Bài “Katyn – bí ẩn lịch sử » của NguyễnThị Mai Hoa đăng trên Văn hóa Nghệ An số 276 đã cung cấp cho bạn đọc bức tranh toàn cảnh khá đầy đủ về vụ thảm sát « lớn nhất và ghê rợn nhất lịch sử thế giới thế kỷ XX »  do ban lãnh đạoLiên Xô cũ đứng đầu là Stalin tiến hành năm 1940. Không chỉ vạch ra tính chất vô nhân đạo của Quyết địnhsố 13/144 do ban lãnh đạocao nhất Liên Xô thông qua ngày5/3/1940 (5/3 cũng là ngàymất của Stalin, 13 năm sau đó !) cũng như của Sắc lệnh số 00350 do Beria người đứng đầu Bộ Ủy viên Nhân dân Nội vụ Liên Xô (NKVD) ký, bài báo còn vạch ra nhữngthủ đoạn mà ban lãnh đạoĐảng Cộng sản Liên Xô từ Stalin cho tới Khrushchev, Brezhnev, Andropov, Chernenko đã dùng để lừa dối nhân dân Liên Xô và thế giới nhằm chối bỏ trách nhiệm đao phủ của họ trongvụ thảm sát ngót 25 nghìn nhân mạng này.

Cho dù « cuối cùng, sự thật về một thảm kịch khủng khiếp tronglịch sử đã dần dần phơi tỏ », nhưngtới nay « vẫn chưa có một kết cục cuối cùng cho vấn đề Katyn ». Bởi vậy chúng tôi muốn bổ sung một vài chi tiết nhằm làm sáng tỏ thêm một số vấn đề có thể có ích cho người đọc.

Số phận nướcyếu

Vụ Katyn có bối cảnh lịch sử phức tạp, đan xen vô số mâu thuẫn giữa các cường quốc hồi đó. Năm 1939, do sự « trỗi dậy » của phát xít Đức, Ý, Nhật, mây đen chiến tranh bắt đầu kéo đếnphủ kín bầu trời châu Âu và châu Á. Thấy trước nguy cơ bị Đức, Nhật tấn công từ hai phía tây, đông, Liên Xô quyết địnhtạm thời hòa hoãn với hai kẻ thù này.

Ngày 23/8/1939, Liên Xô ký với Đức « Hiệp ước khôngxâm lược lẫn nhau », đồng thời thỏa thuận về việc phân vùng ảnh hưởngđối với các quốc gia vùng đệm giữa Đức với Liên Xô mà khônghề hỏi ý kiến các quốc gia đó. Điều 2 Hiệp ước quy định : «Nếu một bên ký Hiệp ước này bị cuốn vào hành động chiến tranh với một quốc gia thứ ba thì bên còn lại khôngđượcviện trợ quốc gia thứ ba đó. » đã tạo điều kiện cho Hitler nhanh chóng xâm lược Ba Lan.

Quả vậy, ngay ngày1/9, Hitler xua 90 sư đoàn bộ binh gồm 1 triệu quân cùng 6500 máy bay tấn công và dễ dàng chiếm miền tây Ba Lan. Ngày 17 cùng tháng, lấy lý do « bảo vệ tính mạng nhân dân vùng tây Ukraine và tây Belorussia », Hồng quân Liên Xô tiến vào chiếm đóng miền đông Ba Lan rộng 200 nghìn km vuông với 13 triệu dân. Nguyên soái Smigly-Rydz Tổng tư lệnh quân đội Ba Lan ra lệnh cho binh sĩ dưới quyền ôngkhôngđượcchống lại Hồng quân Liên Xô, vì thế 250 nghìn lính và sĩ quan Ba Lan bị Liên Xô bắt giữ làm tù binh một cách dễ dàng. Trước đòn tấn công mạnh mẽ từ hai phía đông và tây, ngày27/9/1939 Ba Lan tuyên bố đầu hàng. Ngay hôm sau, Ngoại trưởng Đức Ribbentrov đến Moskva ký « Hiệp ước hữu nghị Đức-Liên Xô và phân chia biên giới ». Ngoại trưởng Nga Molotov nói : « Giờ đây chúng ta (Liên Xô và Đức) khôngcòn là kẻ địch như trước đây nữa ». Ai ngờ ngày 22/6/1941, Hitler trở mặt xé tan mọi hiệp ước đã ký, tung 2 triệu quân tấn công Liên Xô.

Hơn 2 tháng trước đó, ngày 13/4/1941, Liên Xô ký với Nhật « Hiệp ước Trung lập Liên Xô-Nhật Bản ». Điều 2 Hiệp ước này quy định : «Nếu một bên ký kết Hiệp ước này trở thành đối tượng của hành động đối địch từ một hoặc một số quốc gia thứ ba thì bên còn lại phải giữ trung lập trong suốt thời gian xung đột. »  « Tuyên bố chung Liên Xô-Nhật Bản » tuyên bố : « Liên Xô thề tôn trọng sự toàn vẹn lãnh thổ và tính bất khả xâm phạm thiêng liêng của Mãn Châu Quốc ; Nhật Bản thề tôn trọng sự toàn vẹn lãnh thổ và tính bất khả xâm phạm thiêng liêng của nước CHND Mông Cổ ». Rõ ràng như vậyLiên Xô đã dung túng cho Nhật chiếm vùng Mãn Châu của Trung Quốc.

Rốt cuộc hai quốc gia yếu là Ba Lan và Trung Quốc (Trung Quốc lớn mà yếu) trở thành vật hy sinh trên bàn cờ các nướclớn mạnh.  

Sau khi bị Đức xâm lược, Liên Xô vội vã ký với Anh « Hiệp địnhcùng hành động trongthời gian chiến tranh với Đức » (12/7/1941), sau đó lại ký với chính phủ Ba Lan lưu vong tại Anh « Hiệp địnhtương trợ Liên Xô-Ba Lan » (30/7/1941), lập lại quan hệ ngoại giao Liên Xô-Ba Lan, đồng ý để chính phủ Ba Lan lưu vong xây dựng quân đội tại Liên Xô, đồng ý thả tất cảtù binh và công dân Ba Lan từng bị Liên Xô giam giữ để họ gia nhập quân đội Ba Lan cùng Liên Xô đánh Đức. Tháng 8/1941, tướng Anders sau khi đượcLiên Xô trả tự do nhận nhiệm vụ lập trạm tuyển quân ở Liên Xô nhằm tập họp các binh sĩ Ba Lan, nhưngsau mấy tháng chỉ có ngót 1000 người đếnghi tên ; tướng Anders đâu có biết 25 nghìn người tù Ba Lan đã bị giết trongvụ thảm sát Katyn. Thế nhưngkhi phía Ba Lan hỏi tin tức về số tù nhân Ba Lan bị Hồng quân bắt giữ thì phía Liên Xô trước sau khăng khăng nói họ khôngcòn giữ bất cứ người Ba Lan nào. Từng hứa « tương trợ » Ba Lan mà Liên Xô hành xử như vậy ư?

Tại Tòa án quốc tế Nuremburg, hai đầu sỏ chiến tranh Goering và Ribbentrov đều khai Liên Xô giết tù binh Ba Lan ở rừng Katyn, nhưngrồi Tòa cũng khôngcó kết luận nào về vụ này.

Đâu phải chỉ một mình Stalin che giấu sự thật 

Các ban lãnh đạoLiên Xô trước Gorbachev đều nối gót Stalin quyết tâm giấu nhẹm trách nhiệm của Liên Xô trong vụ Katyn. Khrushchev chống Stalin hăng nhất nhưng lại chỉ thị Chủ tịch Ủy ban An ninh Shelepin bí mật nghiên cứu hồ sơ Katyn và năm 1959 Khrushchev đồng ý với đề nghị của Shelepin hủy hồ sơ của 21857 người Ba Lan bị giết trongvụ thảm sát Katyn còn lưu trữ tại Viện Lưu trữ hồ sơ. Lý do : số hồ sơ này nếu lọt ra ngoàisẽ « có thể dẫn đếnnhữnghậu quả vô cùng bất lợi cho nhà nước Xô Viết ». Như vậy Khrushchev dám làm cả việc thủ tiêu vật chứng mà Stalin chưa dám làm.

Năm 1976, đương kim Chủ tịch Ủy ban An ninh nhà nước Andropov đề nghị Tổng Bí thư Brezhnev cho bàn bạc vấn đề Katyn với Ba Lan để đưa ra biện pháp chung chống luận điệu bất lợi cho Liên Xô. Dĩ nhiên chính phủ Ba Lan phải nóitheo giọng của Liên Xô tuy họ biết dân Ba Lan khôngtin họ.

Có lẽ Jaruzelski là nhà lãnh đạo Ba Lan(Bí thứ thứ nhất Đảng Công nhân thống nhất và Tổng thống nhà nước) đầu tiên hoàn thành nhiệm vụ tìm ra sự thật về vụ Katyn. Trong chuyến thăm Liên Xô tháng 4/1990, ông đã đếnKatyn mặc niệm các tù binh Ba Lan. Ngày 13/4 năm đó, TASS chính thức tuyên bố thảm kịch Katyn là tội ác nghiêm trọng của chủ nghĩaStalin.

Tổng thốngLiên Xô Gorbachev kể lại : ngày23/12/1991 ông đượcđọc hồ sơ vụ Katyn, cùng đọc còn có tân Tổng thống Nga Yeltsin (nhậm chức ngày10/7/1991), người đượcGorbachev chuẩn bị chuyển giao quyền lực, và Jakovlev « kiến trúc sư cải tổ Liên Xô ». Sau đó Gorbachev nói « Tóc chúng tôi dựng đứng cả lên, … Chúng tôi khôngcó quyền che giấu sự thật với người Ba Lan đượcnữa. Ba người chúng tôi lập tức cho rằng dù hậu quả thế nào cũng phảithông báo cho phía Ba Lan… Tôi nói với Yeltsin : Boris, bây giờ anh phải làm việc này thôi. »

Tuy rằng năm 1990 Gorbachev đã thừa nhận với Tổng thống Ba Lan Jaruzelski vụ Katyn là tội ác của chủ nghĩaStalin, và chuyển giao cho phía Ba Lan một phầntài liệu liên quan tới vụ này, nhưnghồ sơ chính thì vẫn nằm trongkét hồ sơ mật của Tổng thống Liên Xô.

Sau khi Liên Xô tan rã (25/12/1991), Gorbachev chuyển giao quyền lực cho Yeltsin, đồng thời chuyển giao két hồ sơ mật. Ngày 14/10/1992 Giám đốc Viện Lưu trữ hồ sơ nhà nước đượcTổng thống Yeltsin ủy quyền đến Warsaw trao cho Tổng thống Ba Lan Walesa bản sao Hồ sơ đặc biệtsố 1. Về sau Walesa kể lại : khi nhận văn bản này, ông « cảm thấy toàn thân run lẩy bẩy ».   

Walesa gửi điện cho Eltsin ca ngợi lòng « dũng cảm »  của Tổng thống Nga. Truyền thông Ba Lan cũng ca ngợi hành động « hối lỗi » của Yeltsin, cho rằng hành động này vĩ đại chẳngkhác gì hành động của Thủ tướngĐức Willy Brandt tháng 12/1970 quỳ xuống trước đài kỷ niệm các anh hùng người Do Thái trongcuộc khởi nghĩa Warsaw chống phát xít Đức. Tuy vậy cũng có người đặt câu hỏi : vì sao tháng 4/1992 Walesa sang thăm Nga, Yeltsin chưa chuyển giao Hồ sơ số 1 mà mãi đếntháng 10 năm đó mới làm việc này, khi Tòa án Hiến pháp Nga đang chuẩn bị phế truất Yeltsin ? Phải chăng sự chậm trễ đó chứng tỏ Yeltsin cũng cố ý che giấu vụ thảm sát Katyn và lợi dụng Hồ sơ này để chơi trò chơi chính trị nhằm gây uy tín để tránh bị phế truất ? Yeltsin khôngnhận có chuyện này và nói Gorbachev đã đọc Hồ sơ này từ lâu nhưng ông ấy cũng im lặng thôi.   

Ai viết lịch sử ?

Nghe đâu Stalin từng nói lịch sử là do người thắng cuộc viết. Người thắng cuộc cũng tức là người chiếm đượcquyền lực, dĩ nhiên họ không để người khác viết lịch sử. Mao Trạch Đông cuối đời cũng nói tương tự, và còn nói : « Người chiến thắng khôngbị chê trách. Không đượcchê trách người chiến thắng, đây là lẽ phải thông thường. » Hitler nói : Không ai dám hỏi người chiến thắng rằng lời ngài nói trước đây là thật hay giả.

Yeltsin thì nói : « Rốt cuộc lịch sử là do một người viết », có thể hiểu đây là nói lịch sử đượcviết theo ý của một người nắm quyền cao nhất.

Triết gia Ý Benedetto Croce nói : «Tất cả mọi lịch sử đều là lịch sử đương đại » [1]. Tất nhiên lịch sử đương đại là do kẻ cai trị đương thời viết để bảo vệlợi ích của họ, cho dù phải bóp méo sự thật, và họ cũng dùng quan điểm đó để viết lịch sử các thời trước.

Bởi vậy lịch sử một dân tộc hoặc quốc gia không dân chủ, nhất là lịch sử cận đại và đương đại, khó có thểđược viết một cách hoàn toàn khách quan, tôn trọng sự thật. Đây là nỗi buồn muôn thủa của các dân tộc và sử gia chân chính sống dưới chế độ chính trị độc tài chuyên chế.

Nhân dân làm nên lịch sử, nhưng trớ trêu thay người viết lịch sử lại là kẻ cai trị họ. Trong bất cứ thời đại không dân chủ nào cũng vậy, kẻ thống trị bao giờ cũng độc quyền viết lịch sử, theo nghĩa họ buộc giới sử gia viết lịch sử theo ý họ. Các chế độ độc tài đều diễn giải sự kiện lịch sử theo hướng tốt đẹp phô ra xấu xa đậy lại, thậm chí đổi trắng thay đen xuyên tạc sự thật, bịa đặt sự kiện, cố ý đánh giá xấu hoặc bôi nhọ nhữngsự kiện bất lợi cho họ và nhữngnhân vật khác quan điểm. Vụ Katyn là một điển hình khôngngại sử dụng nhữngthủ đoạn xấu xa nhất để che giấu sự thật, bịa đặt sự thật, viết lại sự kiện lịch sử theo ý người cầm quyền, trắng trợn lừa dối nhân dân trong nướcvà thế giới. Trên thực tế thủ đoạn ấy đã lừa bịp đượcdư luận trongthời gian gần nửa thế kỷ.  

Abraham Lincoln nói : Anh có thể lừa gạt được tất cả mọi người trong một số lúc, và một số người trong tất cả mọi lúc, nhưng không thể lừa gạt được tất cả mọi người trong tất cả mọi lúc [2].Đúng là sự thật lịch sử có thể bị che giấu, xuyên tạc lừa bịp, nhất thời trở thành bí ẩn lịch sử. Một chế độ chính trị tồn tại lâu dài nhiều bí ẩn lịch sử sẽ bị coi là hèn yếu, không được dân tin yêu.

Hiện nay nhiều nước đã quy địnhsau một thời gian, thí dụ 30-50 năm, chính phủ phảigiải tỏa các hồ sơ mật, để cho dân chúng biết đượcsự thật về những sự kiện lịch sử trước đây từng giữ kín. Làm như vậy là khôn ngoan, bởi lẽ hầu như mọi bí ẩn lịch sử cuối cùng cũng bị đưa ra ánh sáng. Thời gian trôi đi, thời thế thay đổi, các thế hệ sau sẽ tìm cách dần dần phục hồi lại sự thật lịch sử. Loài người luôn tiến lên phía trước, thời đại ngàycàng thay đổi theo hướng các giá trị dân chủ tự do và nhân văn cuối cùng sẽ thắng trên phạm vi toàn cầu, mọi chế độ độc tài chuyên chế đã, đang và sẽ bị vứt vào sọt rác lịch sử.

Quả vậy, việc che giấu vụ thảm sát Katyn tuy đượcdàn dựng công phu và lừa bịp được công luận khá lâu, cuối cùng cũng bại lộ, thất bại ê chề. Cái giá phảitrả rất đắt : làm cho uy tín của ban lãnh đạoLiên Xô cũ và của chế độ XHCN bị sa sút nghiêm trọng, góp phần dẫn đếnsự sụp đổ hoàn toàn CNXH tại Liên Xô và Đông Âu như một lẽ tất nhiên. Sau đó mối quan hệ láng giềng Ba Lan-Nga khôngcòn tốt như trước. Có thể thấy điều đó trongthái độ của Ba Lan đối với cuộc khủng hoảng Ukraine hiện nay.

Người Trung Quốc có câu Quên quá khứ nghĩa là phản bội [3]. Trong « Quần đảo Gulag », Solzhenitsyn nhắc lại một câu ngạn ngữ Nga : Kẻ nào quên chuyện cũ thì sẽ mất cả hai mắt, nghĩa là kẻ đó bị mù. Triết gia George Santayana nói : Ai quên quá khứ thì người đó sẽ lặp lại quá khứ [4].

Bởi thế tất cảnhữngngười có lương tri đều không bao giờ quên quá khứ, nhất là quá khứ sai lầm, bi thảm. Ôn lại bài học lịch sử vụ thảm sát Katyn sẽ giúp loài người luôn cảnh giác với mọi chế độ chuyên chế độc tài, tránh để lặp lại nhữngsự kiện thảm khốc ô nhục tương tự./. 

 …………………………………

[1] All history is contemporary history.

 [2] You can fool all the people some of the time, and some of the people all the time, but you cannot fool all the people all the time.

 [3] 忘记过去就意味着背叛Forgetting the past means betrayal.

 [4] Those who cannot remember the past are condemned to repeat it.