Truyện Kiều, kiệt tác của văn học Việt Nam, là tác phẩm được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất so với các tác phẩm khác của văn học dân tộc. Theo thống kê chưa đầy đủ, hiện nay Truyện Kiều đã được dịch ra hơn 20 thứ tiếng với trên 60 bản dịch khác nhau. Nếu như bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Pháp của Abel des Michels, xuất bản ở Paris vào hai năm 1884-1885 là bản dịch xuất bản ở nước ngoài sớm nhất, thì bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Nhật của Komatsu Kiyoshi xuất bản ở Tokyo năm 1942 là bản dịch sớm thứ hai. Về số lượng, đứng đầu là các bản dịch tiếng Pháp (khoảng 15 bản), sau đó là tiếng Hoa và tiếng Anh (mỗi thứ tiếng trên 10 bản), thì bản dịch tiếng Nhật đứng thứ tư với 5 bản. Hai mươi năm trước khi giới thiệu Truyện Kiều ở Nhật Bản, chúng tôi mới chỉ nói đến 3 bản dịch[1], sau đó có thêm 2 bản dịch mới. Có điều lý thú là các bản dịch Truyện Kiều ở Nhật Bản cứ khoảng 10 năm lại xuất hiện một bản mới: không kể bản đầu tiên xuất bản năm 1942 thì các bản sau lần lượt là 1975, 1985, 1995 (hoàn thành), 2005. Các bản dịch Truyện Kiều ở Nhật Bản có nguồn gốc rất khác nhau và vì thế phong cách cũng rất đa dạng.

1. Bản đầu tiên: Kim Vân Kiều do Komatsu Kiyoshi dịch năm 1942

Kim Vân Kiều do nhà văn Komatsu Kiyoshi 小松清 dịch

Bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Nhật đầu tiên có tên là Kim Vân Kiều do nhà văn Komatsu Kiyoshi 小松清dịch, xuất bản năm 1942. Nguyên văn bìa như sau: Kim Vân Kiều, Nguyễn Du sáng tác, Komatsu Kiyoshi dịch, Toho in và phát hành. (金雲翹KIM VAN KIÉOU,阮攸著、小松清譯, 東寳発行所・刊). Trang cuối cùng ghi các yếu tố xuất bản: Ngày 1 tháng 10 năm Showa 17 (1942) in ấn; ngày 7 tháng 10 năm Showa 17 (1942) phát hành (昭和十七日十月一日印刷; 昭和十七日十月七日発行).

Komatsu Kiyoshi (1900-1962) là dịch giả văn học Pháp, nhà văn, nhà phê bình văn học nổi tiếng ở Nhật Bản, người ta còn tôn ông là “biểu tượng của chủ nghĩa nhân văn” như nhan đề quyển sách về ông gần đây[2]. Komatsu sinh ở thành phố Kobe, tỉnh Hyogo. Ông sang Pháp năm 1921 học văn học nghệ thuật. Sau khi về nước, ông trở thành người dịch và giới thiệu André Malraux và André Gide ở Nhật Bản. Năm 1934 ông tham gia cuộc tranh luận “Văn học hành động chủ nghĩa”. Năm 1937 ông trở lại Pháp với tư cách đặc phái viên báo Báo tri(報知新聞). Năm 1939 ông tham gia biên tập báo Pháp - Nhật (France-Japon), nguyệt san tiếng Pháp do Nhật Pháp đồng chí hội phát hành. Năm 1940 về nước, thì một năm sau -năm 1941 ông đến Đông Dương, làm việc ở đây 4 năm, lúc thì ở Tổng lãnh sự quán Nhật Bản ở Sài Gòn, lúc làm cố vấn Viện văn hóa Nhật Bản tại Hà Nội. Sau năm 1945 về nước, ông hoạt động tích cực trong Hội Văn bút Nhật Bản do Kawabata Yasunari làm Hội trưởng[3]…

Theo nhà nghiên cứu Vĩnh Sính, trong thời gian học tập ở Pháp, Komatsu có đến nghe Nguyễn Ái Quốc diễn thuyết về vấn đề thuộc địa. Khi Nguyễn Ái Quốc diễn thuyết  xong, thấy có một người da vàng ngồi ở dưới - người ấy là Komatsu, Nguyễn Ái Quốc xuống trò chuyện, vận động Komatsu tham gia cuộc đấu tranh cho các dân tộc thuộc địa. Tiếc rằng Komatsu không có chí làm cách mạng nên đã từ chối. Sau đó hai người trở nên bạn bè và suốt đời Komatsu hết sức kính trọng Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh[4].

Nguyên do việc Komatsu biết được Truyện Kiều là do cuộc gặp gỡ với Nguyễn Giang, bạn cũ của ông bên Pháp. Komatsu kể: “Từ khoảng mùa xuân đến mùa hè năm 1941, lần đầu tiên tôi đi du lịch đến đất An Nam, trong cuộc đi đó, hoàn toàn tình cờ, may mắn mà tôi được gặp lại người bạn cũ ở Hà Nội, đó là thi sĩ An Nam Nguyễn Giang. Mười năm trước chia tay ở Paris, Nguyễn Giang, lưu học sinh hàng đầu đã trở về nước, sau đó không biết được rằng anh đã đường đường trở thành một ông chủ nhà xuất bản, một nhà phê bình văn học và một thi sĩ tiêu biểu của nước An Nam. Hai chúng tôi nắm tay nhau trong niềm vui kỳ ngộ, theo lời khuyên của người bạn Nguyễn Giang mà quyển sách đầu tiên tôi có trong tay là cuốn Kim Vân Kiều”[5].

Đọc Truyện Kiều, Komatsu bị cuốn vào tác phẩm không thể dứt ra được. Komatsu viết: “Trong một thời gian rất ngắn tôi đã đọc hết từ đầu đến cuối. Tôi trở thành tù nhân của cuốn sách với sức cuốn hút đẹp đẽ từ gần 400 trang in của một tập thơ trữ tình lớn lao và tinh tế”. Bằng sự nhạy bén, tinh tế của một nhà văn, Komatsu nhanh chóng nhận ra chân giá trị của Truyện Kiều, ông đã viết về tác phẩm này với những lời hết sức sôi nổi: “Tôi nghĩ rằng, đây không chỉ là một tác phẩm văn học ưu tú, mà còn là một tấm gương phản chiếu một cách rõ ràng tâm hồn người An Nam, và còn hơn là một tác phẩm văn học, có thể gọi nó là cuốn kinh được viết ra bởi một thi nhân. Một tác phẩm văn học gắn liền với vận mệnh của một dân tộc như thế là hiếm có trong suốt lịch sử cổ kim Đông Tây”…

Theo ông, Kim Vân Kiều của Nguyễn Du ở Việt Nam có thể sánh với Thần khúc của Dante ở Ý, bi kịch của Shakespeare ở Anh, bi kịch của Racine ở Pháp, Faust của Goethe ở Đức... Với suy nghĩ như thế, ông đã quyết tâm dịch tác phẩm này ra tiếng Nhật dù 7 năm trước đó ông đã thề không dịch tác phẩm văn học nào nữa:

“Chừng nửa năm nay tôi laị vùi đầu vào việc dịch Kim Vân Kiều một tác phẩm văn học cổ điển của quốc dân An Nam. Tôi đã tự phá bỏ lời thề của mình, và ngưng mọi công việc đang làm. Tại sao tôi lại cố gắng quay về với việc phiên dịch này? Đó là do Kim Vân Kiều là một tác phẩm văn học có tình cảm và giá trị lớn lao, có mùi hương và ý vị rất riêng. Không có một sức mạnh nào khác ngoài ma lực văn học như thế mới kéo nổi tôi ra khỏi công việc của mình.

Tôi nghĩ rằng có thể thông qua tác phẩm này mà tìm hiểu cái bí mật của hồn dân tộc An Nam. Và cũng vì tôi nghĩ rằng, đây không chỉ là một tác phẩm văn học ưu tú, mà còn là một tấm gương phản chiếu một cách rõ ràng tâm hồn người An Nam, và còn hơn là một tác phẩm văn học, có thể gọi nó là cuốn kinh được viết ra bởi một thi nhân. Một tác phẩm văn học gắn liền với vận mệnh của một dân tộc như thế là hiếm có trong suốt lịch sử cổ kim Đông Tây. Huống hồ, chúng ta luôn miệng nói đến phương Nam, phương Nam, mà chúng ta vẫn còn không giới thiệu một tác phẩm văn học lưu giữ đời sống của hồn người phương Nam, là tại sao? Đây là lúc cần phải giới thiệu cho mọi người biết Kim Vân Kiều, một trong những tác phẩm tiêu biểu như vậy. Nếu không ai làm việc này thì tôi làm!”[6].

Bản Kiều tiếng Pháp mà ông có là bản nào? Như nhiều người đã biết, Nguyễn Văn Vĩnh đã dịch Truyện Kiều ra tiếng Pháp từ rất sớm. Trước khi  in thành sách năm 1942-1943, bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Pháp của ông đã được công bố trên báo đến 3 lần:

• Lần thứ nhất trên Notre journal và Notre revue từ 1908 đến 1910
• Lần thứ hai trên Đông Dương tạp chí từ 1913 đến 1917
• Lần thứ ba trên L’Annam nouveau năm 1933Năm 1936 bản Kiều ấy cũng đã được sửa chữa lần sau cùng để xuất bản.

Vì không biết tiếng Việt nên ông phải dùng hai bản Truyện Kiều bằng Pháp văn, một là bản “đối dịch”, có lẽ là bản thảo dịch sát từng câu của Nguyễn Văn Vĩnh (do Nguyễn Giang cho mượn) và một nữa là của René Crayssac, cùng sự giúp đỡ của một người Việt đang ở Nhật là Nguyễn Văn Thái. Komatsu dịch trong vòng 6 tháng là xong và đưa đi xuất bản ngay năm sau - năm 1942.

Bản Truyện Kiều này được dịch ra văn xuôi, dù không phải thơ ca, nhưng nhờ văn tài và lòng say mê với tác phẩm của Komatsu mà bản dịch trở nên rất lôi cuốn, thú vị. Đánh giá về bản dịch này, GS. Kawaguchi ở Trường Đại học Ngoại ngữ Tokyo viết: “Do dịch từ tiếng Pháp, dùng văn nói chứ không phải thơ, nên bản dịch không có được cái vẻ đẹp âm điệu của bản tiếng Việt, nhưng nếu truy tìm việc triển khai câu chuyện thì đây là một bản dịch rất hay, rất tinh tế”[7]. Cho đến nay, bản Truyện Kiều này được xuất bản đến 3 lần: lần đầu tiên - năm 1942, lần 2 một năm sau - năm 1943, và lần 3 năm 1948[8]. Bản Kiều này có lẽ rất hay, rất được ưa chuộng, nên chỉ trong vòng 1 năm đã phải tái bản và 5 năm sau lại phải tái bản thêm lần thứ ba. Có thể coi đây là kỷ lục xuất bản về Truyện Kiều ở nước ngoài.

2. Hai bản Kim Vân Kiều do Takeuchi Yonosuke dịch năm 1975 và 1985   

Bản dịch Truyện Kiều thứ hai ra tiếng Nhật công phu hơn, có tính học thuật cao: bản Kim Vân Kiều do Giáo sư Takeuchi Yonosuke 竹内 与之助dịch, Kodansha 講談社 xuất bản, năm 1975. Giáo sư Takeuchi sinh năm 1922 ở tỉnh Yamaguchi (phía nam Nhật Bản) mất 1999. Năm 1941, ông tốt nghiệp khoa Pháp văn Trường Ngoại ngữ Osaka. Năm 1957, ông giảng dạy tại Trường Đại học Kita Kyushu (tỉnh Fukuoka), rồi được điều về Trường Đại học Ngoại ngữ Tokyo để xây dựng bộ môn ngôn ngữ và văn học Việt Nam. Ông là dịch giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng của văn học Việt Nam như: Chinh phụ ngâm, Lục Vân Tiên, Đoạn tuyệt, Hồn bướm mơ tiên… Tất cả những sách này đều được Đại học thư lâm 大学書林(Daigaku shorin) ấn hành.

Về cái duyên đến với Truyện Kiều, ông kể: Khoảng năm 1959-1960, ở Đại học Osaka, ông có được nghe thầy mình, Giáo sư Hatakenaka Toshiro 畠中敏郎[9] thuyết trình một báo cáo nhan đề Kim Vân Kiều và văn học thời Edo, trong đó có nhắc đến Truyện Kiều của Việt Nam, khiến ông hết sức chú ý. Những năm đầu thập niên 1960, ông đến Sài Gòn dạy ở Trường sinh ngữ thuộc Đại học Sài Gòn bốn năm rưỡi. Chính những năm đó ông được Giáo sư người Việt gốc Hoa là Diệp Truyền Hoa 葉傳華[10] tặng cho bản Kim Vân Kiều tân truyện bằng chữ Nôm, Quan Văn Đường tàng bản (Hà Nội, Khải Định Quý hợi (1923) mạnh xuân tân san)[11]. Bản Kiều Nôm này do thân phụ của Giáo sư Diệp Truyền Hoa ở Hội An lưu giữ. Có được bản Truyện Kiều quý trong tay, Giáo sư Takeuchi đã sưu tầm thêm những văn bản khác, bản chữ Nôm, chữ Quốc ngữ, và cả bản bản dịch Pháp văn, rồi bắt tay vào dịch ra thơ tiếng Nhật. Ông kể: “Năm 1962 Truyện Kiều dịch kể như tạm xong. Bây giờ đọc lại thấy nhiều chỗ dịch sai, dịch ép, nhiều chỗ dịch lạ, không phải chỗ nào cũng coi được cả. Sau khi về Nhật giữ cương vị ở Đại học Ngoại ngữ Tokyo hiện nay, được sự khích lệ của Giáo sư Matsuyama, tôi đã sửa đi chữa lại nhiều lần, cuối cùng bản dịch này cũng đã hoàn thành”[12].

Năm 1975 nhà xuất bản Kodansha, một nhà xuất bản rất nổi tiếng của Nhật xuất bản sách này. Và đó là bản dịch Kim Vân Kiều bằng tiếng Nhật thứ hai.

Sách gồm nhiều phần, mục:

1) Bảng kê các nhân vật Truyện Kiều. Bảng kê có ghi tên chữ Hán và cách đọc tiếng Việt bằng chữ katakana (ví dụ: Thúy Kiều là トウイ・キョウ/ Toui Kyou). Tuy nhiên các nhân vật trong bản dịch lại được đọc theo âm Hán Hòa có chú âm hiragana (ví dụ: Thúy Kiều là すいぎょう/ Sui Gyou).

2) Bảng kê các địa danh xuất hiện trong Truyện Kiều, có cả bản đồ Trung Quốc cổ.

3) Dịch Truyện Kiều bằng văn xuôi (148 trang, từ tr.1-148). Dịch Truyện Kiều bằng thơ (108 trang, từ tr.152 đến tr.259). Dịch thơ theo âm điệu truyền thống: 5-7, mỗi một câu thơ lục bát được dịch ra thành một dòng thơ tiếng Nhật. Mỗi trang có cước chú rất kỹ càng

4). Giải thuyết: Phần này có bài bài nghiên cứu:

                    - Kim Vân Kiều tân truyện trong lịch sử văn học Việt Nam (31 trang, tr.262-292) của Takeuchi Yonosuke.

                    - Nguyễn Du và Kim Vân Kiều tân truyện (82 trang, tr.293-374) của Takeuchi Yonosuke.

                    - Một số khảo sát liên quan đến tiếng Việt(9 trang, tr.375-383) của Nguyễn Cao Đàm.

                    - Kim Vân Kiều và văn học Edo(10 trang, tr.384-393) của Giáo sư Hatakenaka Toshiro (đã nói ở trên).

5) Lời ghi cuối (tr.394-395).

6) Thư mục tham khảo (tr.396-401).

Trong sách có nhiều tranh minh họa từ các bản Truyện Kiều nổi tiếng, nhiều phụ bản bìa sách về Truyện Kiều chữ Nôm cũng như quốc ngữ.

Với 401 trang in khổ 14,5x20,5 cm, vừa dịch văn xuôi vừa dịch thơ có chú thích khảo dị kỹ càng, kèm theo 140 trang nghiên cứu giới thiệu, có thể nói Kim Vân Kiều do Takeuchi Yonosuke (Kodansha xuất bản, 1975) là công trình dịch thuật, nghiên cứu công phu nhất từ trước đến nay ở Nhật Bản, và thậm chí công phu nhất trong các bản dịch Truyện Kiều của các học giả nước ngoài. Giới nghiên cứu cũng như đông đảo bạn đọc Nhật Bản có quan tâm đến văn học phương Đông, văn học Việt Nam đánh giá rất cao công trình này.

Mười năm sau công trình dịch thuật thứ hai công phu ấy, năm 1985, Giáo sư Takeuchi lại soạn lại Kim Vân Kiều với bản trích dịch cô đọng hơn, chủ yếu dùng để làm tài liệu học tập cho sinh viên. Bản dịch có tên là Kim Vân Kiều tân truyện, do Đại học Thư lâm xuất bản. Phía sau cuốn sách có phụ bản chữ Nôm với loại chữ Nôm viết bằng máy tính. Đó là bản dịch Truyện Kiều thứ ba ra tiếng Nhật.

3. Hai bản Truyện Kiều gần đây: bản Akiyama Tokio dịch 1996 và bản Sato Seiji - Kuroda Yoshiko dịch 2005

 Bìa Truyện Kiều do Sato Seiji - Kuroda Yoshiko dịch

Đúng 10 năm sau bản dịch Kim Vân Kiều tân truyện của Takeuchi do Đại học Thư lâm xuất bản, năm 1995 lại có một bản dịch Truyện Kiều mới hoàn thành. Đó là bản  Kim Vân Kiều 『金雲翹』do Akiyama Tokio 秋山時夫dịch (hoàn thành tháng 7 năm 1995), do Trung tâm dịch vụ của Nhà xuất bản Kodansha ấn hành năm 1996, sách dày 228 trang. Thông tin về Akiyama Tokio khá ít ỏi trong sách báo cũng như trên mạng internet tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Nhật. Chỉ biết ông sinh năm 1917, từng tham gia quân đội Nhật ở Đông Dương từ khoảng năm 1942-1946, sau đó về nước và mất năm 1999. Bản Kim Vân Kiều của ông có 2 nhà phát hành chính được ghi rõ ở cuối sách, đó là Văn khố châu Á (Ajia bunko) và Mekong Center. Theo nhà nghiên cứu Đỗ Thông Minh - Giám đốc Mekong Center, thì ông Tokio Akiyama đã dành ra 6 năm để phiên dịch Truyện Kiều, rồi tự bỏ tiền túi ra in 600 cuốn nhân kỷ niệm 230 năm sinh Nguyễn Du và trước một năm sinh nhật lần thứ 80 của ông. Trong Thay lời tựa viết vào tháng 4 năm 1996, Akiyama Tokio đã cho biết quá trình dịch quyển sách này. Dưới đây là toàn văn bài tựa: “Tôi được tặng một cuốn sách vỡ lòng về tiếng An Nam từ ông Nam - người đồng tộc với vua Bảo Đại triều Nguyễn, tôi cũng đã từng đọc cuốn Kim Vân Kiều do Komatsu Kiyoshi dịch, tôi cũng đã đến Đông Dương trong quân đội Nhật, tất cả những chuyện đó diễn ra vào năm 1942. Tôi đã cất kỹ cuốn Kim Vân Kiều bản dịch Pháp ngữ trong túi mang về nước vào năm 1946. Khi ấy muốn dịch Kim Vân Kiều thì lại không có từ điển, nên tôi phải làm từng chữ cuốn từ điển của mình. Thời gian sau, có trong tay cuốn từ điển chuyên môn, tôi đã dành hết tâm lực để dịch Truyện Kiều, và hoàn thành nó vào tháng 7 năm 1995. Bản dịch Truyện Kiều của GS Takeuchi Yonosuke ra đời đến nay đã hơn 10 năm, không còn thấy bán ở đâu nữa. Bản dịch mới thì không thấy xuất hiện, nên tôi phải đứng ra chịu trách nhiệm dịch tác phẩm này. Việc dịch và xuất bản một cách công phu một kiệt tác đỉnh cao của văn học Việt Nam như thế này bằng kinh phí cá nhân mà không có sự trợ giúp của ai thì thật là điều đáng tiếc. Tôi cũng xin trình bày hết những gian nan vất vả để có được một bản Kiều tiếng Nhật ở Nhật Bản trước các bạn Việt Nam như vậy”… 

Bản Kiều bằng tiếng Nhật của Akiyama dịch ra thơ với nhịp điệu truyền thống 5-7, mỗi câu Kiều nguyên tác bằng lục bát được dịch ra thành một dòng thơ tiếng Nhật. Chú thích đơn giản hơn nhiều so với bản của Takeuchi, từ ngữ mới cũng dễ hiểu hơn đối với người Nhật hiện nay, nên bản Kiều này có tính đại chúng hơn. Cách phiên âm tên nhân vật khá hợp lý: viết bằng chữ Hán (Kanji) như nguyên tác, đọc âm theo kiểu tiếng Việt chứ không phải âm Hán Hòa. Ví dụ:

Cách đọc tên nhân vật theo kiểu Hán Nhật mà Takeuchi dùng thì dễ đọc và gần gũi với người Nhật, nhưng lại quá xa với nguyên tác và hơi cổ. Vì vậy có thể nói cách xử lý của Akiyama phù hợp với xu hướng hiện đại hơn.

Sau khi dịch và xuất bản Truyện Kiều, Akiyama Tokio có viết và xuất bản một cuốn sách có tính nghiên cứu về Truyện Kiều với nhan đề: Đi tìm nguyên gốc Truyện Kiều (金雲翹(

キムヴァンキエウ

)の原典(

げんてん

)を探(

さぐ

)る), do tác giả tự xuất bản, Công ty Shinko ấn hành (新興印刷株式会社), Tokyo, 1997. Đây không phải là công trình văn bản học đi tìm nguyên tác Truyện Kiều, mà là tập sách nghiên cứu so sánh nội dung từng chương Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân và Truyện Kiều của Nguyễn Du. Akiyama không phải là nhà nghiên cứu và dịch giả văn học chuyên nghiệp, nhưng 2 quyển sách mà ông để lại là món quà quý thể hiện tình yêu của một người Nhật đối với kiệt tác văn học Việt Nam.

10 năm sau bản dịch Truyện Kiều của Akiyama Tokio lại có bản dịch khác nữa - bản dịch thứ năm: bản của Sato Seiji và Kuroda Yoshiko. Toàn bộ bìa quyển sách ghi như thế này:

Đoạn trường tân thanh - Truyện Kiều

Truyện Thúy Kiều

Nguyên tác: Nguyễn Du

Việt - Anh dịch, cước chú: Lê Xuân Thủy

Anh - Nhật dịch: Seiji Sato và Yoshiko Kuroda

(斷腸新聲・傳翹Truyện Kiều

トウイ・キョウの物語

原作　グエン・ズー(阮攸Nguyễn Du)

越英訳・脚注　レ・スァン・トウイ(Lê Xuân Thủy)

英和訳　佐藤清二(Seiji Sato), 黒田佳子(Yoshiko Kuroda))

Trang cuối có ghi các yếu tố xuất bản như sau:

Chế bản và in ấn: Công ty trách nhiệm hữu hạn in Sanko (サンコー印刷株式会社), Phát hành: Công ty trách nhiệm hữu hạn Kibijin (株式会社吉備人), Tokyo, ngày 9 tháng 3 năm 2005.

Sách có lời đề tựa của Nguyễn Văn Lưu bằng tiếng Nhật ở đầu và tiếng Việt ở cuối đề ngày 7/5/2004. Cuối sách có các bài và các mục sau:

- Bản tiếng Nhật lời giới thiệu bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Anh của Lê Xuân Thủy.

- Bài viết ngắn về Truyện Kiều của nhà thơ Kuroda Yoshiko có nhan đề Thế giới của lời thề.

- Lời đề cuối của dịch giả Seiji Sato ngày 12/3/2005.

- Tư liệu tham khảo.

- Phụ lục một số trang Truyện Kiều bằng chữ quốc ngữ và chữ Nôm.

- 10 bài thơ Tức hứng thi trong Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân

- Bản tiếng Việt lời đề tựa của Nguyễn Văn Lưu.

Sato Seiji là kỹ sư, sinh năm 1959 tại thị trấn Nagai tỉnh Yamagata. Sau khi tốt nghiệp cao học ngành Công học trường Đại học Hokkaido, ông vào làm việc ở Bộ Giao thông vận tải đến năm 2002, sau đó đi làm việc ở Việt Nam. Từ năm 2003 đến nay làm việc tại cơ quan hành chính tỉnh Okayama.

Kuroda Yoshika là nữ thi sĩ, sinh năm 1945 tại Kyoto, sống chủ yếu ở Yokohama. Năm 1968 tốt nghiệp cao học ngành Văn học Nhật Bản trường Đại học Rikkyo. Thường đăng thơ trên tạp chí Hỏa diệm (Honoo焔). Có sách xuất bản: Cha tôi Inoue Osamu: Trăm năm một thủa (父・井上靖一期一会). Hiện đang làm biên tập cho tạp chí Chim câu đưa thư (伝書鳩).

Bản dịch của Lê Xuân Thủy xuất bản năm 1963 ở Sài Gòn là bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Anh đầu tiên. Bản dịch này cùng với 2 bản của Huỳnh Sanh Thông, Ngô Đình Chương(đều được xuất bản 1973) được đánh giá là ba bản dịch tốt nhất của người Việt trong số hàng chục bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Anh hiện nay.

Bản dịch Truyện Kiều của Sato Seiji là bản dịch bằng văn xuôi tiếng Nhật hiện đại, ít chú thích, có nhiều minh họa lấy từ bản Kiều nổi tiếng của Việt Nam. Tên nhân vật dùng tên tiếng Việt phiên âm, không còn dùng chữ Hán (Kanji) nữa. Việc dịch ra văn xuôi Truyện Kiều đã từng có bản của Komatsu Kiyoshi 1942, nhưng có lẽ bản ấy đã không còn bán, đồng thời nó lại được viết bằng thứ tiếng Nhật hơi cổ, khó hiểu với công chúng hiện đại, vì vậy mà có bản Kiều này. Bản dịch Truyện Kiều của Sato Seiji thể hiện tình yêu của một kỹ sư người Nhật có khiếu văn chương và một thi sĩ Nhật Bản hiện đại đối với một tác phẩm đỉnh cao của văn học Việt Nam. Trong buổi lễ ra mắt bản dịch Truyện Kiều, Sato cho biết: “Tôi đã từng đến Việt Nam, từng nghiên cứu Truyện Kiều. Tôi cảm nhận được đây là một kiệt tác. Thật là đáng tiếc nếu không giới thiệu rộng rãi cho người Nhật. Và tôi đã dịch nhằm giới thiệu với đồng bào tôi cái hay cái đẹp của Truyện Kiều nói riêng và văn học Việt Nam nói chung"[13].

Kết luận

Hơn 60 năm biết đến Truyện Kiều, người Nhật đã cho ra đời 5 bản dịch khác nhau. Sau Pháp chỉ có Nhật Bản mới có bản dịch Truyện Kiều ra đời trước 1945, nghĩa là người ta không phải chỉ biết đến Truyện Kiều trong chiến tranh Việt Nam. Người dịch Truyện Kiều ở Nhật Bản rất đa dạng. Có nhà văn, dịch giả, nhà phê bình nổi tiếng như Komatsu Kiyoshi; có học giả Việt Nam học tiên phong như Takeuchi Yonosuke; có cựu binh từ Đông Dương trở về như Akiyama Tokio; có kỹ sư làm việc ở Việt Nam sau Đổi mới như Sato Seiji. Họ có điểm chung nhau là đều đã từng đến Việt Nam, ngắn thì một hai năm như Sato, dài thì 4, 5 năm như Komatsu, Takeuchi, và chỉ với một thời gian ngắn họ đã bị thu hút bởi nền văn hóa của nước này và Truyện Kiều. Họ biết đến Truyện Kiều một cách có vẻ như tình cờ, người thì được bạn cũ người Việt tặng cho bản Pháp văn, người thì được một đồng nghiệp người Hoa tặng cho bản Nôm, người thì giấu một bản Kiều vào ba lô cựu binh từ chiến trường Phật Ấn[14] trở về Nhật và đến 50 năm sau mới hoàn thành ước mơ dịch thuật của mình, người thì có bản tiếng Anh mới xuất bản. Từ những hoàn cảnh khác nhau ấy mà hình thành nên những bản Kiều dịch ra tiếng Nhật rất đa dạng về phong cách: bản dịch Kiều của Komatsu Kiyoshi bằng văn xuôi nhưng thi vị dồi dào, văn phong hào mại, phóng khoáng; bản của Takeuchi thì nghiêm cẩn, uyên bác, nhưng cũng không kém trau chuốt với hương sắc, âm điệu của thế giới cổ điển; bản của Akiyama Tokio phong phú thi tứ tiếng Nhật hiện đại; bản của Sato Seiji và Kuroda Yoshiko thì có ngôn ngữ văn xuôi mới mẻ, tươi sáng, thích hợp với người trẻ hiện đại. Mỗi bản có một giá trị khác nhau, khiến cho các bản Kiều tiếng Nhật cũng có chỗ đứng cao trong các bản dịch Truyện Kiều ra các thứ tiếng trên thế giới.    

(TheoKỷ yếu Hội thảo Quốc tế kỷ niệm 250 năm sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2015):  "Đại thi hào dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Du: Di sản và các giá trị xuyên thời đại" do tỉnh Hà Tĩnh phối hợp với Viện hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam tổ chức ngày 8/8/2015 tại Hà Nội)

 (Ghi chú: Bài nghiên cứu này được tài trợ bởi Quỹ Sumitomo Nhật Bản (This research is funded by The  Sumitomo Foundation, Japan).