9/5, trên website của ICIJ (Hiệp hội nhà báo điều tra).đã công bố tên những người đứng tên sở hữu của 320 ngàn doanh nghiệp offshore, trong đó có cả những công ty đã xuất hiện trong danh sách của đợt Offshoreleaks (một rò rỉ công bố 130 ngàn doanh nghiệp offshore tháng 4 năm 2013, với tên tuổi của một số chính khách và thương gia lớn chủ yếu thuộc thế giới thứ ba).

Cách công bố tập hợp cơ sở dữ liệu tương tác cho phép tìm thấy tên của người đứng tên offshore và công ty offshore gắn với tên tuổi này, địa chỉ đăng ký của người đứng tên và doanh nghiệp “mẹ” (Ví dụ, Nguyen Duy Hung, địa chỉ 1 phố N.Q., Hà Nội đăng ký NDH Co. tại quần đảo Virgin, ngày 23/5/2011).

Trong cơ sở dữ liệu có chứa 320 ngàn doanh nghiệp, bố trí ở 21 lãnh thổ (có ưu đãi về thuế), với 360 ngàn người và doanh nghiệp có liên quan tới cơ cấu offshore.

Truy cập website của ICIJ (11/4), người xem tìm thấy Việt Nam[1] có 19 thực thể offsore (Offshore Entities– công ty cảnh ngoại), chủ yếu tại quần đảo Virgin thuộc Anh, 189 người sở hữu/tổ chức điều hành các DN offshore này (officers) và 23 cá nhân và doanh nghiệp trung gian (Intermediaries)được ICIJ cho là thuộc về Việt Nam, và 185 địa chỉ tại Việt Nam. Các dữ liệu này thuộc danh mục khách hàng của Mossack Fonseca, và có thể còn được ICIJ công bố thêm trong thời gian tới.

Việc có nhiều tên người nước ngoài trong 189 người (sở hữu/tổ chức điều hành các DN offshoređược xem là của Việt Nam) gợi Điều tra toàn quốc của Tổng cục Thuế Việt Nam  năm 2013 về  trốn thuế, cho hay 83% DN nước ngoài đang dụng nhiều mánh khóe để giảm số tiền phải nộp thuế.

Cũng muốn số tiền nằm tại các Cty offshore này được ICIJcông bố. Để kiến giải, chẳng hạn 7,3 tỷ USD trong quý III/2015 đi từ Việt Nam ra nước ngoài là đi đâu, kẻo qua báo chí, chưa thấy có lời giải thỏa đáng.

Để so sánh các số liệu của Nga (cùng với Anh được xem là có nhiều tài sản offshore nhất ở châu Âu) có các số liệu lần lượt là 11516(công ty cảnh ngoại), 6285 (người sở hữu/điều hành), 140 (cơ cấu trung gian), 5534 (địa chỉ tại Nga). Trung Quốc: 4188; 33290; 657; 28073. Hoa Kỳ: 6254; 7325; 1540; 6860. Singapore: 5869; 6116; 1315; 5728. Nhật Bản: 28; 899; 47; 806. Ba Lan: 161; 146; 17;136. Đức: 197; 504; 96; 442. Na Uy: 17; 115; 17; 97. Panama: 18122; 5357; 600; 2732.  Tra cứu Lào, Campuchia, Mianmar, cho thấy các nước này không có Cty cảnh ngoại nào…

Trong trường hợp Nga, lưu trữ trên truyền thông Nga cung cấp một bức tranh của năm 2013, để ta có thể so sánh. “95% doanh nghiệp lớn và cực lớn của Nga được điều hành từ các offshore. Con số cụ thể là: 295 xí nghiệp thuộc diện ‘chỗ dựa cho chế độ’ (системообразующиeроссийскиeпредприятия), hoạt động trên lĩnh vực khai thác khoáng sản, năng lượng, hạ tầng cơ sở, hiện được đăng ký trong phạm vi thuộc quyền tài phán của vùng offshore. Trong 50 xí nghiệp Nga cực lớn có tổng doanh thu 16 ngàn tỉ rúp (khoảng 250 tỉ USD), có 23 công ty đăng ký pháp nhân ở nước ngoài, chủ yếu là ở đảo Síp (Ciprus), ở Hà Lan, ở quần đảo Virgin thuộc Anh. Các trung tâm ra quyết định quản lý (của các doanh nghiệp Nga được quản trị từ offshore) nằm ở đó”[2]. Không chỉ tư doanh, mà các công ty quốc doanh của Nga cũng tìm kiếm nơi ưu đãi thuế ở nước ngoài. Năm 2011 khi tổng thống Nga thanh sát Sân bay Domodedovo, đã  cũng không tìm được ai báo cáo giải trình. Vì Domodedovo là một Doanh nghiệp offshore!

Về Trung Quốc, hiện các học giả về luật thuế ở nước ngoài đau đầu trước trường hợp này. Họ đặt câu hỏi[3], vì sao một công ty nơi nhà nước là cổ đông chính, lại có nhiều quan tâm lợi ích như thế ở vùng offshore ( như CITIC Pacific, nhờ dịch vụ của Mossack Fonseca, sở hữu tới 90 chi nhánh ở tại British Virgin Islands. Công ty mẹ, CITIC, là tập đoàn đầu tư nhà nước Trung quốc, đóng tại Bắc Kinh ). Và, vì sao Cty mẹ kiếm được lợi nhuận ở Trung quốc lại tạo ra nhiều chi nhánh ở “thiên đường thuế” làm gì?

Các nguồn khác cũng của phương Tây tìm cách giải đoán qua chính… sự nhập nhằng của nền thương mại màu sắc Trung Quốc. Có vẻ như các công ty Trung quốc có thể mở các offshore để gầy dựng nguồn ngoại tệ, dù điều này một cách thông thường chống lại luật pháp Trung Quốc[4]. Le Monde (4/4) kiến giải chung chung là tại một số nước chuyên chế cha truyền con nối (hereditary dictatorships), luật pháp có thể giới thượng lưu cho bị “ra rìa” khi (một số đại diện) của giới này sử dụng các doanh nghiệp offshore để, chẳng hạn, tự thưởng cho mình nhân những hợp đồng về dầu khí, hoặc (dùng offsore làm) những đảo giấu vàng (nguyên văn gold concessions – tài sản bằng vàng để ai đó được thừa kế) dành cho con cháu mình; nhưng những phi vụ này (theo Le Monde số ra tháng 9/2015) có thể bị truy tố bởi pháp luật quốc tế.

Theo một bài về Hồ sơ Panama của BBC, một dòng sông ngầm tiền tệ tuôn cháy khỏi Trung quốc, lên tới khoảng 1 tỷ USD năm 2015, và nhịp điệu chảy máu ngoại tệ như vậy đe dọa sự ổn định toàn bộ nền kinh tế nước này[5].

Bài báo viết, một kẻ buôn lậu ngoại tệ (illegal currency changer) giải thích cho phóng viên các cách thức anh ta hỗ trợ khách hàng ngầm chuyển tiền ra nước ngoài bằng cách (người buôn lậu ngoại tệ này) duy trì những khoản tiền lớn tại hàng chục tài khoản “âm phủ” (zombie – con ma sống) nằm rải rác theo trục Trung Quốc, Hồng Kông, Việt Nam, và Philippines…

Những động thái liên quan

9/5, BBC[6]đưa tin 300 nhà kinh tế hàng đầu gửi thư cho các nhà lãnh đạo thế giới kêu gọi những nỗ lực chung dẹp bỏ tệ trốn thuế. Bức thư được chờ đợi sẽ có những chính khách và bác học có tên tuổi sẽ ký tên vào. Bức thư cho rằng các nước nghèo bị mất mát nhiều nhất bởi những thiên đường thuế.

Bức thư được gửi đi trước thềm Hội nghị thượng đỉnh chống tham nhũng, họp vào thứ Năm (12/5) tại London, với sự tham gia của đại diện 40 nước và của Ngân hàng Thế giới, Quỹ tiền tệ quốc tế. 

“Các chính phủ phải dàn xếp nghị viện của mình để đảm bảo được rằng tại tất cả các lãnh thổ mà các chính phủ đang chịu trách nhiệm, các thông tin có giá trị phải được công bố về những người chủ được hưởng lợi thực sự từ các công ty và các (thương vụ) ủy nhiệm”.

Bức thư cũng yêu cầu nước Anh phải đi đầu trong cho minh bạch thuế.  Các nhà kinh tế ký tên trong thư, mà nhiều người đến từ khổi đại học nước Anh, nghĩ rằng nước này vừa là chủ của Hội nghị Thượng đỉnh này, vừa là nước có chủ quyền trùm lên cái gọi là thiên đường đứng thứ ba về ưu đãi thuế, có một vị trí độc đáo (unique) để dẫn đầu (trong trào lưu minh bạch về thuế trên toàn cầu).

Một đại diện của nhóm các nhà bác học nói trên khẳng định với BBC rằng các thiên đường thuế “không nhằm mục đích hữu ích”, chúng cho phép một số công ty và cá nhân kiếm lợi trên đầu phần còn lại của nhân loại (free-ride on the rest of humanity).

Theo tin phương tây 12/5 về Hội nghị thượng đỉnh chống tham nhũng, các nước Mỹ, Thụy Sĩ, Canada, Australia, New Zealand cùng với Interpol thành lập, lần đầu tiên, Trung tâm chống tham nhũng quốc tế, đặt trụ sở tại London.

Các nước Anh, Pháp, Hà Lan, Nigeria và Afganistan quyết định lập ra danh sách công khai những người chủ thực của các doanh nghiệp nước mình. Australia, New Zealand, Jorrdan, Indonesia, Irland và Gruzia cũng bày tỏ sẽ thực hiện biện pháp này.

Hàng chục chủ thế hành chính thuộc Anh (như quần đảo Virgin), có các trung tâm tài chính lớn, sẽ công bố thông tin về những người chủ các tài sản đang được hưởng lợi nhuận. Đồng thời, các Cty nước ngoài sở hữu tài sản ở Anh sẽ phải công bố danh tính chủ thực của mình.

                                                                                               Lê Đỗ Huy (thuật)