Thung lũng Mường Lống, thuộc huyện biên giới Kỳ Sơn, bốn mừa mấy trắng phủ kín. Nơi đây còn được ví là thủ phủ cây thuốc phiện một thời. Để thay màu tím của hoa anh túc bằng bạt ngàn màu trắng mận tam hoa và đào không hạt quả là một cuộc cách mạng có một không hai của chính quyền địa phương đối với bà con đồng bào Mông nơi mảnh đất xa xôi này.
Ký ức mường trăm tuổi
Sau gần một ngày trời ròng rã chạy xe máy từ thị trấn Mường Xén (cách trung tâm TP Vinh hơn 300 cây số), chúng tôi mới đặt chân tới Cổng trời. Để vào được Mường Lống; hay còn gọi là mường trăm tuổi còn phải vượt qua ngọn núi cheo leo đầy vách đá dựng đứng trông rất hiểm trở. Đường đi lại độc đạo và rất nhỏ, với chiều cao hơn 1.485m so với mực nước biển, hễ đi từ ngoài đến đây là tối mù, vượt qua trời lại sáng. Vì thế người ta mới gọi đây chính là cổng trời ở miền Tây xứ Nghệ. Đứng trên đỉnh cổng trời nhìn thốc xuống thung lũng, Mường Lống chẳng nào khác một Sa pa, hay một Đà Lạt… nơi miền biên ải. Anh Hờ Bá Lỳ, một đồng nghiệp người dân tộc Mông cho biết, nhờ địa hình có độ cao như thế nên tại đây được đặt một trạm phát sóng truyền hình không những cho Mường Lống mà còn cho cả đồng bào vùng biên giới như các xã Mỹ Lý, Huồi Tụ, Phà Đánh…
Bên ánh điện lờ mờ, ông Hờ Bá Chù, một cán bộ địa phương kể lại: Tên gọi Mường Lống có từ thuở sơ khai lập bản. Một trăm phần trăm người dân Mường Lống đều là dân tộc Mông. Cách đây hơn một trăm năm, khi núi đồi còn hoang vu, đường đi lại chưa có, bà con phải dùng ngựa để gùi hàng. Sau khi di cư sang nước bạn Lào trở về, ông nội của ông Hờ Bá Chù đã cùng người dân Mường Lống phát hiện mảnh đất này màu mở, khí hậu ôn hoà và địa hình biệt lập với bên ngoài bằng đồi núi bao quanh nên quyết định dừng chân khai hoang mở đất. Được biết, riêng thủ phủ Mường Lống là địa hình trồng cây thuốc phiện tốt và cho năng suất cao nhất ở khu vực miền tây Nghệ An. Điều rất đặc biệt ở thủ phủ này là; mặc dù nhà nhà, người người trồng cây thuốc phiện, nhưng xưa nay người Mông ở Mường Lống không mấy ai nghiện ngập ma tuý. Nếu vào Mường Lống đúng mùa xuân thì bốn phía nhuộm tím màu hoa anh túc. Thuốc phiện làm ra đều được đóng vào bao tải tuồn lên lưng ngựa đưa ra trung tâm thị trấn Mường Xén nhập cho các “nậu” đem đi đâu không ai biết.
Ông Và Bá Tểnh, nguyên Bí thư Đảng bộ xã Mường Lống không dấu gì chuyện những ngày trước. Cả mấy đời nhà ông Tểnh trước đây sống chỉ biết dựa vào cây thuốc phiện. Khi trở thành lãnh đạo thủ phủ đồng bào Mông ở Mường Lống ông Tểnh vẫn còn trồng hàng chục héc ta thuốc phiện.Đứng ngay cửa trụ sở UBND xã Mường Lống, ông Lầu Giống Cải, Chủ tịch UBND thẳng tay chỉ về phía trước là một vùng thung lủng rộng hàng chục ha mận tam hoa và đào không hạt của đồng bào Mông mà nói: Trước kia nằm trên mãnh đất này toàn là cây thuốc phiện. Bà con trồng nhiều đến mức hết triền núi này nối tiếp dảy núi kia. Cứ mỗi dịp xuân về, Mường Lống lại tím trời hoa anh túc, còn bây giờ thay vào màu tím đó là màu trắng và màu hồng bạt ngàn của hoa mận và hoa đào. Thỉnh thoảng trong rừng mận còn xen lẫn sắc phục của thiếu nữ Mông đi du ngoạn, làm cho Mường Lống có một vẻ đẹp lảng mạn hiếm vùng núi nào ở miền Trung có được như thế. Chưa dứt lời, ông Cải kéo tôi ngồi bệt xuống thềm láng xi măng của xã Mường Lống rồi sai người đưa ra vò rượu to đùng: “Nào, nhà báo mà không tu hết hơi rượu ta mời thì không nói chuyện nửa đâu nhé”. Tu hết hai chén rượu to bự ông Cải khề khà mới nói: Mường Lống là thủ phủ của đồng bào Mông, vì bao đời bà con nơi đây chỉ biết sống nhờ vào cây thuốc phiện nên mới được mệnh danh là thủ phủ cây thuốc phiện.
Xa rồi bóng cây thuốc phiện
Ông Lỳ Bá Chò, Bí thư Đảng uỷ xã Mường Lống tâm sự: Để xoá bỏ được cây thuốc phiện, quả là một việc làm không dễ, khi mà bao đời quen trồng cây thuốc phiện như đã thấm tận vào máu thịt của mỗi người dân ở thung lũng Mường Lống. Ông Chò nhớ lại: Ngày đó (tức cuối năm1995), Nhà nước ta bắt đầu có chủ trương xoá bỏ cây thuốc phiện, cấp trên chỉ đạo về, nhưng cán bộ Mường Lống đi tuyên truyền rất vất vã. Để làm gương, ngày đó cán bộ địa phương phải đi đầu trong việc xoá bỏ. Thấy cán bộ làm, dân cũng làm theo. Nhờ vậy, chẳng bao lâu (năm 1997), toàn bộ diện tích cây thuốc phiện bạt ngàn ở thung lủng Mường Lống được triệt hạ và xoá sổ vĩnh viễn cho đến ngày hôm nay. Xoá sổ xong cây thuốc phiện, bà con Mường Lống không biết lấy gì mà sống, nhà nào chăn nuôi lợn, nuôi gà hoặc trâu bò thì cũng chỉ đủ để ăn thịt. Mãi đến năm 2000, khi ấy giống mận tam hoa và đào không hạt mới được đưa về Mường Lống. Khi được cán bộ cho biết từng vùng đất hợp với từng loại cây, chỗ trồng mận, chỗ khác trồng đào, chỗ trồng lúa nước …có người dân còn hỏi “đào, mận có ăn được không?”. Hai năm sau, đồi núi trong thung lủng mường Lống ngợp trắng hoa mận tam hoa xen lẫn với từng cánh rừng đào màu hồng. Nếu đi vào đây đúng dịp mùa hoa nở thì chẳng nào khác lạc vào “chốn thần tiên”. Không ít người dân miền tây xứ Nghệ nói vậy.
Tuy nhiên, chỉ vài năm đầuỉan phẩm của bà con bán được, nhưng bước sang năm thứ ba thì giá vận chuyển cao, đường đi lại khó khăn nên không ai vào Mường Lống bao tiêu sản phẩm nữa. Không ít mùa thu hoạch, bà con chỉ biết đứng nhìn đào, mận rụng xuống như sung. Năm nào được giá một số hộ thu nhập được khoảng từ 5 đến 7 triệu đồng. Vài năm gần đây thu nhập không đáng kể. Điều đáng nói, dẫu cho cuộc sống của đồng bào Mông ở Mường Lống có những lúc gần như rơi vào ngõ cụt, nhưng bà con vẫn một lòng tuân thủ chủ trương của Nhà nước, không một gia đình nào tái trồng cây thuốc phiện. Để chống chọi với cuộc sống khó khăn, bà con chỉ còn biết đẩy mạnh chăn nuôi. Bình quân mỗi hộ gia đình nuôi hơn vài chục con trâu, bò và lợn đen. Dạo quanh hai bản Mường Lống 1 và Mường Lống2 rất nhiều gia đình trở thành đại gia như: ông Lầu Chìa Và, Hờ Bá Chù ở bản Mường Lống 2, Lầu Bá Giống, Và Chò Thái ở bản Mường Lống1. Ngoài ra, đến với Mường Lống hôm nay còn có món thịt gà đen, gà gô hay còn gọi là gà ác. Gia đình nào cũng nuôi rất nhiều gà, có nhà lên tới hàng trăm con. Nếu mấy năm về trước gọi Mường Lống là “thủ phủ cây thuốc phiện” thì bây giờ cũng có thể gọi là “thủ phủ gà đen”. Một cán bộ huyện uỷ Kỳ Sơn nói vậy.
Tự hào người con Mường Lống
Mấy năm gần đây, người dân Mường Lống luôn lấy Anh hùng Và Bá Giải (SN 1975) ra để làm tấm gương anh dũng hy sinh cho thế hệ trẻ noi theo, thì nay Mường Lống lại có thêm một người con ưu tú trong học tập. Đó chính là anh Xồng Bá Dìa (SN 1991), ở bản Mường Lống 1 vừa thi đỗ thủ khoa trường ĐH Y khoa Hà Nội. Cả hai người con ưu tú của bản làng Mường Lống là hai tấm gương chói lọi đối với thế hệ trẻ hôm nay ở huyện biên giới rẻo cao Kỳ Sơn. Mặc dù hai chàng trai đều là hai lĩnh vực và là hai thế hệ khác nhau, nhưng họ đều là người con dân tộc Mông, lớn lên với núi rừng Mường Lống giống như con chim, con sóc... Riêng Và Bá Giải, được sinh ra trong một gia đình gia giáo, ông nội từng làm cán bộ địa phương, bố nguyên là Bí thư Đảng uỷ xã Mường Lống. Nhà 7 anh em, Và Bá Giải là con đầu, một số em sau đang theo học đại học và cao đẳng nay đã ra trường. Trước khi về công tác ở Đồn biên phòng 551, anh từng là đội trưởng đội trinh sát của Đồn biên phòng 144. Chiều 26/7/2004, trong lúc truy kích tội phạm xâm nhập vào tuyến biên giới trái phép tại bản Huồi Sơn (thuộc xã Tam Hợp, huyện Tương Dương, Nghệ An) anh đã bị kẻ xấu tấn công và hy sinh trong lúc đang làm nhiệm vụ.
Còn đối với chàng thủ khoa Xồng Bá Dìa thì đây quả là một tấm gương nghèo vượt khó vươn lên trong học tập chưa từng có ở huyện Kỳ Sơn. Bố mẹ đều người dân tộc Mông, nông dân chân chất. Từ khi mới lên lớp 6, Xồng Bá Dìa đã phải xa gia đình để ra trung tâm thị trấn Mường Xén theo học kiếm cái chữ. Lên cấp ba, Dìa được tuyển thẳng vào trường cấp ba Nội trú tỉnh Nghệ An. Một lần nữa cậu bé người Mông lại tiếp tục khăn gói xuống Vinh (cách Mường Lống 360 cây số) để được đi học. Dẫu cho cuộc sống muôn vàn khó khăn nhưng ba năm học nơi phố thị, Dìa đã gặt hái được rất nhiều thành công. Ngoài thủ khoa (30 điểm) của trường ĐH Y khoa Hà Nội thì trước đó em còn đoạt giải Ba môn Toán ở kỳ thi học sinh giỏi tỉnh Nghệ An và kết quả học tập được xếp học lực loại xuất sắc./.
Mường Lống, Tháng 3/2010.
Hôm nay
Hôm qua
Tất cả
