Trong chuyến công tác kiểm tra thiệt hại tại một số di tích sau bão, đoàn cán bộ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tình cờ phát hiện sự việc 2 tượng quản mã cổ bằng đá tại di tích Đền Thần, xã Quỳnh Anh bị đánh cắp. Sự việc này đã gióng lên hồi chuông cảnh báo đối với nạn mất cắp cổ vật tại các di tích. Điều đáng nói là sự thiếu trách nhiệm của chính quyền địa phương và người dân khi xảy ra sự việc.

2 tượng quản mã cổ bằng đá tại di tích Đền Thần, xã Quỳnh Anh bị đánh cắp từ năm 2024

Ngay sau khi nắm bắt sự việc, ông Hồ Mạnh Hà - Phó Trưởng phòng Quản lý di sản, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An đã nhanh chóng đưa thông tin lên Face book, nhờ cộng đồng mạng hỗ trợ tìm kiếm. Thông tin nhanh chóng gây được sự chú ý, đặc biệt là từ những nhà sưu tầm cổ vật. Sau 24 giờ đăng tải, 2 pho tượng quản mã đã được tìm thấy ở một địa điểm tại thành phố Hải Phòng. Hiện nay, các pho tượng đang được làm thủ tục để hồi hương, bàn giao lại cho địa phương và Tổ quản lý di tích Đền Thần. Như vậy, “số phận” của 2 pho tượng quản mã đã có kết thúc tốt đẹp.

Tuy nhiên, không phải cổ vật nào cũng được “may mắn” như vậy. Trên thực tế, trong những năm gần đây, hiện tượng “chảy máu cổ vật” ra nước ngoài đã trở nên phổ biến, nhiều sắc phong, ấn triện…bị rao bán công khai trên các trang mạng. Ở Nghệ An, việc mất cắp cổ vật, di vật cũng không phải hiếm, bằng chứng là thỉnh thoảng chúng ta vẫn được nghe kể việc ông nọ, bà kia lấy cắp hiện vật của đền, chùa, sau đó phải trả lại. Chỉ có điều, hiện tượng lấy cắp cổ vật, di vật có giá trị để đem bán ra thị trường không nhiều.

Trở lại với câu chuyện đánh cắp 2 pho tượng quản mã, điều đáng bàn ở đây là thái độ ứng xử của chính quyền địa phương và Tổ quản lý di tích khi sự việc xảy ra. Được biết, 2 pho tượng không phải mới bị đánh cắp mà đã bị mất từ năm 2024 nhưng chính quyền địa phương và Tổ quản lý di tích không báo cáo với các cơ quan chuyên môn cấp trên mà im lặng, chọn phương án đặt 2 pho tượng mới (do một người dân cung tiến) vào vị trí của 2 pho tượng cũ. Rõ ràng, cả chính quyền và Tổ quản lý di tích đều chưa nhận thức được giá trị và tầm quan trọng của các pho tượng cổ. Trong chuyến công tác này, tại một di tích khác, chúng tôi còn bắt gặp hình ảnh một lư hương bằng đá cổ bị vứt chỏng chơ ngoài sân. Khi được phân tích giá trị và nhắc nhở, một người trong tổ quản lý di tích mới hứa sẽ đem bảo quản cẩn thận. Trên thực tế, tình trạng này khá phổ biến tại các di tích trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Tôi may mắn được tham gia nhiều cuộc kiểm kê cổ vật, di vật và chứng kiến nhiều câu chuyện “dở khóc, dở cười”: Các cổ vật có giá trị như lư hương (bằng gỗ và đá), bài vị, đại tự, câu đối…lại bị cất vào kho, thậm chí nhét dưới gầm bàn, hương án,… thay vào đó là các lư hương bằng sứ, bài vị, đại tự, câu đối mới. Khi được cán bộ chuyên môn giải thích, phân tích giá trị thì các cụ mới vỡ lẽ, đem các cổ vật đi vệ sinh và để lại trên bàn thờ. Thực trạng này một phần là do tư tưởng thích mới, nể người cung tiến nhưng phần lớn là do sự thiếu hiểu biết, chưa nhận thức được giá trị của cổ vật, di vật nên đã có thái độ thờ ơ hoặc đánh giá chưa đúng mức hậu quả khi xảy ra sự việc.

Trong thời gian qua, mỗi năm, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ban quản lý Di tích tỉnh và nhiều địa phương đều tổ chức các đợt tập huấn nhằm trang bị và nâng cao kiến thức về di sản, trong đó có việc bảo quản, bảo vệ các cổ vật, di vật. Bản thân các cán bộ chuyên môn có dịp về địa phương công tác đều lồng ghép tuyên truyền về nội dung này nhưng hiệu quả vẫn chưa được như mong muốn. Hiện nay, việc quản lý di tích đã được phân cấp, phân quyền nên công tác nắm bắt thông tin của cơ quan chuyên môn cấp tỉnh càng khó khăn, rất cần sự phối hợp, báo cáo kịp thời từ chính quyền địa phương, đặc biệt là Tổ quản lý di tích - những người trực tiếp quản lý và tổ chức hoạt động tại các di tích. Một tín hiệu đáng mừng là nhiều địa phương đã cho lắp đặt hệ thống camera tại các di tích nhằm ngăn chặn tình trạng đánh cắp cổ vật, di vật quý cũng như tiền công đức. Tuy nhiên, con số này không nhiều và cũng chỉ ở các di tích có số lượng khách tham quan lớn.

Để ngăn chặn tình trạng mất cổ vật, di vật quý thì giải pháp hữu hiệu nhất vẫn là nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm cho người dân và cán bộ chính quyền địa phương về giá trị và tầm quan trọng của các di vật, cổ vật, đặc biệt là Tổ quản lý di tích, biến họ thành những “nhân viên an ninh” trực tiếp bảo vệ cổ vật, di vật tại các  di tích./.