Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) của Liên hợp quốc vừa tuyên bố sẽ xử vụ Philippines kiện Trung Quốc – Đó là một tin mừng. Nhưng thái độ và hành động tiếp tục chà đạp lên pháp lý quốc tế của Trung Quốc đối với phán quyết của cơ quan có thẩm quyền này đang dấy lên làn sóng lo ngại trong các nước ở khu vực và trên thế giới .

Hôm 29/10 vừa qua, Tòa PCA (Permanent Court of Arbitration) tuyên bố mình có thẩm quyền với 7 trong số 15 nội dung Philippines đã đệ trình lên Tòa. Ngoài ra, trong số 10 kết luận được đưa ra, PCA cũng khẳng định “các bên đã thực hiện trao đổi quan điểm” về những tranh cãi, đúng theo quy định tại Điều 283 của UNCLOS. Philippines đệ đơn lên PCA từ 1/2013, cho rằng yêu sách chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông không phù hợp UNCLOS và cần được tuyên bố là vô căn cứ. Philippines khẳng định một số rạn san hô và bãi cát ngầm Trung Quốc chiếm đóng không thể hưởng lãnh hải hay làm cơ sở tuyên bố có lãnh hải. Hồi tháng 3/2015, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Philippines cho biết, Manila đã đệ trình một tài liệu dày 3.000 trang để trả lời những câu hỏi của PCA về vụ kiện. Ngay lúc bấy giờ, theo Philippines, việc tòa án đưa ra các câu hỏi bổ sung cho thấy, vụ kiện sẽ tiếp tục được xem xét, dù Bắc Kinh không tham gia. Tiếp đó, tháng 7/2015, phát biểu tại phiên tòa kín, luật sư Paul Reichler đại diện cho Manila đã khẳng định, Philippines tin rằng PCA có quyền tài phán đối với tất cả những tuyên bố mà nước này đưa ra.

Thẩm quyền của PCA

Theo Financial Times, Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) đã tuyên bố chấp nhận phân xử đơn kiện của Philippines. Vậy là, Trung Quốc đã thua ngay hiệp đầu trong cuộc chiến pháp lý lớn được khởi sự từ hai năm nay. Hồi năm ngoái, Philippines đã đề nghị PCA (đóng ở La Hay, Hà Lan) tuyên bất hợp pháp đối với “đường 9 đoạn”, các vạch phân chia trên bản đồ của Trung Quốc mà nước này sử dụng, để tuyên bố chủ quyền với hầu như toàn bộ Biển Đông. Trung Quốc từ chối tham gia vụ kiện, với “lý sự cùn” rằng, PCA không có thẩm quyền xét xử. Lí lẽ Bắc Kinh đưa ra đó là, tranh chấp giữa họ và Manila liên quan đến chủ quyền đối với các cấu trúc trên Biển Đông, và do vậy PCA - một cơ quan được thành lập để phân xử những tranh cãi liên quan đến Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) - không có thẩm quyền phân xử. Dù vậy, ngày 29/10, PCA đã bác bỏ lập luận này của Trung Quốc, với khẳng định vụ việc phản ánh “tranh cãi giữa hai quốc gia liên quan đến việc diễn giải hoặc áp dụng Công ước” Liên Hợp Quốc về Luật Biển.

Trong các lập luận sai trái của Trung Quốc từ trước đến nay đòi độc chiếm toàn bộ Biển Đông, Tòa lần lượt bác các quan điểm đi ngược lại PLQT của Bắc Kinh bằng cách vạch rõ: Thứ nhất, tranh cãi giữa Trung Quốc với Philippines và các nước ĐNÁ khác, trước hết là tranh cãi về cách giải thích UNCLOS. Thứ hai, việc Trung Quốc chơi bài “lỉnh”, trốn không xuất hiện trước Tòa không hề ảnh hưởng đến quá trình phán quyết. Thứ ba, DOC chỉ là cam kết về chính trị, không ràng buộc về pháp lý, không loại trừ việc các nước có quyền sử dụng cơ chế Trọng tài. Thứ tư, Tòa đồng ý rồi đây xem xét quy chế pháp lý của một số thực thể địa lý ở Biển Đông. Chính vì bị Tòa bẻ gãy các lập luận sai trái từ trước đến nay như vậy, hôm 30/10, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Lưu Chấn Dân đành nhai lại “lý sự cùn”: Việc Philippines kiện Trung Quốc không ảnh hưởng gì tới những tuyên bố chủ quyền của nước này tại Biển Đông. Ông Thứ trưởng này tiếp tục kêu gọi Philippines trở lại “cái bẫy cũ”, đó là trở lại các cuộc đàm phán song phương đã bị chính Manila nhiều lần bác bỏ.

Dư luận quốc tế lưu ý, quyết định của PCA được đưa ra chỉ ít ngày sau khi Mỹ điều một chiến hạm tới Biển Đông để thách thức những tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc trong khu vực quần đảo Trường Sa. Động thái trên được Mỹ khẳng định nhằm thực thi tự do đi lại và khẳng định rằng Mỹ không công nhận tuyên bố chủ quyền đối với các đảo nhân tạo trên Biển Đông. Luật pháp quốc tế không cho phép các quốc gia tuyên bố chủ quyền đối với các cấu trúc ngầm được tôn tạo lên khỏi mặt biển thông qua bồi đắp. Thượng nghị sỹ John McCain, Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ, đã rất hoan nghênh các kết luận của PCA. TNS McCain khẳng định: “Phán quyết hôm nay là một bước đi quan trọng nhằm bảo vệ luật pháp quốc tế trước những hành động ham hố của Trung Quốc nhằm áp đặt những tuyên bố chủ quyền rộng lớn tại Biển Đông”. Bonnie Glaser, chuyên gia về Đông Nam Á tại Trung tâm nghiên cứu quốc tế và chiến lược (đóng ở Washington) xem kết quả này là “một tổn thất to lớn cho Trung Quốc, bởi vì quan điểm của Tòa được đưa ra đã bác bỏ hoàn toàn lập luận trước đây của Trung Quốc”.

Nhập nhằng pháp lý còn đấy

Tuy nhiên, sự nhập nhằng và hỗn loạn về pháp lý do Trung Quốc gây ra với tuyên bố “đường đứt khúc 9 đoạn” và cái gọi là “chủ quyền lịch sử” của Bắc Kinh trên các vùng biển vẫn còn “treo” lơ lửng. Với tuyên bố của CPA hôm 29/10, các vấn đề này sẽ được đánh giá tiếp tục dưới lăng kính của UNCLOS 1982. Phiên tòa tiếp theo sẽ được tổ chức kín ở La Haye và quyết định cuối cùng có thể sẽ được đưa ra vào năm 2016. 7 trong số 15 đệ trình của Manila mà Tòa nhất trí xem xét bao gồm việc phán quyết, liệu Bãi cạn Scarborough và những thực thể nửa nổi nửa chìm như rạn san hô Mischief (Việt Nam ta gọi là Bãi đá Vành khăn) có thể được coi là đảo như Trung Quốc từng khẳng định hay không. Tòa PCA cũng sẽ xét xử xem liệu có phải Trung Quốc đã cản trở các hoạt động đánh bắt cá của ngư dân Philippines ở Bãi cạn Scarborough hay không. Tuy nhiên, CPA chưa đưa ra phán quyết về các nội dung còn lại, trong đó chủ yếu là những cáo buộc về các hành động bất hợp pháp của Bắc Kinh.

Nhìn lại các diễn biến mới nhất trong vòng vài năm trở lại đây, sóng trên Biển Đông ngày càng trỗi dậy. Đó là vụ Trung Quốc cắm giàn khoan khủng HD981 vào thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Đó là việc xây dựng trái phép hàng loạt các đảo và bãi đã mà trước đây Trung Quốc đã cướp của Việt Nam. Nay khi bị CPA vạch mặt chỉ tên trước vành móng ngựa của Tòa án Quốc tế CPA, Trung Quốc thế nào cũng sẽ bảo lưu các phán quyết trong trường hợp “đường 9 đoạn” được hiểu như một yêu sách chủ quyền với các thực thể địa lý. Việc trong vài tuần trở lại đây, Hoa Kỳ đã chứng minh trước thế giới rằng, các tàu hải quân của Washington cũng như của bất kỳ nước nào đều có quyền di chuyển tự do trên lãnh hải quốc tế ở Biển Đông, một cột mốc lịch sử đã xuất hiện trong quá trình phát triển các cấu trúc an ninh mới ở khu vực. Ai cũng biết, Trung Quốc vừa qua đã xây dựng các cơ sở nhân tạo và đã quân sự hóa các thực thể ấy trên Biển Đông. Các nước khác, nếu không làm được như Mỹ thì chí ít cũng nên đồng tình với hành vi ấy của Washington. Nếu chúng ta không phản ứng gì với các hành vi phạm pháp của Trung Quốc, có nghĩa là chúng ta ngầm chấp nhận cuộc chiến lén lút của Trung Quốc nhằm thay đổi nguyên trạng trên Biển Đông.

Ngày 30/10, Trung Quốc tuyên bố quan hệ với Philippines đang xuống thấp nhất trong lịch sử sau khi CPA của Liên hợp quốc chấp nhận vụ Manila kiện bản đồ “lưỡi bò” của Bắc Kinh và tàu Mỹ tuần tra các đảo nhân tạo của Trung Quốc. Bắc Kinh đã lên tiếng bác bỏ cả hai thách thức lớn đang phải đối mặt trong tranh chấp Biển Đông: hành động thực tiễn từ Hoa Kỳ đưa tàu chiến vào vùng biển Trung Quốc nhận chủ quyền và biện pháp pháp lý của Philippines khi tòa trọng tài Liên hợp quốc tuyên bố có quyền phân xử vụ Manila kiện bản đồ 9 đoạn ở Biển Đông. Sau khi chỉ trích các cuộc tuần tra của Mỹ, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã lên án quyết định của CPA là vô giá trị, phi hiệu lực, không có tác động bắt buộc đối với Trung Quốc. Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố: “Trong các vấn đề chủ quyền lãnh thổ, quyền và lợi ích hàng hải, Trung Quốc sẽ không công nhận bất kỳ một giải pháp nào áp đặt lên Trung Quốc hoặc bất kỳ một kế sách đơn phương nào mưu tìm sự dàn xếp từ một bên thứ ba”./.