Từ phải sang: Thủ tường Đức Angela Merkel, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron,

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean Claude Juncker 

tại điện Elysée Palace. Paris, 26.3.2019

Theo AFP, khi nghênh đón ông Tập Cận Bình, Tổng thống Pháp đã cố gắng thuyết phục Trung Quốc chấp nhận hành xử theo các quy tắc trong quan hệ đa phương, trong bối cảnh nội bộ Liên Hiệp châu Âu đang chia rẽ trước cuộc tấn công ngoại giao - thương mại của Bắc Kinh.

Tổng thống Pháp đã chủ động mời Thủ tướng Đức Angela Merkel và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean Claude Juncker, đến Paris để cùng gặp Chủ tịch Trung Quốc vào hôm 26/3/2019. Nghênh tiếp Tập Cận Bình (hôm 25/3), Macron muốn Bắc Kinh bớt tham vọng bá quyền.Sau nghi thức đón tiếp long trọng dưới chân Khải Hoàn Môn (Paris), là cuộc hội kiến giữa hai lãnh đạo Pháp - Trung tại điện Elysées, theo sau là một cuộc tiếp xúc với báo chí, trước buổi đại yến chính thức.Như thông lệ, chuyến công du là dịp để hai bên ký kết các hợp đồng thương mại hay thỏa thuận hợp tác, nhưng đối với giới quan sát, vế quan trọng hơn sauCấp cao Macron - Tập chínhlà hội nghị thượng đỉnh 3+1 vào ngày 26/3, giữa Chủ tịch Trung Quốc một bên, và bên kia là Tổng thống Pháp, Thủ tướng Đức cùng với Chủ tịch Ủy ban châu Âu.

Lập trường chung Pháp, Đức và EU

Cuộc họp theo sáng kiến của ông Macron phản ánh chủ trương của nước Pháp muốn thúc đẩy một lập trường chung của Liên Hiệp châu Âu nhằm thuyết phục Trung Quốc giảm bớt các tham vọng đang làm thay đổi cục diện của thế giới và ảnh hưởng đến các lợi ích của châu Âu. Một trong những mũi tiến công của Bắc Kinh vào châu Âu, qua đợt công du Ý, Monaco và Pháp của chủ tịch Tập Cận Bình (từ 21 -26/3/2019) đã khiến Paris, Berlin và Bruxelles quan ngại, đó chính là “Sáng Kiến Vành Đai Con Đường” (BRI) của chính Chủ tịch Trung Quốc. Bắc Kinh mới đây đã chiêu dụ được Ý, một cường quốc G7 từng là một trong những sáng lập viên Liên Hiệp châu Âuhưởng ứng BRI. Rôma đã đi theo Trung Quốc bất chấp thái độ bất bình của các đồng minh. Ngay sau buổi ăn tối với Chủ tịch Trung Quốc, Tổng thống Pháp đã xác định trong một tin nhắn twitter rằng “chuyến công du này (của ông Tập Cận Bình) sẽ củng cố quan hệ đối tác chiến lược Pháp - Trung Quốc và khẳng định vai trò của Pháp, châu Âu và Trung Quốc trong việc ủng hộ mạnh mẽ chủ nghĩa đa phương”.

Chia sẻ sau hội đàm bốn bên, Thủ tướng Đức đánh giá BRI của Trung Quốc là một dự án quan trọng mà các quốc gia châu Âu có thể cùngtham gia, nhưng mọi quyết định cuối cùng sẽ tùy thuộc vào thiện chí và cách tiếp cận vấn đề của Trung Quốc."Châu Âu chúng tôi muốn đóng vai trò tích cực và điều đó phải bắt nguồn từ sự có đi có lại, nhưng chúng tôi vẫn đang có chút băn khoăn với điều đó" - bà Merkel cho biết.Trước đó, ngày 23/3/2019, Ý và Trung Quốc đã ký biên bản ghi nhớ về việc Roma tham gia vào sáng kiến Vành đai Con đường của Trung Quốc. Động thái này đã ngay lập tức vướng phải sự chỉ trích của các nước châu Âu, đặc biệt là Pháp và Đức.Thủ tướng Đức đã lập tức lên tiếng nhắc nhở về việc Roma đã quá vội vàng trong việc tham gia vào sáng kiến này với Trung Quốc mà quên đi “suy nghĩ của các quốc gia khác trong liên minh” và lo ngại Ý sẽ nợ chồng nợ khi tham gia các dự án với Trung Quốc.

Đồng quan điểm, Tổng thống Pháp Macron lên tiếng chỉ trích Ý đã tạo ra một tiền lệ xấu ngay trong lòng khối liên minh đoàn kết nhất thế giới. Tổng thống Macron kêu gọi Bắc Kinh có cách tiếp cận tổng thể hơn giữa chính quyền nước này và toàn bộ EU, thay vì cách làm việc theo kiểu đàm phán song phương. Ngoài ra, cả Pháp và Đức đều thúc đẩy Ủy ban châu Âu sớm áp dụng bản danh sách 10 điểu khi ứng xử với Trung Quốc. Theo đó, Pháp - Đức muốn mọi đàm phán giữa Bắc Kinh và Brussel sẽ được thực hiện trên nguyên tắc đa phương, ngoài ra, các dự án của Trung Quốc vào châu Âu từ cơ sở hạ tầng, khoa học kỹ thuật hay đầu tư tài chính đều phải thông qua một ủy ban kiểm duyệt nghiêm ngặt, thay vì tự phát đàm phán như trường hợp của Ý.

Thực tế, việc Đức đề phòng châu Âu sẽ gặp rủi ro trong các dự án hợp tác với Trung Quốc là điều hoàn toàn dễ hiểu. Bản thân Berlin đã phải sửa luật đầu tư nước ngoài để hạn chế Trung Quốc tham gia thâu tóm các công ty kỹ thuật khoa học hàng đầu của mình. Ngoài ra, Vành đai Con đường vốn là một chuỗi dự án có tầm cỡ quốc tế của Trung Quốc nhưng để lại nhiều điểm xấu ở tất cả mọi nơi mà dự án này đi qua, bao gồm các bẫy nợ, thôn tính các vùng đặc khu kinh tế hay các cơ sở hạ tầng trọng điểm của một quốc gia.Bản thân nhiều chuyên gia đang hoạt động tại châu Âu cũng đã bày tỏ lo ngại về quyết định này của Ý. Matteo Salvini, người đứng đầu đảng Lega theo chủ nghĩa dân túy, đại diện cho một nửa chính phủ liên minh Ý nhấn mạnh nước Ý sẽ trở thành thuộc địa của Trung Quốc và gánh thêm những khoản nợ khổng lồ đến mức Roma không thể trả nổi.

“Họ sẽ lấy đi cái gì của chúng ta? Cảng biển ra Địa Trung Hải, hay họ sẽ sở hữu cả đấu trường La Mã? Tham gia sáng kiến này của Trung Quốc là điều tồi tệ cho nước Ý” - Ông Salvini nhấn mạnh.Trong khi đó, Steve Bannon, cựu cố vấn quốc gia Mỹ, đang hoạt động cho một tổ chức kinh tế của châu Âu bày tỏ sự băn khoăn về việc Ý sẽ đối mặt với các bẫy nợ. “Nó có lợi ích ngắn hạn, nhưng sẽ là nỗi đau dài hạn”.Những quan ngại đó của các chuyên gia là điều mà Berlin thấu hiểu. Vì thế cùng với Pháp, họ tạo ra một trục vận hành cho châu Âu, và nỗ lực bằng mọi cách để chấm dứt tiền lệ nước Ý. Berlin và Paris không hề muốn sẽ có một chính quyền nào phải đàm phán song phương với Trung Quốc để làm ảnh hưởng đến toàn bộ liên minh.

“Con đường tơ lụa” là hai chiều

Ngay từ trước lúc Chủ tịch Trung Quốc đặt chân xuống Pháp, Paris đã liên tiếp tung ra nhiều thôngđiệp, nêu rõ quan điểm dè dặt của Pháp đối với sáng kiến của ông Tập Cận Bình.Nhân chuyến viếng thăm Nairobi, thủ đô xứ Kenya ở châu Phi hôm 13/3/2019, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron dườngnhư đã gởi một thông điệp đến Trung Quốc, vốn hiện diện mạnh mẽ từ Châu Phi, khi nhắc đến “những con đường tơ lụa” trong lịch sử vốn không hề là những con đường một chiều.Tổng thống Pháp đã nói nguyên văn: “Các con đường tơ lụa là những con đường được Marco Polo mở ra và đã hoạt động hai chiều”.Ngoại trưởng Pháp Jean Yves Le Drian thì nói thẳng hơn một chút. Trên kênh truyền hình Pháp BFMTV hôm thứ Sáu 22/3 vừa qua, ông đã xác định rằng:“Nếu cần nói về một Con Đường Tơ Lụa Mới, thì đó tấtyếu phải là một con đường đi theo cả hai chiều”.

Trong bối cảnh đó, giới phân tích cho rằng trong các cuộc tiếp xúc với ông Tập Cận Bình nhân dịp ông thăm Pháp, Tổng thống Macron đã nhấn mạnh trên yếu tố “hỗ tương” trong vấn đề tiếp cận thị trường Trung Quốc, cho đến nay vẫn còn khép kín đối với phương Tây. Theo hãng tin Pháp AFP, một điểm khác cũng sẽ được ông Macron nêu lên là quan ngại của Pháp và châu Âu trước các đòi hỏi từ phía Bắc Kinh, buộc các công ty xí nghiệp nước ngoài phải chuyển giao công nghệ thiết yếu nếu muốn đầu tư vào Trung Quốc.Con Đường Tơ Lụa vận hành với hơn 90% sản phẩm Trung Quốc. Đối với giới chuyên gia Pháp, việc Paris cũng như một số nước châu Âu dè dặt trước các dự án BRI của Trung Quốc không phải là không có cơ sở.

Trả lời RFI, chuyên gia Pháp Sophie Boisseau du Rocher thuộc Viện Nghiên cứu Quan hệ Quốc tế Pháp IFRI, tác giả quyển biên khảo “Trung Quốc là thế giới - La Chine e(s)t le monde” giải thích:“Các con đường tơ lụa hoạt động với hơn 90% là sản phẩm Trung Quốc, sản phẩm tài chính, hạ tầng cơ sở v.v… Và đó hoàn toàn không phải là đề án hai bên cùng có lợi mà Trung Quốc rao bán cho chúng ta. Không thể mở ra các con đường tơ lụa đó ở châu Âu trong những điều kiện như vậy.Do đó, vấn đề quan trọng hiện nay là phải thuyết phục ông Tập Cận Bình và ê kíp của ông ấy rằng họ cần xem xét lại “bài bản”của họ, sao cho châu Âu không bị thiệt khi thực hiện dự án các con đường tơ lụa, mà ngược lại có thể đóng góp đầy đủ vào sáng kiến đó, tức là làm sao điều chỉnh lại phần nào sự mất cân đối được nêu lên”. Yêu cầu Bắc Kinh “sửa bài”, theo nữ chuyên gia Pháp, rất cần thiết vì một trong những mục tiêu của các con đường tơ lụa mới đó là tiếp cận châu Âu để thụ hưởng công nghệ học tiên tiến của châu Âu.

Có thể xoay chuyển tình thế?

Con đường tơ lụa mới chính là dự án điạ chiến lược, mở một vành đai với ba cột trụ: phát triển hạ tầng lập con đường hàng hải nối liền châu Á, châu Âu đến châu Phi. Sau Hy Lạp, Bắc Kinh nhắm đến Ý được xem là những mục tiêu bị xem là dễ chiêu dụ nhất. Trung Quốc dùng lá bài đầu tư tài chính nhưng thật ra là để tạo ra một mạng lưới doanh nhân, cộng đồng Hoa kiều thân Bắc Kinh gây áp lực hành lang ủng hộ các dự án của Trung Quốc và nếu thấy cần hơn nữa thì sẽ xuất khẩu lao động. Cột thứ hai là xâm nhập vào guồng máy chính trị và định chế quốc gia của đối tác… thành viên NATO. Thứ ba là thiết lập một loạt căn cứ quân sự trên vành đai chiến lược: Djibouti nằm ngay yết hầu trục Ấn Độ - Thái Bình Dương dẫn đến Địa Trung Hải ngang qua kinh đào Suez là bước đầu trong kế hoạch.

Điều mà Trung Quốc quan tâm là trở thành cường quốc số một thế giới, có năng lực áp đặt công nghệ học của họ, những phát minh sáng chế của họ, các tiêu chuẩn của họ trên phần còn lại của thế giới, như Mỹ có lúc đã từng làm.Châu Âu là một địa bàn có công nghệ học và phát minh sáng chế cao cấp, cho nên Trung Quốc rất quan tâm, không chỉ để thâu tóm công nghệ học mà còn để tạo ra những loại công nghệ mà họ sẽ áp đặt cho chúng ta về sau. Đấy là nhận xét của chuyên gia Valérie Niquet, thuộc trung tâm nghiên cứu chiến lược FRS, trả lời RFI.Tuy nhiên, theo chuyên gia này thì châu Âu vẫn còn thời gian để xoay chuyển tình thế, với một Trung Quốc sẵn sàng thương lượng hơn trước đây. Chuyên gia này cho rằng, Trung Quốc bị tác hại từ cuộc chiến thương mại với Mỹ và Donald Trump nhiều hơn là họ thừa nhận. Tăng trưởng của Trung Quốc tiếp tục chậm lại, cho nên họ cần đến châu Âu và Pháp. Paris đóng một vai trò đặc biệt quan trọng từ khi có Brexit, do việc Pháp đã trở thành một động lực của Liên Hiệp châu Âu.Trung Quốc hy vọng có được hậu thuẫn của Pháp, hay ít ra đảo ngược tình thế hiện nay vì ở Bắc Kinh, giới lãnh đạo đã cảm nhận được là hình ảnh một Trung Quốc oai phong, có thể mang lại giải pháp cho mọi cuộc khủng hoảng kinh tế mà thế giới kinh qua, đã bị sứt mẻ nhiều, và chủ đề nóng hiện nay là yêu cầu Bắc Kinh có qua có lại, mở cửa thị trường, điều mà cho đến bây giờ Trung Quốc không muốn đáp ứng cho các tác nhân Pháp.

Tuy nhiên, cuộc đọ sức Mỹ - Trung hiện nay có thể tác động ngược lại đối với châu Âu. Chuyên gia Emmanuel Dubois de Prisque, thuộc tạp chí Monde Chinois - Nouvelle Asie phân tích:“Cách đây không lâu Trung Quốc đã thông qua một văn kiện để đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc được dễ dàng hơn, cho nên tôi nghĩ là thỏa thuận về đầu tư có cơ may tiến triển.Tuy nhiên đối với Trung Quốc, khả năng nhượng bộ, dễ dãi đối với châu Âu sẽ rất tế nhị, mặc dù họ đã sẵn sàng nhượng bộ nhiều đối với Mỹ”. Đứng về góc độ thương mại quốc tế, Trung Quốc thiên về việc nhượng bộ Mỹ, vì Donald Trump, vì sự lệ thuộc rất quan trọng của Trung Quốc vào công nghệ học Mỹ. Người ta đã thấy chuyện gì đã xẩy ra với ZTE cách đây vài tháng. Tập đoàn viễn thông Trung Quốc tương đương với Hoa Vi này, chút nữa là biến mất do trừng phạt của Mỹ. Cho nên ngày nay người ta thấy rõ là Trung Quốc rất lo ngại về những gì có thể xẩy ra ở phía Mỹ hơn là từ phía châu Âu, và sẵn sàng nhượng bộ nhiều hơn đối với Mỹ hơn là với châu Âu./.