Văn hóa Nghệ An

Trong một vài năm gần đây, một chủ đề lớn đã chiếm lĩnh những cuộc tọa đàm về tương lai Châu Á: khi Trung Quốc trỗi mình, những người láng giềng đương nhiên bị cuốn vào quĩ đạo của nó, xun xoe trướcthế lực bá quyền mới của khu vực này.

Kẻ bị coi là thua cuộc, tất nhiên, là Hoa Kỳ. Của cải và ảnh hưởng của nước này đang phải rót vào các cuộc chiến ở Iraq và Afghanistan và những rắc rối kinh tế đang làm xói mòn vị thế của quốc gia này ở một Châu Á năng động hơn.

Nhưng những xích mích đang gia tăng giữa Trung Quốc với các nước láng giềng trong những tuần gần đây về vấn đề an ninh đã trao cho Hoa Kỳ cơ hội khẳng địnhlại mình – thứ mà chính quyền Obama rất hăng hái tận dụng.

Washington đang nhảy vào cuộc tranh cãi lãnh thổ nóng bỏng giữa Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á mặc dù người Trung Quốc đã cứng rắn cảnh báo rằng đó là việc của riêng họ. Hoa Kỳ đang xúc tiến những cuộc diễn tập hải quân với Hàn Quốc để giúp Seoul chống lại sự đe dọa từ Bắc Triều Tiên dù cho Trung Quốc kịch liệt lên tiếng phản đối, rằng họ đang xâm phạm vào vùng lãnh hải do quân đội Trung Quốc cai quản.

Trong lúc đó, mối quan hệ vốn không êm xuôi của Trung Quốc với Nhật Bản đang ngày càng trở nên căng thẳng do vụ tàu cá Trung Quốc bị các tàu Nhật bắt giữ tại vùng lãnh hải tranh chấp đang đẩy Nhật Bản trở lại dưới chiếc ô an ninh của Mỹ.

Vũ đài cho những cuộc chiến này đang được chuyển tới cuộc họp của nguyên thủ quốc gia tại Hoa Kỳ vào tuần này (tuần từ 20 đến 26 tháng 9 – người dịch). Ôn Gia Bảo, thủ tướng Trung Quốc đã từ chối gặp mặt đối tác Nhật Bản, Naoto Kan, và vào thứ ba ông đe dọa Nhật Bản sẽ có những “động thái nữa” nếu họ không thả thuyền trưởng táu cá Trung Quốc vô điều kiện.

Vào thứ sáu (24/9), Tổng thống Obama dự định sẽ có cuộc gặp mặt các nguyên thủ Đông Nam Á và cam kết rằng Hoa Kỳ sẽ giúp họ giải quyết tranh chấp lãnh hải với Trung Quốc một cách hòa bình.

“Người Mỹ đã khôn ngoan”, Carlyle A.Thayer, một Giáo sư tại Học viện quốc phòng Úc, nghiên cứu về những vấn đề an ninh ở Châu Á, nói: “Nó đã đượcvậnhành tốt nhờ tìm đến sự giúp đỡ của các quốc gia trong khu vực”

“Trên tổng thể, Trung Quốc đang chứng kiến bầu không khí thay đổi rất mãnh liệt”, ông nói thêm, “Ý niệm về nguy cơ Trung Quốc, nhờ vào nỗ lực của chính nó, đang được phục hồi lại”.

Việc người Trung Quốc quyết liệt tranh giành chủ quyền những vùng đất biên giới – khắp mọi nơi từ Tây Tạng đến Đài Loan tới vùng biển Nam Trung Hoa – đã từ lâu là mối ưu tiên hàng đầu của những nhà dân tộc chủ nghĩa Trung Quốc, là một nỗi ám ảnh lấn át mọi mối bận tâm khác. Nhưng rắc rối là Trung Quốc đang cố chứng tỏ sự chuyển mình của quốc gia này là lợi ích cho cả khu vực và tạo nên rào cản giữa Trung Quốc và các nước láng giềng.

Không gì nhấn mạnh điều đó tốt hơn là cuộc xung đột ngoại giao đang leo thang giữa Trung Quốc và Nhật Bản về việc nhà cầm quyền Nhật Bảnbắt giữ thuyền trưởng tàu cá Trung Quốc, Chiêm Kỳ Hùng. Phía Nhật Bản cho rằng thuyền trưởng đã đâm vào hai tàu Nhật Bản ở quần đảo Senkaku hoặc Điếu Ngư ở phía đông vùng biển Trung Hoa. Quần đảo này do Nhật Bản quản lý nhưng lại được cả cả Trung Quốc và Nhật Bản nhận chủ quyền.

Cuộc tranh cãi hiện tại cố thể củng cố liên minh quân sự giữa Hoa Kỳ và Nhật Bản, như đã từng xảy ravào tháng 4 năm ngoái, khi một chiếc trực thăng Trung Quốc áp sát tàu khu trục Nhật Bản. Những đối đầu này nhắc nhở các quan chức Nhật Bản, những người từng đề xuất Nhật Bản nên tái tập trung vào Trung Quốc thay vì Mỹ, rằng họ dựa vào Hoa Kỳ để cân bằng một Trung Quốc bất khả lường, các nhà phân tích nói.

“Nhật Bản sẽ không còn lựa chọn nào ngoài cách đi sâu hơn vào vòng tay của Mỹ, để thắt chặt hơn quan hệ đồng minh Nhật – Mỹ và sức mạnh quân sự của nó,” ông Huang Jing, một học giả về quân đội Trung Hoa ở Đại học quốc gia Singapore nói.

Vào Tháng 7, các nước Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam, đã hoan nghênh khi Bộ trưởng Ngoại giao, Hillary Clinton, nói rằng Hoa Kỳ sẵn sàng giúp đỡ dàn xếp một giải pháp hòa giải mâu thuẫn giữa các nước với Trung Quốc ở vùng biển Nam Trung Quốc, vùng biển phong phú về dầu, khí tự nhiên và cá. Trung Quốc khăng khăng muốn giải quyết vấn đề với các nước Đông Nam Á theo kiểu đối thoại song phương, nhưng bà Clinton nói rằng Hoa Kỳ ủng hộ đối thoại đa phương. Sự tự do hàng hải trên biển là quan tâm của Mỹ, bà nói.

Tổng thống Obama gặp lãnh đạo 10 nước thành viên ASEAN vào thứ sáu (24/9). Thông cáo báo chí cho biết các nước tham gia đã đưa ra một lời tuyên bố chung chống lại việc “sử dụng hoặc đe dọa quân sự bằng yêu sách nhằm cố gắng đẩy cao mối bất đồng ở biển Nam Trung”. Lời tuyên bố nhắm rất rõ ràng vào Trung Quốc, quốc gia đã bắt giữ tàu đánh cá Việt Nam trong những năm gần đây và giam giữ thủy thủ tàu.

Vào Thứ ba, người phát ngôn của Bộ trưởng bộ ngoại giao Trung Quốc, Jiang Yu, đã chỉ trích mọi nỗ lực dàn xếp của Hoa Kỳ: “Chúng tôi kiên quyết phản đối bất cứ quốc gia nào không liên quan tới vấn đề biển Nam Trung Quốc cố tình xen vào giữa cuộc tranh chấp này”, bà nói tại một cuộc họp báo ở Bắc Kinh.

Trung Quốc cũng đã chống lại kế hoạch diễn tập quân sự với Hàn Quốc ở biển Hoàng Hải, vùng Trung Quốc tuyên bố đặc quyền quân sự. Hoa Kỳ và Hàn Quốc muốn gửi tới Bắc Triều Tiên một thông điệp kiên quyết sau tuyên bố của Hàn Quốc về việc tàu ngầm Bắc Triều Tiên bắn ngư lôi vào một tàu chiến Hàn Quốc hồi Tháng ba. Sự can thiệp của Trung Quốc chỉ khiến Hàn Quốc gia tăng thêm sự phụ thuộc vào quân đội Mỹ.

Quan chức Mỹ đang càng ngày càng lo lắng về sự hiện đại hóa của hải quân Trung Quốc và khả năng hỏa tiễn của họ, cùng với sự đòi hỏi quyền lợi ở các vùng biển xunh quanh của Trung Quốc. Vào Tháng ba, một quan chức Trung Quốc đã chính thức tuyên bố với Nhà Trắng rằng Biển Nam Trung Quốc là một phần trong “mối quân tâm cốt lõi” của Trung Quốc về chủ quyền - cũng giống như với Tây Tạng và Đài Loan, một quan chức Mỹ đã cho biết trong cuộc phỏng vấn cùng thời gian đó. Các quan chức Mỹ cũng phản đối việc Trung Quốc nói các công ty dầu mỏ nước ngoài không hợp tác với Việt Nam trong việc phát triển các mỏ dầu ở vùng biển Nam Trung Quốc.

Một số lãnh đạo và phân tíchquân sự Trung Quốc đã nhìn thấy những nỗ lực kiềm chế Trung Hoacủa Mỹ. Feng Zhaokui, một học giả Nhật Bản ở Viện Khoa học xã hội Trung Quốc, đã nói trong một bài báo đăng ngày thứ ba trên tờ The Global Times, một tờ báo dân túy, rằng Hoa Kỳ đang cố gắng để “nuôi dưỡng một liên minh chống lại Trung Quốc”.

Vào Tháng tám, Thiếu tướng hải quân Yang Yi đã viết một bài xã luận cho tờ PLA Daily, do quân đội Trung Quốc phát hành, nói rằng một mặt, Washington “muốn Trung Quốc đóng một vai trò trong vấn đề an ninh khu vực”. “Mặt khác,” ông viết tiếp, “nó đang lôi kéo một vòng vây bao quanh Trung Quốc ngày càng chặt chẽ và liên tục thử thách ‘mối quân tâm cốt lõi’ của Trung Quốc”.

Các quốc gia Châu Á nghi ngờ ý định của Trung Quốc coi Washington như một đồng minh tất yếu. Vào Tháng tư, một vụ việc liên quanđếntrực thăng Trung Quốc và tàu khu trục Nhật đã làm nhiều người Nhật hoảng hốt, khiến họ cảm giác bị xâm phạm khi Yukio Hatoyama, sau đó là Thủ tướng, đã tức giận Washintion vì di chuyển một tàu sân bay xa khỏi Okinawa.

Người kế vị của ông, ông Kan, đã tìm cách dàn xếp với Washinton và đã nhấn mạnh rằng liên minh chính là nền tảng của chính sách Ngoại giao của Nhật Bản.

“Nỗi bất an về sự hiện diện của Trung Quốc là lời cảnh tỉnh về tầm quan trọng của liên minh,” ông Fumiaki Kubo, giáo sư về chính sách công ở Đại học Tokyo, nói.

Với sự đóng góp báo chí của Michael Wines từ Bắc Kinh, Martin Fackler từ Tokyo, và đóng góp

nghiên cứu của Zhang Jing.

Nguyễn Đức Sung dịch.

Nguồn The Newyork Times