Chương trình nghệ thuật trong đêm khai mạc Lễ hội Làng Sen diễn ra tại Kim Liên, Nam Đàn. Ảnh Hoàng Nguyên

Mỗi lần đến với một lễ hội ở tỉnh thành nào đó, tôi luôn băn khoăn tự hỏi: Vậy đâu là một lễ hội đặc trưng của xứ Nghệ? Lễ hội nào đủ sức hấp dẫn lôi kéo người dân trên địa bàn tỉnh cũng như du khách về tham dự? Lễ hội nào đủ điều kiện trở thành một sự kiện văn hóa nổi bật của Nghệ An? Hiện nay, du khách vẫn chủ yếu đến với lễ hội đền Cờn hay lễ hội đền ông Hoàng Mười. Tuy nhiên, nếu là một lễ hội đậm chất Nghệ, thực sự là cái riêng của xứ Nghệ thì chưa thể đạt được. Trong số các lễ hội hiện có, có lẽ chỉ Lễ hội Làng Sen là hội đủ những điều kiện, tiêu chí để xứng đáng trở thành một dấu ấn không thể trộn lẫn của Nghệ An. Tuy nhiên, trải qua chặng đường gần 20 năm từ khi hình thành, đến nay, lễ hội Làng Sen vẫn chưa thực sự  thu hút được quan tâm của người dân cũng như du khách. Những hạn chế trong cách tổ chức lễ hội đã liên tục được chỉ ra qua các năm song chúng ta chưa khắc phục được để Lễ hội sớm kết thúc giai đoạn thử nghiệm, thực sự đi vào lòng dân.

Tại sao có thể khẳng định Lễ hội Làng Sen đủ điều kiện trở thành một nét văn hóa độc đáo của xứ Nghệ? Bởi thứ nhất, Lễ hội làng Sen là lễ hội tôn vinh Chủ tịch Hồ Chí Minh - một anh hùng giải phóng dân tộc, một nhà văn hóa kiệt xuất của Việt Nam cũng như nhân loại. Thứ hai, lễ hội diễn ra ngay trên quê hương của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong không gian văn hóa làng Sen, gắn với những kỷ niệm thuở thơ ấu cùng  rất nhiều dấu ấn của Người và gia đình tại quê nhà; thứ ba, Nam Đàn là một huyện lưu giữ nhiều giá trị văn hóa - lịch sử đặc sắc. Với tất cả những thuận lợi từ không gian, cảnh quan, chủ thể như vậy, nếu làm đúng, chúng ta hoàn toàn có thể đưa Lễ hội Làng Sen trở thành một sự kiện văn hóa đặc sắc trong lòng người.

Những nguyên nhân dẫn đến việc Lễ hội làng Sen chưa thực sự thành công đã được chỉ ra khá nhiều trong các bài viết trên Tạp chí Văn hóa Nghệ An nhiều năm nay. Những nhà nghiên cứu, nhà báo đã chỉ ra các vướng mắc từ việc xác định loại hình, cách thức tổ chức lễ hội; sự thiếu kết nối các hoạt động trong phần lễ và phần hội; sự thiếu tính thiêng trong các hoạt động,… Trong bài viết này, tôi sẽ không nhắc lại những hạn chế đã được bàn đến rất kỹ trước đây mà muốn phần nào đó tìm câu trả lời cho câu hỏi: Làm gì lễ hội Làng Sen thực sự để lại dấu ấn riêng?

Liên hoan Tiếng hát Làng Sen là một hoạt động chính trong Lễ hội Làng Sen. Ảnh Kiều Nga

Bao giờ cũng vậy, dù cá nhân hay sự kiện nào đi nữa, muốn để lại dấu ấn thì phải có những đặc điểm nổi bật, nét riêng không thể trộn lẫn; phải xác định và khẳng định được mình là ai. Lễ hội làng Sen muốn khẳng định vị trí của mình trong rất nhiều những lễ hội và sự kiện văn hóa hiện nay thì trước hết phải xác định thật sự chính xác loại hình lễ hội. Đó là lễ hội sẽ được tổ chức theo loại hình truyền thống hay lễ hội mới. Khi xác định rõ điều đó, chúng ta mới xây dựng được kịch bản thực sự phù hợp. Thiết nghĩ, là lễ hội gắn với Chủ tịch Hồ Chí Minh và một không gian văn hóa như Làng Sen thì tổ chức theo cách thức lễ hội mới không thể tạo được tính thiêng, sự trang trọng và nét riêng.

Khi đã xác định rõ loại hình lễ hội, chúng ta sẽ xây dựng một kịch bản với đầy đủ các hoạt động trong phần lễ, phần hội. Đặc biệt, cần chú trọng phần Lễ để tạo nên được tính thiêng, sự trang trọng. Các hoạt động trong phần hội cũng không nên tổ chức theo cách đang làm mà cần được xây dựng lại. Hiện nay, những hoạt động đưa vào chưa có sự liên kết, chưa thực sự ăn nhập với mục đích, ý nghĩa tổ chức lễ hội. Tất cả các hoạt động văn nghệ, thể thao được mang vào gần như na ná các lễ hội khác trên địa bàn (hội diễn nghệ thuật quần chúng, đánh bóng chuyền, thi người đẹp, một số trò chơi dân gian,....) Chúng ta chưa chọn lọc nội dung phù hợp mà chỉ quan tâm đến làm sao có các hoạt động diễn ra trong khoảng thời gian tổ chức. Thực tế này đòi hỏi Ban tổ chức phải tìm những nội dung khác phù hợp hơn đưa vào phần Hội, phải làm sao toát lên được nét văn hóa của người dân xứ Nghệ, nơi đã nuôi dưỡng tâm hồn một vị lãnh tụ kiệt xuất. Nếu lấy Chủ tịch Hồ Chí Minh làm trung tâm thì các hoạt động tại lễ hội không thể chỉ tái hiện lại một cuộc đời và sự nghiệp cách mạng vĩ đại của người mà còn phải cho công chúng thấy những nét đẹp trong tâm hồn, sự tài hoa của vị lãnh tụ. Cuộc đời, con người và sự nghiệp của Hồ Chí Minh là một kho tàng đồ sộ để chúng ta nghiên cứu, tìm hiểu. Chính bởi vậy, nếu khai thác được và trình bày lại bằng “ngôn ngữ lễ hội” thì chúng ta không thiếu những nội dung hấp dẫn. Từ những nội dung tư tưởng đến các tác phẩm văn, thơ, báo chí của người đều cần được khai thác. Tại sao thay vì tổ chức thi Người đẹp, chúng ta lại không bàn, bình về thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh? Không tổ chức sáng tác các tác phẩm về Người hay thi viết thư pháp với nội dung là những câu thơ của Người? Đặc biệt, chúng ta cần quan tâm thể hiện  sức sống của những giá trị, tư tưởng Hồ Chí Minh trong cuộc sống hiện đại.

Lễ hội Làng Sen sẽ để lại dấu ấn riêng nếu bên cạnh làm nổi bật hình tượng Hồ Chí Minh, chúng ta còn làm nổi bật được văn hóa và con người xứ Nghệ nói chung. Không gian tại Kim Liên sẽ là lý tưởng để chúng ta tái hiện lại những nét văn hóa cổ truyền đồng thời mang đến những giá trị mới của Nghệ An hôm nay. Bên cạnh việc bày bán các đặc sản thông thường như thường lệ, chúng ta nên có những không gian tái hiện các sinh hoạt xưa; không gian hoa sen và ẩm thực liên quan đến sen; không gian làng nghề truyền thống; không gian thư pháp và hình ảnh thầy đồ Nghệ..v..v… để người tham gia được trải nghiệm. 

Điều quan trọng không kém và cần được nghiêm túc thực hiện là bỏ bớt các thủ tục mang tính hành chính rườm rà. Chúng ta cũng cần xác định đâu là linh hồn của lễ hội, là nét chính của lễ hội. Và chắc chắn, đó không thể là Liên hoan Tiếng hát làng Sen như hiện nay.

Tổ chức Lễ hội Làng Sen là một việc tưởng dễ nhưng hết sức khó. Dù nó hội tụ rất nhiều yếu tố thuận lợi để khai thác song cách làm, hình thức thể hiện là một bài toán không dễ giải. Phải thực sự am hiểu về con người Hồ Chí Minh và văn hóa xứ Nghệ; phải thực sự hiểu về lễ hội; phải thực sự trăn trở, tinh tế, sáng tạo mới có thể xây dựng được một kịch bản phù hợp. Không như các lễ hội khác, lễ hội làng Sen nếu không làm tốt và làm đến nơi đến chốn thì rất dễ phản tác dụng. Đã đến lúc chúng ta phải nghiêm túc trả lời cho được lựa chọn của mình, hướng đi của mình.