Báo chí Mỹ nhận xét trong khi họ Tập chơi cờ tướng thì ông Trump chơi cờ cá ngựa (Xi plays chess, Trump plays checker). Lý do nước Mỹ dưới thời ông Trump chỉ lo cho quyền lợi trước mắt như bảo hộ mậu dịch và nhiên liệu hóa thạch, đã nhường chổ trống cho Trung Quốc nhảy vào vai trò lãnh đạo thương mại toàn cầu và chống biến đổi khí hậu. Điều này có thể đúng, nhưng thực tế lại cho thấy những nước ở Trung Đông, Đông Âu hay Đông Á cần đến Hoa Kỳ không phải nơi hiệu ứng lồng kính ở chỗ Mỹ giúp bảo vệ an ninh cho họ; ngược lại buôn bán với Trung Quốc ngày càng tăng không phải do Bắc Kinh mở cánh cửa tự do mậu dịch nhưng vì Hoa Lục có nhiều tiền để đầu tư, nhập cảng nguyên vật liệu cùng bán hàng rẻ.

Trở lại với bàn cờ chiến lược Mỹ-Trung, ông Trump cho thấy cách thức tiếp cận ngành ngoại giao theo kiểu con buôn trong lần tiếp xúc với ông Tập về Đông-Á:

1. Sau buổi họp đầu tiên ông Trump tỏ ý thân mật với Tập Cập Bình và đặt niềm tin vào họ Tập sẽ tận tình giúp giải quyết vấn đề Bắc Hàn. Ông Trump còn cho biết không thể có chiến tranh thương mại khi mà Trung Quốc đang tạo áp lực lên Bình Nhưỡng. Báo chí kết luận ông Trump sớm tháo gỡ các lời tuyên bố chống Bắc Kinh trong thời gian bầu cử như những vị tiền nhiệm khác.

1. Nhưng không lâu sau đó ông Trump đổi giọng bày tỏ nổi thất vọng rằng Bắc Kinh đã không giúp đỡ hết mình. Ông thông báo bán $1.42 tỷ USD vũ khí cho Đài Loan; lên án Trung Quốc vi phạm nhân quyền; cho tàu chiến Mỹ tiến sát đảo Thị Tứ trong vùng biển bị Bắc Kinh tự cho có chủ quyền.

Nói cách khác ông Trump ban đầu chìa bàn tay tâng bốc đối tán dương đối phương, nhưng khi công việc diễn tiến không thuận lợi thì ông sẵn sàng đổi giọng tấn công tạo áp lực nhiều mặt [1]. Rất khó biết mục tiêu trước mắt của ông thực sự là Bắc Hàn, Đài Loan, biển Đông hay cuộc thương thảo mậu dịch Mỹ-Trung 100 ngày bắt đầu từ tháng 05/2017. Điểm lợi là đối thủ không đoán được ông Trump sẽ nhượng bộ điều gì để được điều gì; điểm thiệt là chính các nước bạn như Nhật, Nam Hàn, Đài Loan và vùng Đông Nam Á cũng không biết ông Trump có sẽ đánh đổi quyền lợi của mình cho một vấn đề nào đó không, trong khi các nhà ngoại giao Hoa Kỳ cũng lúng túng không thể giải thích được lập trường của chủ nhân Tòa Nhà Trắng.

Các nước có thể chọn một trong hai thái độ (1) theo Trung Quốc vì không còn tin Mỹ, (2) hoặc xích gần với Mỹ để canh chừng quyền lợi của mình không bị đổi chác! Có vẻ nhiều nước chọn giải pháp thứ nhì khi Abe (Nhật) và Modi (Ấn Độ) đều sang Mỹ, Duterte ngưng chưởi rủa Hoa Kỳ, Đài Loan mua vũ khí Mỹ, sau đó Tân Tổng Thống Nam Hàn cũng đến gặp ông Trump. Nhưng không ai biết đươc kết quả lâu dài sẽ như thế nào với lề lối ngoại giao chưa từng thấy này.

Dù vậy dân giang hồ [2] sẽ đánh giá nếu Mỹ có thực lực chơi bạo cho dù mỗi bên đều bị thiệt thòi chút ít thay vì nói mạnh mà chơi yếu xìu. Tầng lớp tinh hoa xã hội đừng coi như chuyện đùa vì ông Trump rất sành sỏi khuấy động tâm lý bình dân mà không cần nương tựa vào các chuyên gia trí thức.

Đ.H.Q.

[1] Lề lối ngoại giao và mối quan tâm về thương mại của ông Trump thể hiện rỏ qua kỳ họp G-20 vừa mới đây:

Với Tổng Thống Nam Dương Joko Widodo: “Chúng ta là bạn, và chúng ta sẽ ký kết rất nhiều hợp đồng thương mại” (“We've become friends, and we're going to be doing a lot of deals together — trade deals.”)

Với Thủ Tướng Singapore Lý Hiển Long: “Chúng tôi gần nhau lắm, và chúng tôi hy vọng sẽ chung nhau làm rất nhiều điều tốt” (“The Prime Minister of Singapore – we're very close, the relationship is very close, and we expect to do some excellent things together in many ways.”)

Với Tổng Thống Mễ Tây Cơ Enrique Pena-Nieto: “Tôi rất thích gặp lại bạn là Tổng Thống Mễ Tây Cơ. Chúng tôi thương thuyết lại NAFTA và các điều khác, và đang chờ kết quả” (“It's great to be with my friend, the President of Mexico. And we're negotiating NAFTA and some other things with Mexico, and we'll see how it all turns out.”)

Với Tổng Thống Nam Hàn Moon Jae-In: “Chúng tôi có buổi ăn tối tuyệt vời ở Tòa Bạch Ốc. Chúng tôi đang thảo luận hiệp ướng mậu dịch với Nam Hàn, và mong rằng đây sẽ là một hiệp ước sòng phẳng” (“We had fantastic dinner at the White House – accomplished a lot,” he said. “We are renegotiating a trade deal right now as we speak with South Korea, and hopefully it will be an equitable deal.”)

Với Chủ Tịch Trung Quốc Tập Cận Bình: “Chúng tôi đã tạo được thân tình. TôI tin rằng dù vấn đề thương mại hay Bắc Hàn, hay nhiều điều khác nửa, chúng ta sẽ đạt được kết quả tốt đẹp” (“We are developing, and have developed, a wonderful relationship,” he said. “And I'm sure that whether it's on trade or whether it's on North Korea, or any of the many things that we will be discussing, we will come to a successful conclusion.”)

[2] Giới giang hồ nơi đây gồm cả Tập Cận Bình, Putin, Modi, Netanyahu, Erdogan, Duterte, v.v…