Lời tòa soạn: Đây là  lược dịch một bài báo của một thiếu tướng quân đội Trung quốc. Bởi vậy chỉ có giá trị tham khảo về tình hình chính trị - quân sự quốc tế.

Mỹ đang kéo bè kéo cánh thực thi bao vây ngăn chặn chiến lược đối với Trung Quốc. Để đối phó lại, Trung Quốc có nên liên kết với các nước khác hay không ? Sau khi xảy ra cuộc khủng hoảng Ukraine, Nga ngả mạnh về phía Trung Quốc, tầng lớp tinh hoa Nga xới lại vấn đề liên kết với Trung Quốc ; vậy Trung Quốc có nên hưởng ứng hay không ?

Trong bối cảnh đó, liên kết hay không trở thành đề tài bàn thảo nóng sốt trong dư luận Trung Quốc. Không ít người mạnh mẽ chủ trương Trung Quốc nên thay đổi chính sách « không liên kết » thành « liên kết ».

Tác giả bài báo này cho rằng liên kết hay không liên kết không nên là một giáo điều vĩnh viễn bất biến, mà nên là một phương lược có thể điều chỉnh tùy thời tùy thế. Xét về khả năng hiện thực và lợi ích quốc gia, hiện nay Trung Quốc còn chưa thích nghi đi lên con đường liên kết.

Trước hết, liên kết Trung Quốc-Nga còn chưa có đủ các điều kiện tất yếu. Trong lịch sử, Trung Quốc-Nga từng ba lần liên kết [1]; ký ức để lại cho người Trung Quốc về cơ bản là tiêu cực, cho dù mối quan hệ đồng minh tương trợ Trung Quốc-Nga hồi thập niên 50 thế kỷ trước cũng bị nhiều người cho là « mối quan hệ bất bình đẳng ». Trong một thời gian dài Trung Quốc thực hành chính sách « Ba không » (Không liên kết, không đối kháng, không nhằm vào nước thứ ba), thậm chí đã thần thánh hóa chính sách đó, nay muốn quay ngoặt 180 độ, e rằng trong một thời gian ngắn sẽ rất khó hình thành ý chí thống nhất [trong dân chúng Trung Quốc].

Bất cứ sự liên kết nào cũng phải chuyển nhượng [nguyên văn : nhượng độ, với độ trong từ quá độ] một phần chủ quyền, tức sẽ thay đổi một phần phương châm ngoại giao độc lập tự chủ ; chuyện này người Trung Quốc cũng thiếu sự chuẩn bị về tâm lý. Từ cuối thập niên 90 trở lại đây, giới chiến lược Nga không chỉ một lần thả quả bóng hơi thăm dò việc liên kết với Trung Quốc, đều bị chúng ta đối xử lạnh nhạt bằng chính sách « Ba không ». Giờ đây cho dù ta giành tư thế chủ động đi nữa thì e rằng cũng khó có được sự hưởng ứng vô điều kiện từ tầng lớp lãnh đạo cấp cao và tầng lớp tinh hoa nước Nga. 

Thứ hai, nếu Trung Quốc - Nga làm thành liên minh quân sự chính trị thì rất có thể sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường quốc tế phát triển hòa bình. Liên kết Trung Quốc - Nga có nghĩa là trực diện thách thức Mỹ và các nước phương Tây, tất sẽ gây ra sự đáp trả mạnh mẽ, thậm chí có thể dẫn đến cuộc chiến tranh lạnh mới, từ đó chặt đứt con đường trỗi dậy hòa bình của Trung Quốc. Liên kết Trung Quốc-Nga tất sẽ dẫn đến tình trạng bố cục hai cực đối lập mới, cho dù Trung Quốc-Nga có lôi kéo thêm vài quốc gia vừa và nhỏ thì liên minh lập ra cũng chỉ có thể là một liên minh thế yếu, tất nhiên sẽ ở vào địa vị bất lợi. Trung Quốc-Nga kết thành đồng minh quân sự tất nhiên sẽ yêu cầu Tổ chức Hợp tác Thượng hải và Hiệp ước An toàn tập thể phải tiến hành các điều chỉnh có tính phương hướng – đây cũng là việc rất khó làm được. Trung Quốc-Nga có ý nguyện hay không, có năng lực gánh vác nghĩa vụ bảo vệ an toàn cho các nước vừa và nhỏ có thể tham gia liên minh hay không – đây lại càng là một vấn đề tất phải đối mặt. Cũng tức là nói hiện nay nếu thúc đẩy mối quan hệ Trung Quốc-Nga từ  quan hệ « Đối tác chiến lược toàn diện » lên thành quan hệ « Đồng minh quân sự chính trị » thì chẳng những thiếu tính khả thi mà hơn nữa còn có thể đem lại những thách thức chiến lược quan trọng.

Thế nhưng tính phức tạp và tính gay gắt của tình hình quốc tế cũng như tính cấp bách yêu cầu Trung Quốc « phát huy tác dụng của nước lớn có trách nhiệm » lại không cho phép Trung Quốc tiếp tục chiến đấu cô đơn một mình. Nên biết rằng nước Mỹ trong tình hình quốc lực suy thoái vẫn có thể tiếp tục xưng hùng xưng bá, chỗ dựa chiến lược chủ yếu của Mỹ là hệ thống đồng minh mạnh mẽ do Mỹ chủ đạo. Trung Quốc muốn trở thành trung tâm sức mạnh lớn của thế giới đa cực thì ắt phải hình thành « vành đai bạn bè mật thiết », tập họp được nhiều bạn bè chiến lược.

Tổng hợp xem xét nhu cầu chiến lược và các nhân tố chế ước, lựa chọn chiến lược hiện thực nhất hiện nay của Trung Quốc dường như nên là vừa kiên trì « Không liên kết » vừa tránh phải đơn độc chiến đấu. Cũng tức là cần xây dựng « Mặt trận thống nhất » rộng rãi, đi con đường « chuẩn liên kết ». Mối quan hệ « chuẩn liên kết » có thể hiểu là mối quan hệ « đồng minh chiến lược » hoặc « chung lợi ích », « chung mệnh vận » không gánh vác nghĩa vụ theo hiệp định, không đậm màu sắc quân sự. Làm như thế sẽ có lợi cho việc tăng cường tư duy hợp tác, từ bỏ tư duy đối kháng, có lợi cho việc tăng cường « hành động nước lớn », giành thế chủ động chiến lược, có lợi cho việc tạo điều kiện cần thiết liên kết khi cần.

Muốn vậy cần thiết nỗ lực làm sâu sắc mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Trung Quốc-Nga, trên các vấn đề bảo đảm lợi ích cốt lõi và các vấn đề quốc tế và khu vực quan trọng cần áp dụng nhiều hơn « các hành động liên hợp điều phối nhất trí » ; phải ấn định các mục tiêu chiến lược mới cho việc xây dựng Tổ chức Hợp tác Thượng Hải trong tình thế mới, lấy Tổ chức Hợp tác Thượng Hải đã mở rộng tới một vùng rộng lớn hơn trên đại lục Âu-Á làm chỗ dựa cơ bản, tạo ra một sân chơi hợp tác chiến lược giữa các nước lớn mới nổi lên ; phải thông qua sự vận trù chiến lược « Một vành đai, một con đường » [2] và sự tăng cường cơ chế các quốc gia khối BRICK, tập kết được một lực lượng địa chính trị khác với thế giới phương Tây, qua đó thay đổi cục diện chiến lược quốc tế đã mất cân bằng nghiêm trọng, đẩy mạnh sự tạo dựng trật tự quốc tế kiểu mới.

Vương Hải Vận王海运 là Thiếu tướng Quân Giải phóng TQ, Phó Chủ tịch Hội Nghiên cứu lịch sử mối quan hệ TQ-Nga, giáo sư hướng dẫn nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Viện Nghiên cứu ngoại giao công thuộc Tổ chức Hợp tác Thượng Hải.  Ghi chú của người dịch :

Nguyên văn đầu đề :  Trung Quốc nên đi con đường « Chuẩn liên kết »

[1] Ba lần liên kết : 1- « Mật ước Trung-Nga » ký ngày 3/6/1896 giữa triều đình nhà Thanh với triều đình Nga Sa hoàng ; 2- « Điều ước Đồng minh hữu hảo Trung-Xô » ký ngày 14/8/1945 (Bộ trưởng Ngoại giao CP Dân quốc Vương Thế Kiệt và BTNG Liên Xô Molotov ký) ; 3- « Điều ước Hỗ trợ Đồng minh hữu hảo Trung-Xô » ký ngày 14/2/1950 (BTNG TQ Chu Ân Lai và BTNG LX Vesinski ký dưới sự chứng kiến của Mao Trạch Đông và Xtalin).

[2] Là ý tưởng chiến lược “Một vành đai, một con đường” do Chủ tịch Tập Cận Bình đề xuất, cụ thể là “Vành đai kinh tế con đường tơ lụa » và “Con đường tơ lụa trên biển” của thế kỷ XXI.

Nguyên Hải   lược dịch theo :

- http://mil.huanqiu.com  (Hoàn cầu Thời báo)  中国应走“准结盟”之路  16/10/2014