Sáng nay, đọc thấy trên mạng thấy ĐBQH Bùi Thị An, Hà Nội: Lãnh đạo cũng có tố chất di truyền. “Trong thực tiễn của thế giới cũng như ở Việt Nam, có những gia đình có tố chất di truyền. Tố chất ấy được thể hiện trong lãnh đạo, trong các ngành chuyên môn”.

http://vietnamnet.vn/vn/chinh-tri/269501/con-lanh-dao-lam-lanh-dao-la-hanh-phuc-cua-dan-toc.html

Nếu có dịp, hi vọng được bà Bùi thị An cho biết cơ sở khoa học của điều bà vừa tuyên bố. Có thể hiểu biết của tôi còn khiếm khuyết.

Theo chỗ tôi biết, các vốn kinh tế, vốn văn hóa và xã hội, … mà  cha mẹ cho con hoàn toàn không nhờ di truyền.

Vốn kinh tế là gia tài, tiền của, vật chất, … mà cha mẹ cho hoặc để con thừa hưởng.

Vốn văn hóa là tất cả những cách sống, cách ăn, cách nói, nhân sinh quan và vũ trụ quan, những thói quen, nề nếp của gia đình, … cái mà Pierre Bourdieu gọi là habitus – tập tục. Trẻ sinh ra ở gia đình nào thì thấm nhuần habitus của gia đình ấy.

Trong một chừng mực nào đó, ta có thể xếp “truyền thống lãnh đạo” trong vốn văn hóa – dù biết rằng “nghề” quản lý là cả một khoa học chứ hấp thụ từ quy củ của gia đình thôi không đủ.

Vốn xã hội là tất cả những liên hệ quen biết, một loại “vây cánh”, những khả năng bè phái, bà con, … mà ta có thể huy động để giúp ta đi tới hay  đạt được những kết quả có lợi cho bản thân. Con của lãnh đạo thành lãnh đạo đa phần có lẽ là nhờ vốn xã hội này. 

Bourdieu còn nói tới vốn biểu tượng nữa, nhưng có dịp tôi sẽ bàn thêm.

Những vốn đó, con cái tiếp thu được nhờ giáo dục của gia đình, nhờ ảnh hưởng của môi trường sống, nhờ những yếu tố tâm lý – con cái thường có khuynh hướng bắt chước cha mẹ – và nhất là nhờ sự xã hội hóa (socialisation) của gia đình. Gia đình là môi trường đầu tiên và là môi trường quan trọng nhất tập tành cho trẻ sống với xã hội và sống trong xã hội.

Con cái, từ đó có thể tiếp thu được một số “vốn”, “nếp nhà” hay “khả năng” của cha mẹ. Nhưng đó không đi từ di truyền mà là hấp thụ.

Trên bình diện sinh học, ta có thể thừa hưởng màu da, màu mắt, chiều cao, nhóm máu, … và cả một số bệnh tật nữa, của cha mẹ, qua di truyền.

Còn tất cả khả năng về lãnh đạo, các ngành chuyên môn, … là thành quả của những quá trình học tập – tiếng Anh gọi là achievement – sự cố gắng rèn luyện tập tành để tốt hơn, để hoàn thiện – Bậc cha mẹ cũng đã phải tập tành để có những khả năng như thế. Nhưng các cha mẹ này đã không “ghi” được những khả năng ấy vào bộ di truyền để chuyển qua cho con lúc sinh đẻ chúng.

Về lộ trình thời gian, khi các bậc cha mẹ cho con chào đời, họ chưa lên tới chức vị lãnh đạo, thành ra ví dụ mà khả năng lãnh đạo là … ở trong “gen” đi nữa thì họ cũng chưa có gen đó để truyền cho trẻ.

Xin đừng đem di truyền ra để biện minh một hiện tượng không liên quan tới di truyền.