Cho dù niềm hy vọng vào một trật tự thượng tôn luật pháp sau phán quyết 12/7 của PCA chưa hề thuyên giảm, Việt Nam và phần còn lại của thế giới văn minh vẫn không thể không nâng cao cảnh giác trước những cái đầu nóng ở Trung Nam Hải.

Ngày 1/8/2016, lần đầu tiên kể từ khi Tòa quốc tế tuyên án, Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama đã lên tiếng chính thức ủng hộ phán quyết lịch sử, mang ý nghĩa xuyên thế kỷ của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA). Tổng thống Obama khẳng định qua cuộc trả lời phỏng vấn tờ “Thời báo Eo biển” (Singapore) rằng, với vụ kiện, “Philippines đã nỗ lực giải quyết tranh chấp với Trung Quốc trên Biển Đông một cách hòa bình và hợp pháp, thông qua việc sử dụng một cơ quan tài phán được thành lập theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS 1982)”. Trong khi đó, Trung Quốc tiếp tục “chiêu” thị uy và gia ân. Một mặt, tuyên dương Camphuchia là quốc gia “đúng đắn và trung thực”, mặt khác tuyên bố sẽ đánh “sặc mồm” những nước nào gây khó khăn cho Trung Quốc. Cho dù niềm hy vọng vào một trật tự thượng tôn luật pháp sau phán quyết 12/7 của PCA chưa hệ thuyên giảm, Việt Nam và phàn còn lại của thế giới văn minh vẫn không thể không nâng cao cảnh giác trước những cái đầu nóng ở Trung Nam Hải. Phán quyết của Tòa Trọng tài quốc tế vừa qua đã “vạch đường phân thủy”, giữa một bên là tôn trọng UNLOS 1982, còn bên kia là phủ định Bản Hiến chương do chính mình từng tham gia đàm phán và đặt bút ký.

Xiển dương “luật rừng”

Bản tin ngày 2/8/2016 của hãng AP cho biết, nhân cuộc chiêu đãi được tổ chức tại Bắc Kinh để chào mừng 89 năm ngày thành lập quân đội Trung Quốc (1/8), Tướng Thường Vạn Toàn, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng vẫn tuyên bố: nhân dân và quân đội Trung Quốc cương quyết bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và lãnh hải, bảo vệ an ninh và quyền lợi của quốc gia. Vị Tướng ba sao này nói với quan khách có mặt trong buổi tiếp tân là chủ quyền và lợi ích của Trung Quốc sẽ được bảo vệ bằng mọi giá. Cũng trong bản tin nói về buổi chiêu đãi này, Tân Hoa Xã còn cho hay, Bộ trưởng Thường Vạn Toàn cũng nói rằng Trung Quốc chẳng bao giờ sợ chiến tranh, nhưng chắc chắn mong muốn thấy hòa bình. Bản tin của AP tiết lộ, chính Bộ Trưởng Quốc Phòng Trung Quốc là người chủ trương cải tạo các bãi đá, xây dựng căn cứ và phi trường ở những hòn đảo nằm trong vùng 9 đoạn, còn được gọi là vùng lưỡi bò, mà Trung Quốc tự vẽ ra và nói chủ quyền thuộc về họ. Vẫn theo AP, Tướng Thường Vạn Toàn còn là chỗ rất thân cận với lãnh tụ Tập Cận Bình, sẵn sàng ủng hộ chính sách cứng rắn nếu ông Tập muốn thực hiện trong cuộc tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.

Trong bản tin đánh đi từ Bắc Kinh dịp này, hãng thông tấn Reuters trích dẫn những nguồn tin thân cận với giới lãnh đạo và quân đội Trung Quốc nói rằng hiện có xu hướng muốn phản ứng mạnh hơn với Hoa Kỳ và các nước đồng minh của Mỹ trong khu vực, bất chấp chuyện va chạm quân sự có thể xảy ra. Một trong những nguồn tin này tiết lộ, quân đội đã sẵn sàng để “đánh sặc mồm” những nước đang gây khó khăn cho Trung Quốc, tương tự như hồi 1979 lãnh tụ Đặng Tiểu Bình đã ra lệnh mở cuộc chiến với Việt Nam. Cũng theo Reuters, mặc dù có xu hướng muốn phản ứng mạnh như vừa nói trong quân ngũ, nhưng các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang cân nhắc rất kỹ trước khi đưa ra quyết định. Một nhà ngoại giao đang làm việc tại Bắc Kinh cho rằng điều Trung Quốc lo ngại là sẽ gặp phản ứng mạnh của thế giới, một nguồn tin khác lại nói với Reuters là hải quân Trung Quốc không đủ sức để đối đầu với hải quân Hoa Kỳ. Nguồn tin này nói thêm nếu chiến tranh bùng nổ thì chính người dân Trung Quốc sẽ bị thiệt thòi, do đó, chiến tranh là điều khó có thể xảy ra. Khi được hỏi liệu quân đội có thể thúc đẩy các nhà lãnh đạo đảng và chính phủ phải có phản ứng mạnh hơn ở Biển Đông hay không, phát ngôn viên Dương Vũ Quân của Bộ Quốc Phòng Trung Quốc chỉ nói là quân đội sẵn sàng bảo vệ chủ quyền và quyền lợi lãnh hải bằng mọi giá.

Vẫn theo Reuters, có thể Bắc Kinh sẽ loan báo dựng Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) tại Biển Đông, đặt những hệ thống hỏa tiễn và máy bay ném bom có khả năng bắn hạ những mục tiêu ở Philippines và Việt Nam, đồng thời tiếp tục thực hiện những cuộc tập trận trong vùng biển mà Bắc Kinh tự nhận là có chủ quyền. Reuters trích dẫn một nguồn tin thân cận với thành phần lãnh đạo đảng ở Bắc Kinh, nói thêm rằn Trung Quốc tin rằng hải quân Hoa Kỳ sẽ tiếp tục hiện diện tại Biển Đông, nên chuyện va chạm có thể xảy ra. Bản tin cũng trích dẫn lời một nhà ngoại giao đang làm việc tại Bắc Kinh cho rằng từ giờ đến tháng Chín tình hình tạm yên ắng, vì Trung Quốc không muốn tạo căng thẳng trước khi tổ chức Thượng Đỉnh G-20 tại Hàng Châu, nhưng có thể Bắc Kinh sẽ có quyết định hành động trong khoảng thời gian sau ngày thượng đỉnh G-20 kết thúc và trước đầu tháng 11/2016, là thời điểm bầu cử tổng thống Mỹ. Theo hai nhà phân tích Ben Blanchard và Benjamin Kang Lim, phe chủ chiến trong quân đội đang gây sức ép với chủ tịch Tập Cận Bình phải hành động. Trên thực tế, Tập chủ tịch không sợ áp lực vì qua chiến dịch thanh lọc hàng ngũ tướng lãnh ông đã kềm chế được quân đội. Nay là lúc chủ tịch Tập Cận Bình cần thời gian và không gian yên bình nên chưa muốn gây chiến.

Phán quyết PCA

Trả lời truyền thông Việt Nam, sáng 1/8/2016, ông Norifumi Kondo, chuyên gia cao cấp thuộc Vụ Chính sách An ninh, Bộ Ngoại giao Nhật Bản đã bày tỏ lo ngại cho số phận của phán quyết về vụ Philippines kiến Trung Quốc mà Tòa PCA đã công bố hôm 12/7 tháng trước. Theo Bộ Ngoại giao Nhật Bản, Trung Quốc có thể sẽ phớt lờ phán quyết của Tòa Trọng tài, đồng thời tìm mọi cách để giảm thiểu hiệu lực của phán quyết và đẩy mọi việc chìm vào quên lãng. Tất nhiên, về tầm nhìn ngắn hạn, trước mắt, điều này chưa thể xẩy ra ngay, nhưng Trung Quốc sẽ có nhiều “chiêu” để làm giảm tính hiệu lực của các phấn quyết. Cụ thể, Trung Quốc sẽ tiếp tục những việc họ đã và đang làm để dư luận quốc tế quên đi các quyết định mang tính pháp lý quan trọng như chúng ta đã biết. Bộ Ngoại giao Nhật Bản khẳng định rằng, nếu phải đưa các vấn đề biển đảo (quần đảo Senkaku/Điếu Ngư) ra Tòa án quốc tế, thì chắc chắn phần thắng sẽ thuộc về Nhật Bản. Tuy nhiên, Nhật Bản lo lắng nhiều hơn đến vấn đề an ninh Biển Đông. Nhấn mạnh tầm quan trọng của Biển Đông đối với Nhật Bản, chuyên gia cao cấp này kêu gọi cộng đồng quốc tế cần chứng minh trước công luận cách Trung Quốc giải thích luật pháp như lâu nay là sai trái và bất hợp pháp!

Về phần mình, chính quyền Obama ngay từ đầu đã xem phán quyết 12/7 của PCA là một cột mốc quan trọng, giúp các nước ngồi lại để cùng giải quyết cuộc tranh chấp. Ngoài thông điệp chuyển tới Trung Quốc, kêu gọi quốc gia này cũng như các bên yêu sách khác ở Biển Đông hãy nỗ lực giải quyết bất đồng trên tinh thần xây dựng, ông Obama còn bác bỏ tuyên bố của Trung Quốc, cho rằng Philippines lợi dụng vấn đề pháp lý để thực hiện các mục tiêu chính trị, hoặc “đổ vấy” cho Mỹ đã dấy lên căng thẳng ở Biển Đông. Ngay sau khi phán quyết có hiệu lực, Hoa Kỳ đã cử Bà Cố vấn An ninh Quốc gia Susan Rice sang tận Bắc Kinh, kêu gọi Trung Quốc không nên có những hành động hay tuyên bố có thể tạo thêm căng thẳng. Đề phòng Trung Quốc manh động, khi Tòa trọng tài chuẩn bị đưa phán quyết, Mỹ đã điều hai cụm tàu sân bay tới vùng biển Philippines. Đây được xem là một cảnh báo từ nước này. Các cường quốc khác trong khu vực như Nhật Bản, Ấn Độ, Australia cũng đã bày tỏ quan điểm và yêu cầu các bên tôn trọng phán quyết của PCA và UNCLOS 1982. Đó cũng là điều Ngoại trưởng Hoa Kỳ John Kerry đưa ra ở Vientaine, khi có mặt dự hội nghị ASEAN mở rộng.

Cuộc chiến pháp lý xung quanh phán quyết của PCA sẽ góp phần quyết định số phận của trật tự pháp lý quốc tế được các nước trong và ngoài khu vực tuân thủ do Hiến chương LHQ bảo đảm. Trật tự pháp lý này đặt nền tảng trên sự "bình đẳng về chủ quyền". Mọi quốc gia, bất kể lớn nhỏ, mạnh yếu, dân đông hay dân ít đều bình đẳng như nhau về "chủ quyền". Sự bình đẳng về chủ quyền đã được thể hiện trong bộ Công ước Quốc tế về Biển 1982 (UNCLOS 1982). Theo đó, một nước ven biển, bất kỳ lớn nhỏ đều được hưởng như nhau 12 hải lý (tính từ bờ, hay đường cơ bản) hải phận gọi là "lãnh hải" và 200 hải lý hải phận gọi là vùng "kinh tế độc quyền". UNLOS 1982 là "trật tự về biển" mà các nước trên thế giới đã ký kết và tuân thủ. Phán quyết của Tòa PCA ngày 12/7 là việc giải thích UNLOS 1982, là "trật tự về Luật Biển", áp dụng cho Biển Đông. Trung Quốc đã ký Công ước này. Bây giờ Trung Quốc tuyên bố không nhìn nhận thẩm quyền của Tòa (vốn được LHQ chỉ định) và cho biết sẽ không tuân thủ thi hành phán quyết này. Ta thấy bóng dáng một "trật tự pháp lý" do Trung Quốc áp đặt như một thứ “luật rừng”. Theo đó "chủ quyền" không còn là đơn vị tối thượng, mà "nước lớn" quyết định việc phân chia biển. Vấn đề là các những "nước lớn" khác, đã khai sinh ra "trật tự pháp lý" văn minh, có chấp nhận cách hành xử này hay không?