Trên “Luận chứng và sự kiện”, số 36, tháng 9/2015 có bài viết của Viacheslav Kostikov , người viết cột nổi tiếng, nhan đề  “Ai đang đóng yên cho con ngựa thiến già.Vì sao ở Nga không thể sống mà không trí trá[1]”. Bài cho biết chỉ còn khoảng 6% người dân Nga quyết tránh con đường tăm tối của “nói dối hay cùng”.

Nguyên tắc “sống không lừa dối” mà A. I. Soljenitsyn xem là nền móng đạo đức của đời sống và nhân quần, vì lý do gì đó đã không thể bén rễ vào nước Nga. Vì sao nhỉ?

Dân gian Nga có câu “nói láo như con ngựa thiến già” (ý nói những con ngựa đã mất tinh lực mà cứ chém gió về khả năng sinh dục để lòe những con đực trẻ - ND chú), Nhưng đang có cảm tưởng là nước Nga đang trở thành nơi chăn thả tự do hàng đàn ngựa thiến già. Ở nước ta mọi người đều nói láo: quan chức bịp dân, người giàu gạt người nghèo, các nhà tuyên huấn (propagandist – tuyên truyền, hướng dẫn dư luận viên) lừa những người cả tin, dân biểu lèo lái cử tri, quan tòa qua mặt pháp luật. Điều tra xã hội học của trung tâm “Levada” gần đây vén bức rèm che một bức tranh lường đảo toàn tập. Sống trọng sự thực – tức là tránh nói dối bất cứ điều gì – chỉ có 6% thôi; cố sống không lừa dối - 31%. Số còn lại chập chờn, lúc thì nói dối, lúc nói thật. Đặc biệt, có 15% chân thành thừa nhận là họ dối trá thường xuyên.

Ô kìa, Sa hoàng hổng biết…

Theo ý kiến của dân Nga, “cuội” nhất là các quan chức cao cấp. Nguyên nhân quá rõ ràng: tình hình xã tắc tiếp tục xấu đi. Và thừa nhận là nước Nga đang được quản trị kém cỏi thì không ai muốn.  Đã neo đậu vững chãi ở đỉnh cao quyền lực rồi, ai chả muốn bảo tồn đồng lương khủng, ngồi mát bát vàng, nhà nghỉ xịn, phiếu tín nhiệm (rating) cao.

Gen trộm cắp lường đảo đang sống khỏe trong cơ thể chính quyền, trong một hệ thống không thể bãi miễn về nhân sự (несменяемость). Hệ thống chính trị này, trong chừng mực đáng kể, đang tái hiện chế độ cai trị của nước Nga Sa hoàng. Và dĩ nhiên, hệ thống trộm cắp cũng tái hiện luôn thể. Các sử gia nhận định rằng Đế quốc Nga thua trong Chiến tranh thế giới thứ I không chỉ do nền kinh tế lạc hậu, mà còn nguyên cớ nữa là nạn trộm cắp trong hệ thống tiếp tế quân dụng. Bầu không khí dối trá mà đám quần thần của Hoàng đế Nikolai II sống trong đó, đã che phủ tệ nạn này. Những người thân cận với Hoàng gia di cư khỏi Nga sau 1917 khẳng định rằng Sa hoàng đã không hề biết gì, và mọi tai họa được đổ cho Rasputin (sủng thần, được xem là đã chấp chính trong trụy lạc và hối lộ, khi Sa hoàng đi trận mạc thế chiến - ND) và đám bộ trưởng Nga.

Cấp giấy phép… đột vòm

Hệ thống lường gạt cấp nhà nước (về chính trị, về tư tưởng, về kinh tế) là một nguyên nhân của suy đồi, rồi thành nguyên nhân của sự sụp đổ Liên Xô. Thống kê ở Liên Xô, như ta đã biết, bị Stalin tuyên bố là ngành khoa học tư sản, và bị cấm. Trong suốt 70 năm, Kremli đã vẽ cho mình bức tranh “thịnh vượng” – một bức tranh về hệ tư tưởng là dễ hiểu và gần gũi với Cung điện này. Tình hình thực tế của đất nước chỉ tròn vành rõ nét kể từ đầu thời “Glastnot” (cởi mở, công khai) của Gorbachev.

Sau khi Nga khước từ hệ tư tưởng cũ và cấm một cách hình thức sự kiểm duyệt, cuộc sống của chính quyền thay đổi: bịp bợm trở nên khó khăn hơn. Các số liệu thống kê được phát hành thường xuyên. Nhưng xuất hiện một điều thú vị: dù các con số về mức độ trộm cắp (của công) và tham nhũng luôn gây choáng váng, việc “xộ khám” của đại quan tham lại là hi hữu. Tạo nên một cảm tưởng, là có một nhóm người được cấp giấy phép cho đi ăn cắp (công sản), và lường gạt (trên công luận). Và những nhân vật được cấp loại giấy phép này đã không chỉ trộm cắp một cách vô liêm sỉ, mà còn với cả một quy mô chiến lược: họ không chỉ ăn cắp đủ cho riêng mình sống trong xa xỉ, cho mấy đời con cháu nữa được thừa kế những kho báu, mà còn phải đủ để “chạy tội” nữa, nhỡ đâu... Theo số liệu chính thức của Ủy ban điều tra Liên bang, hàng năm các tội phạm tham nhũng tước đoạt của nước Nga 40 tỷ rúp (khoảng hơn 1 tỷ USD theo tỉ giá “trước sự kiện Crimea”).

Theo các chuyên gia độc lập, tổn thất thực (do tham nhũng) lớn gấp hàng chục lần. Điều hay ho là không hiểu sao những kẻ siêu lừa đảo bao giờ cũng kịp chuồn ra nước ngoài. Có cảm tưởng là những kẻ được cấp phép trộm cắp (tài sản công) được hưởng một hệ thống cảnh báo sớm. Trong các vùng ngoại ô Moskva, bất chấp khủng hoảng kinh tế, vẫn lũ lượt mọc lên những cung điện mới nguy nga. Ở các vùng miền, tin sương đồn đại về tài sản bí mật của các vị thống đốc. Các kênh truyền thông nước ngoài tiết lộ rằng, ở Anh, Pháp, Italia và Thụy Sĩ, các tỉ phú Nga xếp hàng mua bất động sản, các du thuyền và những cổ vật, tác phẩm nghệ thuật. Vậy mà ở ta (Nga) chẳng ai hỏi: “ Này kiếm đâu ra lắm tiền thế hở giời?” Và một số đại quan “cộm cán” nhất thậm chí còn được ban cho quyền không kê khai tài sản, (và đưa ra giải thích nội bộ) đại loại như “Chọc giận dân gian thì được ích gì”.

Chính quyền dựng chiến lũy trên mọi nẻo dẫn tới hang “Vừng ơi mở cửa” chứa bổng lộc, và mọi cố gắng của công luận áp dụng thể chế thu hồi những tài sản có được nhờ tham nhũng đều bị vô hiệu hóa. Những số liệu về các vụ “đào tường khoét ngạch” ngân sách nhà nước do các Ủy ban điều tra, Ủy ban kế toán nhà nước, Công tố Nhà nước phát giác được bị hô biến vào đáy những két sắt đựng hồ sơ mật. Chìa khóa các kho lưu trữ này hoặc bị đánh mất, hoặc nằm sâu trong túi một ông bự nào đó. 

Báo Sự thật một bản

Cần phải thấy rằng khi no cơm ấm cật, thì đa số dân tình chẳng mấy xao xuyến, cả về quy mô nói láo, lẫn về tổng khối lượng bị (quan tham) trộm cắp. Nhưng hôm nay, khi tiền hưu trí và đồng lương bị cắt xén, mối đe dọa mất việc chẳng chừa ai, củi quế gạo châu, rúp mất giá khủng, thì chủ đề ăn cắp, tham nhũng ngày một chói tai hơn. Và việc phát lộ các tài sản bí mật của các quan chức rồi sẽ đẻ ra nhiều “anh hùng Lương sơn bạc” (ý nói tự phát cướp của kẻ giàu đề chia cho người nghèo) đời mới hơn. Chính quyền dĩ nhiên sẽ thông qua những hạn chế mới về cập nhật thông tin về tài sản của quan chức, đồng thời đe nẹt những “thợ đào mỏ” (công quỹ) hăng hái nhất. Các nhà xã hội học của Trung tâm Levada nhận định rằng dân tình đang ngại đụng chạm đến những “sự thật trần trụi”. Bên bàn ăn muốn nói gì thì nói, còn về những lỗi lầm và thất bại của chính quyển thì 10% người được hỏi đã không còn dám hé môi, và 33% người được hỏi thì cảm thấy “ngại ngần” khi nêu ra những “yếu kém” của chính quyền (Kết quả điều tra xã hội học tiến hành với 1600 ứng viên từ 134 điểm dân cư của 46 vùng lãnh thổ của Liên bang Nga, tháng 7/2015).

Cùng đợt điều tra XH học nói trên, khi đề cập vấn đề quy mô lừa dối trong các mê cung của chính quyền, đã thò ra một vấn nạn nữa. Đó là sự thật không đến được tai của cả dân thường Nga, cũng như không đến tai của tổng thống. Hơn một nứa (56%) ứng viên được hỏi cho rằng giới chức thân cận với V. Putin đã “thắng cương cho con ngựa thiến già”, tức là nói dối tổng thống (hoặc toàn tập, hoặc một phần) về tình hình thực tế của đất nước. Điều này ở Kremli đâu có mới. Ta được biết, dành cho V.I. Lenin, trong thời gian Người ngọc thể bất an, đã được in riêng một tờ “Sự thật”, chỉ có một bản. Tờ Sự thật độc bản này không gồm những tin xấu. Không hiểu Vladimir Ilich (Lenin) hồi ấy có đoán ra điều này không nhỉ?

                                                                                         Lê Đỗ Huy (dịch)