Sổ hộ khẩu ở Việt Nam đã có lịch sử tồn tại hơn nửa thế kỷ.

Ngày 27 tháng 6 năm 1964, Hội đồng Chính phủ ban hành Điều lệ đăng ký và quản lý hộ khẩu kèm Nghị định 104/CP. Theo nghị định này, mỗi công dân phải đăng ký là nhân khẩu thường trú trong một hộ nhất định, hộ này là nơi ở thường xuyên của mình. Một hộ gồm những người ăn ở chung với nhau trong một nhà riêng hoặc trong nhà tập thể của cơ quan, xí nghiệp, công trường, nông trường, lâm trường, trường học. Một người ăn ở riêng một mình cũng kể như một hộ.

Từ đó, sổ hộ khẩu đồng hành với mỗi người dân như hình với bóng, có tầm quan trọng đặc biệt trong đời sống hằng ngày đối với mọi công dân.

Trong suốt thời gian chiến tranh cũng như thời bao cấp, sổ hộ khẩu phát huy được vai trò tích cực trong việc quản lý con người và xã hội. Tuy nhiên, khi đất nước chuyển mình theo xu thế hội nhập và phát triển, sổ hộ khẩu không còn đáp ứng được nhu cầu mọi mặt của xã hội thời công nghệ số.

Theo kết quả rà soát sơ bộ của Thường trực Ủy ban Pháp luật, hiện có gần 30 thủ tục hành chính ở cấp bộ và hàng chục thủ tục ở các cấp chính quyền địa phương đang yêu cầu xuất trình Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú và các giấy tờ chứng minh nơi cư trú.

Đó chính là sự phiền hà liên quan đến cuốn sổ hộ khẩu mà người dân, các cơ quan ban ngành, doanh nghiệp phải chịu đựng hàng chục năm qua. Bởi thế, bãi bỏ sổ hộ khẩu và thay thế bằng một hình thức quản lý công dân hiện đại hơn, tiện lợi hơn là đòi hỏi cấp bách của xã hội.

Ngày 30 tháng 10 năm 2017, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc ký ban hành Nghị quyết 112/NQ-CP của Chính phủ, có hiệu lực từ ngày 30 tháng 10 năm 2017, về việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân bằng mã số định danh cá nhân. Theo đó sẽ chuyển đổi phương thức quản lý cư trú của công dân từ cách thức thủ công, truyền thống bằng Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú và các tàng thư văn bản sang quản lý bằng số hóa, có kết nối thông suốt giữa các cơ quan đăng ký, quản lý cư trú trên cả nước thông qua Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.

Tuy nhiên, ba năm đã trôi qua, cuốn sổ hộ khẩu vẫn chưa chấm dứt vai trò quản lý công dân của nó.

Hiện tại, Quốc hội đang thảo luận về Dự thảo Luật Cư trú (sửa đổi) có hiệu lực vào ngày 01/7/2021. Có ý kiến đề nghị bổ sung vào dự thảo luật quy định một thời kỳ chuyển tiếp, cho phép sử dụng sổ hộ khẩu, sổ tạm trú đã được cấp song song với hệ thống điện tử cho tới hết 31.12.2025, nghĩa là xã hội còn phải nín thở, ráng đeo sổ hộ khẩu thêm 5 năm nữa.

Trước đề nghị nêu trên của đại biểu, Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm khẳng định: “Không có căn cứ gì kéo dài giữ sổ hộ khẩu song hành cho tới năm 2025, nếu đối chiếu với các công việc đang triển khai".

"Chúng tôi thấy bây giờ vẫn lưu lại sổ hộ khẩu cho tới năm 2025 là không phù hợp, không thực tế. Đây là sự thay đổi rất căn bản, là mong muốn của nhân dân, các công dân. Bây giờ lại kéo dài thêm 1 nhiệm kỳ, 5 năm nữa thì quyết tâm thực hiện cái này không cao”. Bộ trưởng Tô Lâm nhấn mạnh.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cũng tỏ thái độ dứt khoát: "Thủ tục định ra mà lạc hậu rồi thì phải bỏ, phải cải cách, tại sao cứ bám những cái cũ? Giảm bớt thủ tục cho dân nhờ. Cái gì thuận tiện cho nhân dân, hiện đại thì ta làm. Đừng luyến tiếc thủ tục hành chính quá rườm rà”.

Vâng, phải bỏ thôi! Thời đại 4.0, Chính phủ điện tử, số hóa toàn cầu. Còn gì nữa mà luyến tiếc một công cụ quản lý công dân đã quá lạc hậu, phiền toái, cản trở sự phát triển của đất nước?