng đỉnh của NATO để bàn về việc hợp tác nhằm chống lại điều được xem là mưu toan của Nga nhằm xâm chiếm lãnh thổ nước khác.

Kinh tế sẽ bị tổn thương nặng

Theo Cơ quan thống kê châu Âu (Eurostat), trong tháng 8 vừa qua, lạm phát trong khu vực đồng tiền chung châu Âu hiện nay là 0,3%. Lạm phát giảm là do người tiêu dùng châu Âu giảm chi tiêu đối với thực phẩm và năng lượng. Điều này sẽ làm nền kinh tế châu Âu vốn đang bị khủng hoảng vì tăng trưởng kém sẽ càng thêm trầm trọng. Nhiều cửa hàng ở châu Âu hạ giá bán do sức mua ngày càng giảm. Theo giới chuyên gia, tình trạng giảm phát có thể dẫn đến một vòng xoay luẩn quẩn đối với nền kinh tế: Người tiêu dùng có xu hướng giảm mua với hy vọng giá cả sẽ còn xuống thấp nữa, các doanh nghiệp buộc phải giảm sản xuất cho phù hợp với nhu cầu. Do vậy, người lao động bị giảm lương và hậu quả là họ phải giảm mua, làm cho giá cả lại càng đi xuống.

Ngày 29/8, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã họp để bàn biện pháp kích thích nền kinh tế. Tuy nhiên, hầu hết các nhà phân tích đều không hy vọng vào bất kỳ biện pháp nào, nhưng ngày càng có nhiều đồn đoán rằng ECB trong những tháng tới có thể bơm tiền vào hệ thống, được gọi là biện pháp nới lỏng định lượng, với hy vọng kích thích tăng trưởng và đẩy giá cả lên cao. Mario Draghi, Giám đốc Ngân hàng Trung ương châu Âu mô tả lạm phát dưới mức 1% là trong “vùng nguy hiểm”. Nền kinh tế của các nước thuộc khối EU từ 3 năm nay đã chịu mức tăng trưởng thấp, thất nghiệp luôn ở mức hai con số, nợ công của nhiều thành viên khối luôn trong tình trạng có thể vỡ nợ. Lãnh đạo khối này từ lâu đã tìm mọi cách để thoát khỏi tình trạng trên nhưng họ lại rơi vào vòng luẩn quẩn. Kìm hãm nợ công đồng nghĩa với việc thu hẹp sản xuất, giảm tăng trưởng.

Giữa lúc như thế này, EU lại lao vào cuộc chiến cấm vận với Nga xung quanh vấn đề Ukraine. Thiệt hại của những trận chiến này đương nhiên cả hai phía đều bị ảnh hưởng. Nhưng trong lúc “sức khỏe” kinh tế của châu Âu chưa hồi phục lại phải cố sức chịu thêm những cú đòn từ phía Nga đã khiến cho khả năng phục hồi của EU hết sức khó khăn. Ấy vậy mà trong một tuyên bố hôm 29/8, châu Âu lại tiếp tục đe dọa sẽ ra tăng các biện pháp trừng phạt Nga do nghi ngờ Nga đưa quân sang hỗ trợ phe ly khai ở Ukraine. Cùng với sự suy giảm sẵn có từ mấy năm nay, nền kinh tế EU nay càng bị tổn thương nghiêm trọng trong cuộc “so găng” cấm vận với Nga xung quanh vấn đề Ukraine. Báo cáo công bố ngày 29/8 của Eurostat cảnh báo lạm phát trong khu vực đồng Euro đang làm gia tăng thêm nguy cơ khu vực này rơi vào một vòng xoáy giảm phát./.