Những ngày qua, ít nhất đã có 5 Hội nghị thượng đỉnh: Các nền kinh tế phát triển và mới nổi (G20), Diễn đàn kinh tế châu Á –  Thái Bình Dương (APEC), Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), Cấp cao ASEAN (AMM), Thượng đỉnh Mỹ – ASEAN (US-ASEAN summit) trải dài từ Thổ Nhĩ Kỳ tới Philippines và Malaysia. “Những gì đang diễn ra hiện nay ở Biển Đông gây bất ổn và làm xói mòn hòa bình, ổn định, ảnh hưởng tới sự phát triển và tương lai kinh tế của các nước trong khu vực” (Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Philippines). Tình hình căng thẳng leo thang trên Biển Đông do việc Trung Quốc bồi đắp hàng loạt đảo đá và dùng chúng vào các mục đích quân sự đều đã được đề cập ở các diễn đàn này. Tại khóa họp Quốc hội Việt Nam vừa kết thúc, tiếng nói các cử tri đề nghị phải hạn chế chính sách thỏa hiệp với Trung Quốc để đảm bảo toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia cũng được phản ánh khá quyết liệt.

Hội nghị G20 họp ở Thổ Nhĩ Kỳ (16—17/11), APEC ở Philippines (18—19/11) và Cấp cao Đông Á (EAS) ở Malaysia (21—22/11) đều đã phải điều chỉnh chương trình nghị sự do các vụ thảm sát kinh hoàng mới đây tại Pháp. Thiết nghĩ đây là lúc cần nhắc lại tuyên bố nổi tiếng của Ngoại trưởng Australia Jilia Bishop, chủ nghĩa khủng bố là nguy hiểm, nhưng bành trướng bá quyền còn nguy hiểm hơn. Phải chăng nhận thức được mức độ nguy hiểm do các hành động lấn lướt, coi thường công pháp quốc tế của Trung Quốc, nên tình hình Biển Đông đều đã được đề cập hoặc nhắc tới trong các Tuyên bố chung sau mỗi hội nghị. Ngoại trưởng Trung Quốc đã phải có chuyến thăm tiền trạm đến Manila để dọn đường cho chuyến đi dự các hội nghị quốc tế của Chủ tịch Tập Cận Bình. Tờ “Thời báo toàn cầu” tuần trước đã dạo đầu: “APEC không nên đưa vấn đề Biển Đông vào chương trình nghị sự”. Tuy nhiên, các nguyên thủ đến các hội nghị nãy vẫn tiếp tục nói chuyện về Biển Đông. Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe từng đề nghị đưa việc Trung Quốc tiến hành cải tạo và bồi đắp (trái phép) các đảo đá trên Biển Đông ra thảo luận tại các diễn đàn.

Ngày 18/11, Tổng thống Mỹ Barack Obama đã mạnh mẽ tố cáo hoạt động biến các bãi đá thành đảo của Trung Quốc tại Trường Sa, đe dọa quyền tự do lưu thông trên Biển Đông. Phát biểu với báo chí sau cuộc hội đàm song phương với Tổng thống Philippines Benigno Aquino và vài giờ trước khi Hội nghị APEC khai mạc, ông Obama xác nhận rằng hai bên đã thảo luận về “tác động đối với sự ổn định trong khu vực của các hoạt động bồi đắp đảo và xây dựng cơ sở mà Trung Quốc đang tiến hành”. Theo Tổng thống Obama, Philippines và Hoa Kỳ đã “nhất trí về việc cần có những bước đi táo bạo nhằm giảm căng thẳng, trong đó có việc cam kết không bồi đắp và xây dựng thêm, cũng như không quân sự hóa các vùng tranh chấp ở Biển Đông”.

Nhân dịp APEC lần thứ 23, Việt Nam và Philippines đã nâng cấp mối quan hệ song phương lên mức “đối tác chiến lược”. Thỏa thuận này có mục đích góp phần tăng cường những mối liên hệ giữa hai nước trong các lãnh vực quốc phòng, thương mại và hợp tác hải dương. Ông Richard Heydarian, một nhà phân tích địa-chính trị của Đại học De LaSalle ở Manila, cho rằng những cuộc thao dượt chung giữa Việt Nam với các nước mỗi ngày một nhiều là những dấu hiệu cho thấy Việt Nam, một quốc gia theo chế độ cộng sản, đang theo đuổi một đường lối cứng rắn hơn để chống lại những hành động hung hãn của Trung Quốc. “Đây là một thông điệp rất rõ ràng. Các nước láng giềng của Trung Quốc đã bắt đầu thành lập một liên minh không chính thức”. Cuộc họp thượng đỉnh giữa Philippines và Việt Nam diễn ra không lâu sau khi Chủ tịch Tập Cận Bình đến Manila để dự hội nghị thượng đỉnh APEC.

Phá hoại hòa bình

Theo “The Economic Times” của Ấn Độ, trước đó, một Hội nghị quốc tế kéo dài hai ngày (9-10/11) do nước này tổ chức tại thủ đô New Delhi ngay trước thềm Hội nghị Đông Á (EAS) diễn ra từ 21-22/11 ở Malaysia đã chứng kiến Trung Quốc bị cô lập về vấn đề tuyên bố chủ quyền lãnh thổ và xây dựng đảo nhân tạo trái phép ở Biển Đông khi các đại biểu tham gia hội nghị, trong đó có cả nước chủ nhà, chỉ trích phái đoàn Trung Quốc vi phạm luật pháp quốc tế. Hội nghị này được tổ chức với sự hỗ trợ của Bộ Ngoại giao Ấn Độ và có sự tham dự của các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) bên cạnh Mỹ, Nhật Bản, Australia, New Zealand và Hàn Quốc. Đây là hội nghị quan trọng trước thềm Hội nghị cấp cao Đông Á diễn ra ở Kuala Lumpur, dự kiến sẽ thảo luận kỹ về tình hình hiện nay ở khu vực Đông Nam Á phát sinh sau những hành động hung hăng của Trung Quốc.

Tại hội nghị kín nói trên, Thứ trưởng Ngoại giao Ấn Độ phụ trách Phương Đông Anil Wadha cho hay: “Chúng ta cần phải giải quyết các tranh chấp hàng hải còn tồn đọng ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương một cách nhanh chóng thông qua đối thoại và dựa trên cơ sở các nguyên tắc đã được chấp nhận của luật pháp quốc tế”. Ông Wadha khẳng định tiếp: “Ấn Độ phản đối bất kỳ việc sử dụng vũ lực hay đe dọa sử dụng vũ lực để giải quyết những tranh chấp hàng hải và chúng tôi vẫn cam kết duy trì tự do hàng hải, quyền đi lại và bay qua, hoạt động thương mại không bị cản trở và tiếp cận các nguồn tài nguyên ở những vùng biển quốc tế theo các nguyên tắc đã được thừa nhận của luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982… Chúng tôi cũng hy vọng rằng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) sẽ sớm được ký kết thông qua sự đồng thuận”.

Giáo sư Christopher Roberts, Giám đốc điều hành Viện nghiên cứu quốc phòng trực thuộc Đại học New South Wales, Australia cho rằng việc Trung Quốc xây dựng đảo nhân tạo là sự phá hoại, đặc biệt là ở cấp độ chiến lược, đối với hòa bình và ổn định. Giáo sư Christopher Roberts nhận định như vậy khi mới đây vừa trả lời phỏng vấn của phóng viên TTXVN xung quanh việc Trung Quốc xây dựng đảo nhân tạo trái phép trên Biển Đông và vai trò của các cơ chế khu vực trong việc giải quyết vấn đề Biển Đông. Cuộc phỏng vấn diễn ra nhân hội thảo quốc tế với chủ đề “Phương hướng giải quyết hòa bình tranh chấp ở Biển Đông” vào ngày 30/10 tại thành phố Busan, Hàn Quốc với sự tham dự của gần 100 học giả đến từ Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc và Việt Nam. GS. Roberts nhấn mạnh: “Về việc Trung Quốc xây dựng đảo nhân tạo, đây là sự phá hoại, đặc biệt là ở cấp độ chiến lược, đối với hòa bình và ổn định. Việc này không hề có cơ sở pháp lý. Điều này là do Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS) không công nhận đảo nhân tạo là cơ sở để thay đổi vùng lãnh hải như khu vực 12 hải lý hay khu vực đặc quyền kinh tế 200 hải lý. Nhưng trong bối cảnh Trung Quốc đang xây dựng đường băng và tiếp tục làm như vậy, điều này gây ra một nguy cơ là nó sẽ quân sự hóa các đảo, được hỗ trợ bằng nhiều loại vũ khí”. 

Trao đổi với phóng viên TTXVN tại Paris ngày 9/11, nhiều chuyên gia nghiên cứu quốc tế cũng khẳng định, các đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông hoàn toàn phi lý, không dựa trên bất cứ một cơ sở pháp lý hay lịch sử nào. Tướng hai sao Daniel Schaeffer, học giả nổi tiếng người Pháp, nhận định: “Trung Quốc diễn giải luật biển quốc tế theo cách riêng của họ và những lập luận ấy hết sức phi lý”. Theo vị tướng hai sao này, Bắc Kinh đã “cố tình vi phạm hoặc tìm cách lách luật pháp quốc tế”. Ông khẳng định từ trước đến nay, Bắc Kinh chưa bao giờ đưa ra được các bằng chứng lịch sử cụ thể về việc họ thực thi quản lý liên tục các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa trước khi Hoàng Sa và một phần Trường Sa bị nước này chiếm đóng trái phép. Theo học giả này, trên thực tế Trung Quốc đã chiếm đóng bằng vũ lực và điều này trái với Hiến chương Liên hợp quốc. Tướng Shaeffer cũng đánh giá cao lập trường của Việt Nam liên quan đến vụ Philippines kiện Trung Quốc về các tranh chấp ở Biển Đông trước Tòa Trọng tài thường trực Liên hợp quốc (PCA).

Bắt tay cùng hành động

Không phải ngẫu nhiên, ngày 17/11, vừa đặt chân đến Philippines, Tổng thống Barack Obama đã ra thăm soái hạm Gregorio del Pilar mà Washington chuyển giao cho hải quân Philippines. Tổng thống Obama tuyên bố ngay trên boong tàu: “Chúng tôi có một cam kết sắt thép sẽ bảo vệ đồng minh Philippines”. Đến Manila lần này, Tổng thống Obama mang theo cam kết hỗ trợ hơn 142 triệu USD (có nguồn tin đưa 250 triệu) để các nước ASEAN tăng cường an ninh, trong đó 79 triệu USD cho Philippines, 40 triệu USD cho Việt Nam, 21 triệu USD cho Indonesia và 2,5 triệu USD cho Malaysia. Trước đó, ngày 12/11, Nhà Trắng cho biết các tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông sẽ là một “vấn đề trọng tâm” khi Tổng thống Obama gặp các lãnh đạo châu Á tại Cấp cao EAS và các hội nghị liên quan. Theo Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Susan Rice, các tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông sẽ là chủ đề nổi bật trong chuyến thăm Philippines và Malaysia của Tổng thống Mỹ. Bà Rice nói: “Đây sẽ là một vấn đề trọng tâm được thảo luận tại cả Hội nghị thượng đỉnh Đông Á lẫn Hội nghị thượng đỉnh ASEAN-Mỹ (đều được tổ chức tại Kuala Lumpur, Malaysia) cũng như những cuộc tiếp xúc khác của chúng tôi trong chuyến công du châu Á”. Động thái này dường như trái với tuyên bố của Trung Quốc khẳng định hội nghị quốc tế sẽ không thảo luận về những căng thẳng leo thang ở Biển Đông.

Rõ ràng tình hình cho thấy, đã đến lúc các quốc gia sẽ không chỉ thảo luận và phản đối bằng các tuyên bố tố cáo Trung Quốc, mà các nước phải bắt tay cùng nhau hành động để ngăn chận chủ nghĩa bá quyền. Theo Kyodo, một nguồn tin từ chính phủ Nhật Bản cho hay, Bộ trưởng Quốc phòng nước này Gen Nakatani sẽ gặp Tư lệnh Bộ Chỉ huy Thái Bình Dương của Mỹ (PACOM), Đô đốc Harry Harris tại Hawaii vào cuối tháng 11/2015 này để thảo luận về sự hiện diện quân sự (trái phép) của Trung Quốc ở Biển Đông. Nguồn tin này cho biết ông Nakatani có kế hoạch tới Hawaii sau cuộc đối thoại ngoại giao và quốc phòng giữa Nhật Bản và Australia vào ngày 22/11 tại Australia. Cũng theo nguồn tin trên, nhiều khả năng Bộ trưởng Gen Nakatani sẽ bảo đảm sự ủng hộ của Tokyo đối với các hoạt động của hải quân Mỹ trên Biển Đông. Cuộc thảo luận này sẽ diễn ra sau khi một tàu khu trục và máy bay B-52 của Mỹ đã tiến vào khu vực 12 hải lý xung quanh các đảo nhân tạo mà Trung Quốc xây dựng trái phép trong khu vực thuộc chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo Trường Sa.

Liên quan đến vai trò chủ động của Việt Nam, chuyên gia Bruno Hellendorff, phụ trách chương trình Thái Bình Dương của Nhóm Nghiên cứu về hòa bình và an ninh (GRIP) có trụ sở tại Brussels (Bỉ), đã đánh giá cao việc Việt Nam tăng cường tổ chức các cuộc hội thảo về Biển Đông trong thời gian gần đây. Ông Hellendorff ghi nhận việc giới học giả và lãnh đạo Việt Nam ngày càng tham gia tích cực hơn vào các cuộc thảo luận quốc tế về Biển Đông thông qua các cuộc hội thảo hàng năm hay công bố các nghiên cứu, tham luận trên các diễn đàn thế giới. Trong khi đó, giáo sư Éric Mottet của Đại học Québec tại Montréal (Canada), đồng thời là chuyên gia của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á đương đại (IRASEC), cho rằng “từ năm 2012, các tín hiệu Trung Quốc phát ra rất mâu thuẫn. Một mặt, họ tiến hành chính sách ngoại giao song phương tăng cường các trao đổi (nhất là kinh tế) với Việt Nam trên cơ sở 5 nguyên tắc chung sống hòa bình, mặt khác lại có thái độ hung hăng, nhất là đối với các vấn đề chủ quyền trên các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa”.

Hạn chế thỏa hiệp

Trên thực địa, vấn đề giờ đây không chỉ là Trung Quốc bồi đắp trái phép các đảo nhân tạo. Mới đây nhất, đầu tháng 11 này, Trung Quốc đã cho hàng trăm tàu cá ngang nhiên uy hiếp, phá nát hơn 40 tấm lưới của tàu cá ĐNa 90370 của ngư dân Đà Nẵng trên vùng biển vịnh Bắc Bộ, gần đảo Cồn Cỏ (Quảng Trị). Thuyền trưởng và các ngư dân trên con tàu này vừa trở về và trình bày sự việc với cơ quan chức năng. Trưa ngày 16/11, thuyền trưởng tàu ĐNa 90370 Đào Ngọc Đức (Thanh Khê Đông – Thanh Khê, Đà Nẵng) đã cập tàu vào vịnh Mân Quang và vào trình báo sự việc tàu anh bị uy hiếp, bị phá lưới với Trạm kiểm soát Biên phòng Mân Quang (Thọ Quang – Sơn Trà). Theo lời kể của anh Đào Ngọc Đức, anh cùng 6 thuyền viên trên tàu ĐNa 90370 (làm nghề lưới xù) ra khơi vào ngày 8/11, thả lưới đánh bắt ở vùng biển xung quanh khu vực có tọa độ 17038/ vĩ Bắc – 107056/ kinh Đông (thuộc vùng biển vịnh Bắc Bộ, cách đảo Cồn Cỏ khoảng 30 hải lý về phía Tây Nam) thì bị tấn công.

Đến khoảng 2h rạng sáng ngày 14/11, bất ngờ xuất hiện vô số tàu cá Trung Quốc loại lớn ồ ạt kéo tới neo đậu, tràn sang đội hình tàu cá Việt đang thả lưới. Hậu quả là trong phạm vi đánh bắt của đội tàu 5 chiếc của Đà Nẵng bị quần nát. 40 tấm lưới đang được thả của tàu anh Đức bị khoảng 30 tàu cá Trung Quốc kéo qua, xé nát tơi tả. “Anh em kinh hoàng bật cả dậy, ra sức kéo những tấm lưới còn lại lên tàu. Sự việc kéo dài từ 2h rạng sáng ngày 14/11 đến tận hơn 9h sáng cùng ngày. Cuối cùng, 40 tấm lưới chìm hẳn, chỉ còn khoảng 10 tấm rách nát được anh em cứu”. Theo anh Đức, vì sự việc kéo dài đến tận 9h sáng nên anh cùng nhiều anh em khác đã đếm được trên vùng biển hẹp nhưng có tới hàng trăm tàu cá Trung Quốc cỡ lớn, kẹp hàng đôi đi với nhau, cùng săn tìm những tàu cá Việt Nam đang đánh bắt để chạy lui chạy tới với mục đích phá lưới.

Trong bối cảnh trên, không mấy ai ngạc nhiên khi Trưởng Ban Dân nguyện Nguyễn Đức Hiền vừa trình bày bản tập hợp các ý kiến, kiến nghị của cử tri gửi đến kỳ họp Quốc hội. Cử tri hàng loạt các tỉnh thành Đồng Tháp, Hà Nam, TP. Hồ Chí Minh, Quảng Trị, Cà Mau, Hà Nội, Khánh Hòa phản ánh hiện nay, diễn biến tại Biển Đông rất phức tạp, đe dọa chủ quyền quốc gia. Cử tri đề nghị tăng cường tiềm lực quốc phòng, tăng cường trang thiết bị, phương tiện cho lực lượng Cảnh sát biển để bảo vệ chủ quyền và hỗ trợ ngư dân. Đồng thời cử tri đề nghị cần quan tâm đầu tư hơn nữa đến việc xây dựng cơ sở hạ tầng tại quần đảo Trường Sa. Để đối phó với diễn biến phức tạp trên Biển Đông hiện nay, bảo vệ được toàn vẹn lãnh thổ mạnh mẽ hơn, cử tri tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị cho rằng, nhà nước phải quan tâm xây dựng, củng cố quốc phòng vững mạnh. Nghiên cứu chủ trương huy động kêu gọi sức mạnh, lòng yêu nước của toàn dân tộc để bảo vệ đất nước.

Cử tri Bà Rịa – Vũng Tàu phản ánh tình trạng các tàu cá của ngư dân liên tục bị tàu của Trung Quốc tấn công, làm cho ngư dân không yên tâm bám biển. Cử tri đề nghị Chính phủ cần có biện pháp bảo vệ ngư dân hơn nữa. Đáng chú ý, cử tri nhiều tỉnh tiếp tục bày tỏ thái độ bức xúc đối với những vi phạm của Trung Quốc ở Biển Đông, nhất là hành động xây dựng đảo nhân tạo tại một số điểm thuộc quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa của Việt Nam. Hay như hành động ngang nhiên đánh bắt cá trên vùng biển Việt Nam, tấn công các tàu của ngư dân Việt Nam. Cử tri nhiều tỉnh đề nghị: “Cần thận trọng hơn trong chính sách đối ngoại, cân nhắc khi hợp tác, ứng xử đối với một số nước, đặc biệt là Trung Quốc. Hạn chế các chính sách thỏa hiệp để đảm bảo toàn vẹn lãnh thổ, an ninh quốc gia, chủ quyền dân tộc; đồng thời thông tin kịp thời, đầy đủ tình hình Biển Đông”.

Từ đó, cử tri kiến nghị Bộ Ngoại giao chủ động và phối hợp chặt chẽ với Bộ Quốc phòng, Bộ Công an theo dõi, nắm chắc mọi diễn biến tình hình, đồng thời tranh thủ sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, có phương án đấu tranh, phản đối, ngăn chặn kịp thời mọi tình huống phát sinh liên quan đến quốc phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Cử tri đề nghị Bộ Quốc phòng tổng rà soát, kiểm tra, đánh giá lại việc xây dựng các công trình, cho thuê đất, giao đất tại các vị trí, khu vực có khả năng gây ảnh hưởng lớn đến an ninh, quốc phòng. Đây là lần đầu tiên, ý kiến hạn chế các chính sách thỏa hiệp với Trung Quốc được nêu lên một cách mạnh mẽ, dứt khoát tại một diễn đàn chính thức ở Việt Nam. Và không chỉ nhấn mạnh đối với vấn đề chiếm đóng trái phép của Trung Quốc đối với các vùng biển đảo của Việt Nam. Trong các buổi chất vấn vừa qua tại Quốc Hội, đại biểu Trương Trọng Nghĩa còn phản ánh ý kiến: “Đa số nhân dân không đồng ý nhận viện trợ từ Trung Quốc”. Ông Nghĩa khẳng định: “Cử tri đề nghị không vay tiền và không nhận viện trợ từ Trung Quốc, ít nhất là trong thời điểm này, bởi Trung Quốc đang tranh chấp, thậm chí là chiếm đóng lãnh thổ của Việt Nam và đe dọa tiếp tục chiếm nhiều hơn”./.